گروه تشکل‌ها| فراز جبلی|
در هفته گذشته دومین بیانیه فراکسیون تولید اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با موضوع مسائل بانکی منتشر شد. اما برخلاف انتظار این بیانیه از سوی برخی از چهره‌های مطرح اتاق مورد حمایت قرار نگرفت. در حقیقت بدون توجه به مساله جزئیات بیانیه، شاهد این موضوع هستیم که بخشی از اتاقی‌ها به ویژه اعضای تهرانی هیات رییسه اتاق ایران با موضوع جمعی به نام فراکسیون تولید مشکل دارند. مساله گروه‌بندی در اتاق بازرگانی پدیده جدیدی نیست.
برای سال‌ها، ساختار قدرت توسط گروه‌های مختلف مشخص می‌شد اما این‌بار شاهد این مساله هستیم که به جای گروه‌بندی بحث ایجاد فراکسیون با موضوعی واحد شکل گرفته است و دلیل مخالفت با این موضوع می‌تواند ترس از احتمال به هم خوردن توازن قدرت باشد. اما این بحث باقی است که آیا تشکل‌های بخش خصوصی به سمت ایجاد فراکسیون‌هایی برای حمایت از خود حرکت خواهند کرد؟ آیا این فراکسیون‌ها می‌تواند جایگزینی برای بحث تشکل‌های بالادستی
باشد؟
تجربه گروه‌بندی‌ها در اتاق بازرگانی
بسیاری از تشکل‌ها با اصطلاح
«تشکل تشکل‌ها» که برای اتاق بازرگانی به کار برده می‌شود مخالف هستند و می‌گویند این اصطلاح به خوبی اتاق را توصیف نمی‌کند. اما این اصطلاح از جنبه‌یی صحیح است، اتاق بازرگانی شاید تنها تشکلی باشد که تقریبا از تمام تشکل‌ها نمایندگانی در آن عضویت دارند. قدمت و ساختار این اتاق باعث شده است که در ایام انتخابات شاهد حضور تمام گروه‌ها و تشکل‌ها در انتخابات اتاق باشیم. اما درون خود اتاق تعداد گروه‌ها نسبتا محدود است و چند جریان اصلی وجود دارد.
برای بیش از ۲۰ سال بحث گروه‌بندی و جناح در اتاق بازرگانی وجود نداشت اما این موضوع از اتاق بازرگانی تهران آغاز شد. در آن زمان در مقابل گروهی که برای چند دهه اتاق تهران را در اختیار داشتند گروه خواستاران تحول شکل گرفت. این موضوع از اتاق تهران به اتاق ایران نیز کشیده شد. با شکل‌گیری خواستاران تحول، گروه قبلی حاکم بر اتاق نام مجمع فعالان توسعه را برگزید. به مرور گروه‌های دیگری نیز در اتاق شکل گرفت که از جمله آنها می‌توان به پیشگامان و در دوره اخیر ائتلاف برای فردا اشاره کرد.
همچنین تشکل‌هایی که در اتاق ثبت نشده‌اند نیز در دوره‌های مختلف در بحث‌های اتاق فعال بوده‌اند که ازجمله آنها می‌توان به خانه‌های صنعت، خانه اقتصاد ایران و کانون فعالان توسعه‌گرا اشاره کرد.
عدم حضور اکثریت گروه‌ها
در این دوره اما وضعیت اتاق بازرگانی تا حد زیادی متفاوت است. در دوره‌های قبل همیشه شاهد این مساله بودیم که از تمامی اتاق‌ها نمایندگانی در اتاق تهران و اتاق ایران حضور دارد. در این دوره اکثریت مطلق اتاق تهران در اختیار یک گروه قرار گرفته است و سایر گروه‌ها به جز ۴ عضو در اتاق تهران مجبور شده‌اند به تعداد محدود از طریق اتاق‌های شهرستان و تشکل‌ها در اتاق بازرگانی ایران حضور داشته باشند.
این مساله عملا باعث شد که در اتاق ایران یک دو قطبی واضح شکل گیرد.
در یک سوی گروه ائتلاف فردا که اکثریت مطلق اتاق تهران را در اختیار دارد و در سوی مقابل اتاق‌های شهرستان که بخش قابل توجهی از آنها از طریق شورای روسای شهرستان در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند.
این دو گروه در مقاطع مختلف یا در مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند یا با سازش با یکدیگر برای اتاق تصمیم گرفته‌اند. اما این ساختار با شکل‌گیری فراکسیون تولید و فراکسیون‌هایی از این دست می‌تواند دچار چالش شود و توازن قدرت به هم بخورد.
گروه‌بندی بدون مانیفست
دو ایراد اساسی به نحوه گروه بندی‌ها در اتاق بازرگانی گرفته می‌شد. ایراد اول این بود که بسیاری از گروه‌ها جنبه انتخاباتی دارند و تنها در زمان انتخابات فعال هستند ولی پس از آن عملا به خواب می‌روند. این موضوع در مواردی که گروه نمایندگانی در هیات نمایندگان نداشته باشد بسیار پررنگ می‌شود. ایراد دوم نیز این بود که گروه‌ها نه بر اساس یک مانیفست اقتصادی یا یک دیدگاه واحد بلکه به خاطر مسائل انتخاباتی و قدرت و بر اساس دوستی‌ها با یکدیگر شکل گرفته است. برای مثال گروه خواستاران تحول بر اساس مخالفت با علینقی خاموشی شکل گرفت و پس از کنار رفتن خاموشی هیچگاه نتوانست اکثریت اتاق را به دست گیرد. یا گروه شورای روسای اتاق‌های شهرستان نه بر اساس دیدگاه اقتصادی بلکه بر اساس مسائل قومیتی و تقویت شهرستان‌ها شکل گرفته
است.
بر همین اساس جمعی از اعضای هیات نمایندگان که اکثریت آنها نمایندگی تشکلی را بر عهده دارند تصمیم به ایجاد یک فراکسیون با موضوع بررسی مشکلات تولید و حل آنها گرفتند. با توجه به اینکه تشکل این فراکسیون نزدیک به انتخابات اتاق بازرگانی نبود شائبه انتخاباتی بودن این حرکت وجود نداشت و در عین حال مانیفست این گروه مشخص بود.
شاید به همین دلیل شاهد انتقادهای گروه‌های مختلف به ویژه گروه‌هایی که قدرت را در اختیار دارند از این حرکت هستیم. در هفته گذشته بیانیه این فراکسیون در خصوص مساله بانکی عملا ۸ هزار امضا به همراه داشت که اکثریت آنها اعضا تشکل‌های عضو فراکسیون بودند. این در حالی است که اعضای اتاق تهران در بهترین حالت با ۲ هزار رای به نمایندگی در اتاق تهران انتخاب شدند و آرای سایر شهرستان‌ها بسیار کمتر است.
انتقادها از ساختار فراکسیون
در روزهای اخیر به دلیل فعال شدن فراکسیون انتقادهای زیادی از این ساختار شکل گرفته است. مهم‌ترین ایراد به موضوع عدم شناسنامه‌دار بودن فراکسیون است. این موضوع در حالی مطرح می‌شود که اصولا گروه‌هایی مانند ائتلاف برای فردا و شورای روسا نیز به ثبت نرسیده‌اند و در ساختار اتاق تعریفی ندارند.
انتقاد دیگر به بحث فراکسیون تولید این مساله است که چرا زمانی که کمیسیون‌هایی همچون کمیسیون صنایع یا فدراسیون‌هایی برای پیگیری امور وجود دارد اعضا مستقیما مبادرت به ایجاد فراکسیون کرده‌اند. شاید مهم‌ترین دلیل این موضوع ضعیف شدن کمیسیون‌ها توسط هیات رییسه در دوره اخیر و همچنین دستوری بودن ایجاد فدراسیون‌ها باشد که باعث شده تاکنون هیچ خروجی مفیدی از سوی فدراسیون شکل نگیرد. با تمام این تفاسیر این ساختار امروز شکل گرفته است و جمعی از اعضا از این ساختار حمایت کرده‌اند. حال با این شرایط بهترین روش برای برخورد با پدیده‌یی جدید به نام فراکسیون چیست؟
ساختار بهینه قدرت در اتاق بازرگانی
برای چرخش قدرت در اتاق بازرگانی وجود گروه‌های مختلف ضروری است. ایجاد ساختار فراکسیونی یکی از بهترین روش‌ها برای تجمیع نظرات مختلف است. به فراکسیون تولید در حال حاضر ایراداتی وارد است. این فراکسیون هنوز ساختاری منسجم و قوی ندارد و مسوولیت‌ها به صورت مشخص در آن تقسیم نشده است اما می‌تواند نقطه شروعی برای یک مساله مهم باشد.
اگر اتاق می‌خواهد با بلوغ تشکلی به فعالیت بپردازد مهم‌ترین مساله این است که مانند تمام نظام‌های پارلمانی بحث فراکسیون اکثریت و اقلیت در آن شروع شود. باید تعداد آرای وابسته به اکثریت، اقلیت و ممتنع برای مسائل کلی مشخص باشد و در عین حال تفاوت دیدگاه‌های اکثریت و اقلیت روشن باشد. در حال حاضر اتاقی‌ها در زمان انتخابات میان دوره و بر اساس حدود رای کاندیداها تا حدی به این موضوع آگاه هستند اما ساختاری برای سازمان‌دهی آرا و به تبع آن تصمیم‌گیری برای آینده اتاق و همچنین مسائل اقتصادی وجود ندارد. طبیعتا وقتی آرا منسجم و روشن نباشد آرای اندک و منسجم می‌تواند برای اکثریت تصمیم بگیرد بدون آنکه آرای اکثریت در یک موضوع وجود داشته باشد.
در چنین شرایطی رسانه‌ها عملا نظر یک گروه خاص که ارتباط بهتری با آنها دارد را منتشر خواهند کرد بدون آنکه تضمینی باشد که این نظر برای اکثریت افراد است.
درحقیقت بحث فراکسیون تولید برخلاف نگرانی افراد می‌تواند موضوعی مثبت برای اتاق باشد و سنگ بنای روشن شدن ترکیب آرا و شکل‌گیری فراکسیون‌هایی برای تصمیم‌گیری برای آینده اتاق باشد. این روش در حقیقت آلترناتیوی برای روش فعلی اتاق بازرگانی
است.
در ابتدای دوره هشتم رییس اتاق بازرگانی بحث تغییر ساختار اتاق را مطرح کرد اما با استعفای زودهنگام وی این موضوع قابلیت اجرا پیدا نکرد. در ادامه دوره نیز این بحث تا حدی مطرح شد اما هنوز به جایی نرسیده است. در هر دو بحث مساله فدراسیون‌سازی و ایجاد ساختار هرمی تنها پیشنهاد است و طبیعتا قرار بود این ساختار هرمی روی مساله تقسیم قدرت در اتاق نیز نظر دهد اما به نظر می‌رسد ایجاد فراکسیون‌های مختلف پیشنهاد دیگر و قابل توجهی است که می‌تواند به جای بحث ساختار هرمی مورد توجه قرار گیرد.
