گروه راه و شهرسازی
بلند مرتبه‌سازی پدیده‌یی است که از اواخر قرن 19و در اوایل قرن 20 چهره خود را به ثبت رسانده است. البته نخستین گام‌ها در تولید آسمانخراش‌ها از حدود سال 1880تا 1900 در شیکاگو برداشته شد. آخرین دهه‌های قرن نوزدهم با آغاز رشد عمومی ساختمان‌ها در غرب همراه بوده است. پدیده بلند مرتبه‌سازی طی حیات خود اگرچه همواره از سوی اندیشمندان گوناگون مسائل اجتماعی، اقتصادی و شهرسازی مورد انتقاد واقع شده و به کاربرد آن با شک و تردید نگریسته‌اند اما همواره بنا به ضرورت‌ها توانسته است، حضور دایمی خویش را به اثبات رساند و بر میدان فعالیت خود بیفزاید.
آغاز حرکت بلند مرتبه‌سازی در ایران را می‌توان سال 1328هجری شمسی دانست. تا پیش از آن بلندترین ساختمان‌های ایران و تهران را می‌توان ساختمان باشگاه افسران دانست که مشتمل بر 4طبقه بود. نخستین ساختمان بلند ایران در شهر تهران و در 10طبقه در خیابان جمهوری در سال‌های 30-1328 احداث شد. سپس در سال‌های 41-1329 ساختمان‌های پلاسکو و دو سال بعد در سال 1343 ساختمان تجاری 13طبقه آلومینیوم احداث شد. با وقوع انقلاب اسلامی بلند مرتبه‌سازی تقریبا به مدت بیش از 10سال متوقف شد. در این سال‌ها ساخت و ساز این نوع ساختمان‌ها به تکمیل مجموعه‌های مسکونی نیمه تمام محدود ماند.
امروزه محدودیت شهرها در بسیاری از زمینه‌ها ازجمله کمیاب بودن زمین، بالا بودن قیمت زمین و عواملی از این دست باعث شده تا رشد عمودی جایگزین مناسبی برای توسعه افقی شهرها تلقی شود. با ساخت شهرهای عمودی می‌توان در مصرف انرژی صرفه‌جویی کرد، از جمعیت رو به رشد شهرها حمایت کرد و از هدر رفتن فضاهای افقی که می‌توانند برای تولید مواد غذایی و تفریح مورد استفاده قرار گیرند، جلو‌گیری می‌شود و می‌توان از آنها استفاده کارآمد‌تری داشت.
طبق آمار 45درصد بلندترین ساختمان‌های جهان در آسیا قرار دارند و 74درصد آسمانخراش‌های بالای 200متر جهان در آسیا ساخته شده‌اند. علت اینکه ساخت و ساز عمودی بیش از پیش عمومیت یافته این است که رشد عمودی شهر مانع از تغییر کاربری اراضی با ارزش کشاورزی و کمربندهای سبز حاشیه شهرها می‌شود و در واقع شهر عمودی از طریق کاهش فواصل به کاهش مسیر حمل و نقل و جابه‌جایی کمک می‌کند و به این طریق کاهش آلودگی را سبب می‌شود. بسیاری از شهرهای آسیا که نقش و جایگاهی جهانی دارند، شهرهایی هستند که به طور عمودی رشد کرده‌اند برای مثال
هنگ‌کنگ به عنوان سومین مرکز مالی دنیا و یکی از توسعه‌یافته‌ترین شهرهای آسیا، بالاترین میزان تراکم ساختمان‌های بلندمرتبه و آسمانخراش را در دنیا دارد. به طوری که بیش از 2هزار و 300ساختمان بالای 100متر ارتفاع و 52 آسمانخراش بالای 200متر در این شهر ساخته شده است. سایر کلان‌شهرهای مطرح دنیا ازجمله نیویورک، توکیو، تورنتو، شانگهای، کوالالامپور و... نیز دارای خط افق‌های بلندی هستند و ساختمان‌های بلندمرتبه در آنها خود‌نمایی می‌کند.
واقعیت دیگر در این زمینه این است که امروزه بسیاری از کلان‌شهرهای جهان که در جست‌وجوی نقش و جایگاه جهانی هستند، اقدام به ساخت پروژه‌های مرتفع می‌کنند و از این طریق دنبال کسب اعتبار جهانی هستند که از این نوع می‌توان به دوبی و برج خلیفه اشاره کرد. آمارها نشان می‌دهد که تهران جزو پایتخت‌های کوتاه قامت دنیاست که ارتفاع ساخت و ساز متوسط آن حدود 2طبقه است و فقط 2درصد ساختمان‌های این شهر بالای 9طبقه ارتفاع دارند. به لحاظ تراکم جمعیت نیز در مقایسه با سایر کلان‌شهرهای آسیایی همانند مانیل با بیش از 43هزار نفر در کیلومتر مربع، دهلی با بیش از 25هزار نفر در کیلومتر مربع، سئول با بیش از 17هزار نفر در کیلومترمربع و تهران با تراکم حدود 10هزار نفر در کیلومتر مربع از تراکم کمتری برخوردار است.
با توجه به این واقعیات و نیز مواردی دیگر همانند محدودیت‌های طبیعی توسعه فیزیکی شهر در جهت شمال و شرق و نیز نامناسب بودن اراضی سمت جنوبی شهر به نظر می‌رسد، طرح ممانعت از توسعه عمودی شهر و ممنوعیت بلند مرتبه‌سازی چندان واقع‌بینانه و منطبق بر مطالعات کارشناسی نباشد و توسعه فیزیکی شهر تهران می‌تواند عمودی و با اتکای بر اراضی داخلی شهر صورت بگیرد.
البته رشد عمودی شهر و بلند مرتبه‌سازی باید با در نظر گرفتن الزامات و قوانین و مقررات باشد و مباحثی همچون خط آسمان و سایه‌اندازی و تناسب بین عرض خیابان و ارتفاع و بنا و مسائلی از این دست باشد.
