صالح هندی: انتظار کشف میدانهای بزرگی مانند آزادگان در آینده وجود ندارد
گروه انرژی حمید مظفر
«عصر حجر به خاطر کمبود سنگ به پایان نرسید و عصر نفت هم قبل از آنکه دست بشر از منابع نفتی کوتاه شود به اتمام خواهد رسید.» این جمله را سال‌ها قبل «احمد زکی یمانی» وزیر نفت اسبق عربستان‌سعودی نقل کرده بود. چنین پیش‌بینی‌‌ای از زبان وزیر نفت کشوری مانند عربستان‌سعودی تلنگری مبنی بر آغاز دوران افول صنعت نفت است. این افول هم می‌تواند از کانال تقاضا و روی‌گردانی مصرف‌کنندگان از نفت اتفاق بیفتد یا ممکن است بر اثر خالی‌تر شدن دست تولیدکنندگان نفت از میدانهای بزرگ و غنی باشد.
«اکتشاف» نخستین حلقه از زنجیره عملیاتی صنعت نفت است و بنای توسعه صنعت نفت براساس آن نهاده می‌شود. میزان اکتشاف و اندازه میدانهای جدید ترسیم‌کننده جایگاهی است که کشورهای تولیدکننده نفت در آینده خواهند داشت. روز گذشته صالح هندی مدیر اکتشاف شرکت ملی نفت در نشست خبری خود و در میان ارائه آخرین آمار از میدانهای جدید نفتی و گازی ایران جمله تامل‌برانگیزی را به زبان آورد که نشان‌دهنده عبور صنعت 100ساله نفت از دوران بهره‌برداری از میدانهای بزرگ نفتی است. به گفته وی سایز میدانهای جدید کشف شده نشان می‌دهد که باید با میدانهای بزرگ نفتی همچون آزادگان خداحافظی کنیم.
هندی در این زمینه اظهار کرد که سایز میدانهای کشف شده در سال‌های اخیر نشان‌دهنده این است که باید با میدانهای بزرگی نظیر آزادگان، یادآوران و پارس‌جنوبی که در گذشته کشف شده‌اند خداحافظی کنیم و انتظار نداشته باشیم که میدان‌هایی با این اندازه در آینده کشف شوند. با این حال آمارهای ارائه شده در نشست روز گذشته نشان دهنده این است که از سال 92 و با آغاز به کار دولت یازدهم، 13میدان نفتی و گازی جدید در نقاط مختلف کشور کشف شده است.
گزارش «تعادل» از آخرین آمار کشفیات جدید هیدروکربوری در سال‌های اخیر را در ادامه می‌خوانید.
زنجیره بالادستی صنعت نفت دارای چهار حلقه اکتشاف، ارزیابی، توسعه و تولید است. مرحله اکتشاف به دلیل ویژگی‌های خود نیازمند ثبات و آرامش برای طی کردن حرکتی بطئی و زمان‌بر است. نخستین انتقاد صالح هندی در نشست خبری روز گذشته به فراز و نشیب‌هایی بود که در سال‌های گذشته به‌دلیل مشکلات مالی در این بخش از صنعت نفت به وقوع پیوست. هندی که کمتر از یک سال است در پست مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت قرار گرفته از نوسانات بودجه در این صنعت گلایه کرد و خواستار برقراری ثبات در این بخش از صنعت نفت شد.
میزان موفقیت ایران در مقایسه با نرم جهانی در کشف چاه‌های جدید موضوع دیگری بود که مدیرعامل شرکت اکتشاف ایران به آن پرداخت. وی با مقایسه علمی دو نسبت موجود در این زمینه گفت: «در دنیا ضریب موفقیت اکتشاف براساس تعداد چاه‌های موفق نسبت به چاه‌های حفر شده درنظر گرفته می‌شود. بر این اساس میانگین ضریب موفقیت چاه‌های اکتشافی در ایران 60درصد است درحالی که میانگین این شاخص در دنیا حدود 30درصد است.» هندی این ضریب را دقیق نمی‌داند و به ضریب جایگزینی نفت که قانون‌گذار تعیین کرده، استناد کرد و اظهار داشت: «ضریب جایگزینی بدین معناست که در بازه زمانی انجام اکتشاف چه میزان نفت‌وگاز تولید می‌شود و اکتشاف جدید تا چه میزان توانسته از نفت‌وگاز قابل استحصال تولیدی را جایگزین کند. براساس این شاخص، شرکت مدیریت اکتشاف توانسته در برنامه توسعه پنجم 80درصد نفت و 190درصد گاز قابل استحصال در بازه 6ساله برنامه را جایگزین کند.» هندی پیام این آمار را بالا رفتن شانس اکتشاف میدانهای جدید گازی نسبت به نفتی در آینده دانست.
آمار اکتشافات برنامه پنجم
به‌طور کلی اکتشافات جدید در بالادستی نفت شامل کشف میدانهای جدید، کشف مخزن‌های جدید در میدانهای قدیمی و حفر چاه‌های تحدیدی برای تعیین حدود میدان‌ها می‌شود. هندی با ارائه این توضیحات اعلام کرد که در طول سال‌های برنامه پنجم به اضافه سال 95، 11میدان گازی، 10میدان نفتی، دو مخزن گازی و دو مخزن نفتی کشف شده‌اند. همچنین با حفر چاه‌های تحدیدی جدید در چهار میدان نفتی که پیش‌تر کشف شده بودند ظرفیت تولید به‌صورت قابل‌ملاحظه‌یی افزایش پیدا کرد. در مجموع با این اقدامات ذخایر نفت و میعانات گازی به میزان 30میلیارد بشکه درجا و 4.7میلیارد بشکه به‌صورت قابل استحصال افزایش یافته است. همچنین میزان ذخایر گاز طبیعی نیز حدود 128تریلیون فوت‌مکعب افزایش یافته که 83.8تریلیون فوت‌مکعب آن قابل استحصال است.
این مقام مسوول در ادامه صحبت‌های خود به 14قرارداد بلوک اکتشافی جدید نیز اشاره کرد که برخی آنها در سال‌های گذشته و در شرایط تحریم چندان فعال نبودند، به‌طوری که 11مورد از این قراردادها اجرایی شده اما سه مورد دیگر به علت شرایط تحریم ناتمام ماند. یکی از این بلوک‌ها، دانان است که دراختیار شرکت پتروویتنام قرار داشت. بلوک دیّر دیگر بلوکی است که دراختیار شرکت ایتالیایی ادیسون بود و طرح مطالعاتی آن ناتمام مانده است. سومین مورد بلوک مغان است که دراختیار شرکت INA کرواسی قرار داشت. براساس اظهارات صالح هندی، اولویت اصلی شرکت مدیریت اکتشاف فعال کردن این سه بلوک است و در این زمینه مذاکرات مثبتی با هر سه شرکت خارجی یاد شده صورت گرفته است.
علاوه بر این بلوک‌ها، قرار است 13 بلوک دیگر شامل بلوک‌های آبادان، بامداد، دوستی، کویر، ماهان، پارسا، راز، سرخس، سیستان، تایباد، تیماب، توذج و بلوک ذهاب در قالب قراردادهای جدید نفتی به مرحله مناقصه بروند. براساس اظهارات مدیرعامل شرکت اکتشاف نفت، اولویت‌بندی این پروژه‌ها برای برگزاری مناقصه برمبنای چشم‌انداز تولید از آنها صورت می‌گیرد. هندی در این زمینه اظهار کرد: «پروژه‌های توسعه‌یی و تولیدی موجود در این بلوک‌ها در اولویت قرار دارند و با موافقت وزیر نفت مناقصه این گروه از بلوک‌ها به خود شرکت مدیریت اکتشاف واگذار شده است. همچنین وزیر نفت پذیرفته که مطالعه سایر بلوک‌های موردنظر که از جذابیت پایین‌تری برخوردار هستند و صرفا اکتشاف آنها موردنظر است با الگوی قبلی بیع متقابل واگذار شوند.»
به‌طور معمول درصد قابل‌توجهی از مطالعات میدانهای جدید در ظاهر با شکست مواجه می‌شود. اما به اعتقاد صالح هندی این شکست در حقیقت نوعی موفقیت به حساب می‌آید. وی در این زمینه اظهار کرد: «در مجموع حدود یک‌میلیارد و 200میلیون دلار سرمایه برای اکتشاف بلوک‌های جدید با این قراردادها وارد کشور شد. عدم موفقیت در کشف بلوک‌های جدید در برخی از 11قرارداد فوق نیز نوعی موفقیت برای ایران است، چراکه سبب می‌شود در آینده به‌دنبال کشف نفت‌وگاز جدید در این مناطق نباشیم.»
جزییات مطالعات جدید با شرکت‌ها و دانشگاه‌های بین‌المللی بخش بعدی صحبت‌های مدیرعامل شرکت اکتشاف را تشکیل می‌داد. هندی در این رابطه اظهار کرد: «مطالعات مشترکی با دانشگاه‌ها و شرکت‌های بین‌المللی علاقه‌مند داشتیم که با سفارش شرکت مدیریت اکتشاف و با هزینه خود شرکت‌ها انجام شده است. در حال حاضر چهار مطالعه مشترک با شرکت‌هایی همچون OMV و لوک‌اویل داشتیم.»
نقطه قابل‌توجه این است که امضای دو قرارداد از این طرح‌های مطالعاتی در سال‌های تحریم انجام شده بود و از این‌رو دو شرکت مشهور اسپانیایی و ایتالیایی با مشارکت و تابلوی دانشگاه‌های بارسلون و ناپل وارد این طرح‌ها شده بودند تا از گزند جرایم ناشی از همکاری با ایران مصون بمانند. دو شرکتی که صالح هندی خواستار محفوظ ماندن نام آنها از انتشار شد تا این شرکت‌ها به دردسر نیفتند. وی این رویکرد را نشانه سست بودن ساختار تحریم‌ها و علاقه کمپانی‌های بین‌المللی برای ورود به صنعت نفت ایران دانست.
اهداف اکتشاف در برنامه ششم
شرکت مدیریت اکتشاف تعهد داده که در برنامه ششم 30میلیارد بشکه نفت درجا و 70تریلیون فوت‌مکعب گاز کشف کند. علاوه بر این تعهدات که توسط شرکت مدیریت اکتشاف انجام خواهد شد، بلوک‌های جدیدی در قالب قراردادهای جدید بیع‌متقابل موسوم به IPC تعریف شده است. همچنین قرار است در خلال سال‌های برنامه 35حلقه چاه خشکی و پنج حلقه چاه دریایی در خلیج‌فارس حفاری شود.
همچنین باتوجه به ضعف عملیات پایه‌یی اکتشاف مانند مطالعات لرزه‌نگاری و زمین‌شناسی در برنامه پنجم، شرکت مدیریت اکتشاف بنا دارد در برنامه ششم 7هزار کیلومتر لرزه‌نگاری دوبعدی و 6هزار کیلومتر مربع لرزه‌نگاری سه‌بعدی در کنار مطالعات زمین‌شناسی و شبیه‌سازی انجام دهد.
دستاوردهای اکتشافی دولت یازدهم
از سال 92 و با آغاز به کار دولت یازدهم 9میدان گازی و چهار میدان نفتی و یک مخزن جدید کشف شده‌اند که در مجموع 6میلیارد و 500میلیون بشکه به ذخایر نفت درجا و 62تریلیون و 500میلیارد مترمکعب به ذخایر گاز درجای کشور افزوده است.
مهم‌ترین این اکتشاف‌ها شامل پنج میدان هستند. میدان گازی پازن با حجم 19تریلیون و 50میلیارد فوت‌مکعب گاز طبیعی درجا و 436میلیون بشکه میعانات گازی یکی از این میدان‌هاست که در جنوب استان فارس و در نزدیکی عسلویه قرار دارد. اکتشاف مهم دیگر در دولت یازدهم مربوط به میدان گازی چارک در استان هرمزگان با حجم 17تریلیون و 380میلیارد فوت‌مکعب و 174میلیون بشکه میعانات گازی است. ساختمان خارتنگ در استان بوشهر دیگر اکتشاف مهم گازی است که در این دولت اتفاق افتاده است. حجم درجای ذخیره گاز در این میدان معادل 16تریلیون و 400میلیارد مترمکعب و حجم درجای نفت و میعانات گازی معادل 261میلیون بشکه برآورد شده است.
کشف دو میدان نفتی یادمان و سپهر نیز دیگر دستاوردی است که در دولت فعلی اتفاق افتاده است. میدان یادمان که در گروه میدانهای تله چینه‌یی قرار می‌گیرد در غرب اهواز و در نزدیکی مرز با عراق قرار دارد. حجم نفت درجای برآورد شده در این میدان معادل دو میلیارد و 800میلیون بشکه است. میدان سپهر جنوب غربی نیز در منطقه دشت آبادان و در شمال میدان یادآوران و شرق میدان آزادگان قرار دارد. حجم نفت درجای برآورد شده برای این میدان نیز حدود دو میلیارد و 191میلیون بشکه است.
