گروه اقتصاد کلان الهام آبایی
درحالی که سال گذشته گمرک کشمکش‌های زیادی را برای تثبیت جایگاه خود در اجرای پنجره واحد فرامرزی پشت سر گذاشت، امسال این نهاد با اعلام رکورد جدیدی در درآمدهای سال گذشته، عملکرد خوبی از خود به جای گذاشت؛ تا جایی که محمدباقر نوبخت، رییس سازمان برنامه و بودجه به پاسداشت این عملکرد نامه‌یی به رییس‌جمهور ارسال کرده و از وی خواسته است تا از عملکرد وزیر امور اقتصادی و دارایی در این خصوص(همچنین عملکرد مالیاتی) تقدیر شود.
آمار درآمدهای گمرک از سال 92 یعنی سال ابتدایی اجرای سامانه جامع گمرکی افزایش را نشان می‌داد اما این افزایش طی سال‌های 93و 94 چشمگیرتر شد و اکنون نیز با رشد 61 درصدی حقوق ورودی گمرک در سال 95 شاهد جهش درآمدی در این دستگاه هستیم. این جهش که به باور مسوولان و کارشناسان حوزه امور گمرکی در پی اجرای سامانه جامع گمرکی حاصل شده، موفقیت این دستگاه در الکترونیکی کردن امور در راستای کاهش تخلفات، افزایش سرعت و مسدود کردن راه‌های گریز را نشان می‌دهد. به گونه‌یی که در ادامه سیاست‌های گمرک در راستای مدیریت هوشمند ریسک، ریسک قاچاق به میزان قابل توجهی افزایش یافته و صاحبان سرمایه ترجیح می‌دهند به جای پذیرفتن این ریسک، حقوق ورودی را پرداخت و کالای خود را از مبادی رسمی وارد کنند.
افزایش 61 درصدی حقوق ورودی
به گزارش«تعادل» و براساس آنچه گمرک اعلام کرده، عملکرد درآمدی این دستگاه در زمینه حقوق ورودی در سال 1395 بالغ بر ۱۸هزار میلیارد تومان بوده و این مبلغ وصول و به حساب خزانه واریز شده که این میزان درآمد نسبت به مدت مشابه سال قبل ۶۱ درصد افزایش داشته است. در عین حال در بخش وصول عوارض و سایر درآمدها هم گمرک عملکرد خوبی را در سال گذشته به ثبت رسانده است.
وصول عوارض برای وزارتخانه‌ها، سازمان‌های دولتی یا سازمان‌های عمومی غیردولتی مانند وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، شهرداری‌ها، جمعیت هلال احمر و اخذ ده‌ها عوارض دیگر ازجمله اقدامات گمرک در حوزه وصول عواید دولت بوده است. میزان وصولی گمرک برای سایر سازمان‌ها در سال ۱۳۹۵ بالغ بر هزار و 300میلیارد تومان بوده که در مقایسه با سال ۱۳۹۴ در این بخش نیز بیش از ۳۸درصد افزایش وجود داشته است.
همچنین عملکرد گمرک در بخش وصول مالیات بر ارزش افزوده کالاهای وارداتی که در ردیف درآمدی سازمان مالیاتی درج می‌شود در سال ۱۳۹۵ بیش از ۱۰هزار میلیارد تومان بوده که در سال ۱۳۹۵ از این نظر نیز عملکرد گمرک ۳۰درصد رشد داشته است. براساس این گزارش، گمرک ایران در سال ۱۳۹۵ در مجموع بالغ بر ۲۹هزار و 600 میلیارد تومان وصولی داشته که با احتساب عملکرد معافیت‌ها و تخفیفات حقوق ورودی مندرج در قوانین و مقررات، این رقم به حدود ۳۳هزار و 300میلیارد تومان می‌رسد.
ردپای سامانه جامع گمرکی
گمرک در گزارشی که در رابطه با درآمدهای این دستگاه در سال 95 ارائه داده، عمده‌ترین دلیل افزایش درآمدهای گمرکی را استقرار سامانه جامع گمرکی عنوان کرده است. براساس آمارهایی که از سوی این دستگاه انتشار یافته از نیمه دوم سال 92و همزمان با اجرای سامانه جامع گمرکی، درآمدهای حاصل از این محل نسبت به سال 91 افزایش یافته است. میزان درآمدهای گمرک در سال 91 رقم 7هزار و 600 میلیارد تومان ثبت شده است. این رقم در سال 93 به 7هزار و 900میلیارد تومان رسیده است اما افزایش چشمگیرتر در درآمدهای گمرکی از سال 93 مشاهده شده است. در این سال درآمدهای گمرکی بالغ بر 13هزار میلیارد تومان بوده که جهش چشمگیری را نشان می‌دهد. اما در سال 94 درآمدهای گمرکی نسبت به سال 93 تقریبا بدون تغییر بوده است که کارشناسان در این زمینه تغییرات قیمت جهانی نفت را به عنوان مهم‌ترین عامل برمی‌شمرند.
بدین‌ترتیب آمار و ارقام هم به کاهش خطاهای گمرک در دریافت حقوق ورودی پس از اجرای سامانه جامع گمرکی گواهی می‌دهد. اجرای سامانه جامع گمرکی و پنجره واحد تجارت فرامرزی، الکترونیکی شدن تشریفات گمرکی، راه‌اندازی سامانه شناسه ارزش(TSC)، هوشمندسازی و افزایش نظارت‌ها و کنترل‌های گمرکی در عین حال که گمرک را به عنوان یکی از نخستین دستگاه‌های اجراکننده دولت الکترونیک معرفی می‌کند، میزان خطا و تخلف در بخش‌های مختلف را هم کاهش می‌دهد.
پوست‌اندازی گمرک
در همین زمینه انوش رحام، تحلیلگر ارشد گمرکی بر این باور است که اصلی‌ترین علت جهش درآمدی گمرک پس از سال 92 تغییر ساختاری این دستگاه از سازمانی سنتی و کاغذی به سازمانی الکترونیک بوده است. رحام در گفت‌وگو با «تعادل» با بیان اینکه در سیستم گمرک الکترونیک شفافیت به میزان چشمگیری افزایش یافته است، اظهار کرد:«در این سیستم همه اطلاعات عملیات اخذ حقوق ورودی، صدور مجوز و... به صورت الکترونیک انجام می‌شود که علاوه بر تسهیل امور، همه مراحل آن را قابل رصد می‌کند بنابراین امکان دلالی و تخلف کاهش می‌یابد.»
این تحلیلگر امور گمرکی با بیان اینکه تجارت رسمی کشور در مقایسه با سال‌های قبل افزایش یافته، تصریح کرد:«درحال حاضر صاحب کالا به راحتی اسناد کالا را تحویل داده و تشریفات گمرکی را به صورت الکترونیک انجام می‌دهد. بنابراین، این امکان وجود دارد که حقوق ورودی با دقت بالایی محاسبه شود. آمارها هم حاکی از افزایش تجارت رسمی کشور پس از اجرای پنجره واحد گمرکی است که امکان رصد و نظارت را افزایش و دور زدن‌ها را کاهش داده است.»
وقتی تجارت رسمی خوب عمل می‌کند
وی افزود:«مقوله فرار پرداخت حقوق ورودی با اجرای پنجره واحد گمرکی مرتفع شده است. افزایش درآمد گمرکی همچنین افزایش کشفیات قاچاق دلایل خوبی برای اثبات عملکرد خوب پنجره واحد گمرکی و بهبود تجارت رسمی کشور است.» این تحلیلگر با بیان اینکه تراز تجاری کشور در دو سال اخیر مثبت شده، اظهار کرد:«این عملکرد به خوبی نشان می‌دهد که سیاست‌های دولت در حوزه تولید و صادرات به خروج کمتر ارز از کشور انجامیده و بیماری تراز تجاری کشور بهبود یافته است. از دیگر محاسن اجرای سامانه جامع تجارت این بود که واردات کالاهای غیررسمی با یک تغییر جهت مواجه شد. به عبارت دیگر، اقدامات دولت در امور گمرک و سیاست‌گذاری‌ها در مجموع ریسک قاچاق را افزایش داد و سبب شد تا کالاهایی که تا پیش از این از مبادی غیررسمی وارد می‌شدند به صورت رسمی وارد شوند که این هم در راستای افزایش شفافیت در امور گمرکی محقق شده است.»
افزایش ورود کالاها به کانال رسمی تجارت
رحام با اشاره به ورود برخی کالاها به کانال رسمی تجارت تصریح کرد:«این تغییر باعث افزایش واردات شد در نتیجه حقوق ورودی کالاهای وارداتی هم افزایش یافت. در این زمینه کالاهایی که جزو مایحتاج اصلی محسوب می‌شدند به ویژه کالاهایی که به صورت قاچاق وارد می‌شدند، بیشترین سهم را داشتند.»
رحام تصریح کرد:«با مدیریت ریسک هوشمند در گمرک، ریسک قاچاق افزایش یافته و صاحبان سرمایه ترجیح می‌دهند به جای اینکه ریسک قاچاق را بپذیرند، حقوق ورودی را پرداخت و کالای خود را از کانال رسمی وارد کنند.»
عملکرد گمرک در سال گذشته نشان داد این دستگاه توانسته با اجرایی کردن دولت الکترونیک، شفافیت امور را تا سطح قابل قبولی بالا ببرد. هر چند هنوز بخش‌های زیادی وجود دارد که زیر بار الکترونیکی شدن فرآیندها نمی‌روند اما عملکرد گمرک نمونه‌یی از مجموعه عظیم دولت است که می‌تواند با گریز از رویه‌های سنتی و کاغذی، شفافیت را افزایش دهد و جلو تخلفات را بگیرد. باید دید در ادامه این مسیر چه دستگاه‌هایی برای تکرار تجربه موفق گمرک در الکترونیکی کردن رویه‌ها مشتاق‌تر خواهد بود.
