طی ماه‌های گذشته آمارهای صادرات کشورمان حکایت از آن دارد که در پسا برجام توانسته‌ایم در این زمینه رشد داشته باشیم و جهشی مثبت را تجربه کنیم. اما اگر به بررسی و تحقیق در خصوص کالاهای صادر شده بپردازیم، می‌بینیم که بخش عمده‌یی از این کالاها مواد اولیه و کالاهای واسطه‌یی صنایع مادر هستند و اگر از منظری دیگر به این امر نگاه کنیم شاید بتوان گفت صادرات این محصولات برای دوره‌یی کوتاه مفید و موثر باشد، اما در بلندمدت بطور قطع اثرات مطمئن و پایداری را بر اقتصاد کشور نخواهد گذاشت.
مساله دیگری که درخصوص صادرات محصولات تولید داخل به بازارهای هدف وجود دارد بحث گشایش‌های اعتباری و ارتباطات بانکی در پسابرجام است و این موضوع که به راستی با رفع نشدن این چالش چگونه می‌توان صادرات قوی و همه‌جانبه‌یی را تجربه کرد. در این خصوص با یکی از اعضای اتاق بازرگانی تهران، محمدحسین برخوردار به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.
برخوردار ارزیابی خود از صادرات کشور را اینگونه تشریح کرد: بخش بزرگی از صادرات کشور مربوط به مواد اولیه و کالاهای واسطه‌یی به خصوص در صنعت پتروشیمی و معدن است. به گفته وی این در حالی است که با رفع تحریم‌های کشورهای غربی علیه کشورمان، به دلیل اینکه موانعی در خصوص ارتباط بانکی و گشایش‌های اعتباری کشورمان با دیگر کشورها وجود دارد بسیاری از کالاهای صادراتی ما به امارات متحده صادر شده و از آن جا به کشورهای مقصد فرستاده می‌شود.
وی تصریح کرد: البته این نکته بیشتر برای کشورهای اروپایی است و برای کشورهای اروپای شرقی و کشوری همچون چین تا حد زیادی این مشکلات رفع شده بطور مستقیم صادرات به آن کشورها انجام می‌پذیرد. برخوردار می‌گوید: البته این موضوع، امری است که انتظار آن می‌رفت؛ چراکه با توجه به سال‌ها تحریم کشور ما سیستم بانکی نتوانست خود را به روز کرده و پا به پای سیستم‌های جهانی پیش برود. طبیعی است که در این مدت زمانی کم سیستم اعتباری کشورمان نتواند با سیستم آن کشورها ارتباط گیرد.
وی افزود: در طرف دیگر مساله اینجاست که به سبب تحریم‌های غرب علیه کشورمان اعتماد کشورها به خصوص کشورهای اروپایی برای سرمایه‌گذاری و مراودات در کشور ما تا حدودی کم رنگ شده است به این ترتیب ضمن زمان دادن به این مساله باید بستری فراهم آوریم تا این کشورها با آرامش خاطر میل به ارتباط با کشور ما داشته باشند.
این عضو اتاق ضمن اشاره به صادرات محدود کشور می‌گوید: متاسفانه صادرات کالاهای صنعتی در کشور ما محدود است و این در حالی است که کشور ما از توان و ظرفیت بالایی در همه زمینه‌ها برخوردار است.
وی عامل وقوع چنین اتفاقی را توجه نکردن به واحدهای تحقیق و توسعه مراکز تولیدی دانست و گفت: 1) بنگاه‌های تولیدی، محصولات خود را در مقیاس‌های کوچک تولید می‌کنند و این اتفاق باعث می‌شود قیمت تمام شده کالاهای آنها بالاتر برود. به عقیده وی در پی این جریان، تولید‌کننده‌ها نمی‌توانند مراکز تحقیق و توسعه داشته باشند به این ترتیب نمی‌توانند کالاهایی با سلایق و تکنولوژی‌های روز دنیا برای بازارهای هدف (به‌ویژه بازار افغانستان و عراق- به این علت که این بازارهای هدف همجوار کشور ما بوده و بازارهای بکری هستند و می‌توانند ارزآوری زیادی را برای اقتصاد کشور به وجود آورند) ایجاد کنند.
برخوردار افزود: بنابر این باید به سمت توسعه محصولاتی جهت‌گیری کنیم که صادرات محور هستند به عنوان مثال به جای اینکه آب صادر کنیم این آب را در بستری مناسب در اختیار کشاورزان قرار داده و با صادر کردن محصولات کشاورزی ارزش افزوده بیشتر را برای اقتصاد کشور به وجود آوریم.
این عضو اتاق بازرگانی در ادامه به تکمیل زنجیره و حلقه صنایع پایین دستی صنایع مادر اشاره کرد و گفت: به باور من در شرایط فعلی هم صنایع تکمیلی بخش معدن و هم بخش پتروشیمی در شرایط خوبی به سر نمی‌برند. وی اظهار کرد: علت هم آن است که صنایع بالا دست این بخش‌ها راه خود را از آنها جدا کرده و با صادر کردن محصولات خام، مواد اولیه، کالای واسطه‌یی نقدینگی بنگاه‌های تولیدی خود را فراهم کرده و دیگر توجهی به تکمیل زنجیره ارزش خود ندارند. برخوردار می‌گوید: حال آنکه اگر از نظر اقتصادی به بررسی این مساله بپردازیم شاهد آن خواهیم بود که اگر صنایع بالا دست به مدد و یاری بخش پایین دست صنعت خود بیایند و آن را تکمیل کنند، ضمن ایجاد اشتغال می‌توانند نیرو محرکه‌یی قوی برای صنعت باشند و می‌توان با صادرات محصولات نهایی این صنایع ارز آوری بیشتری را برای اقتصاد کشور به وجود آورد نسبت به شرایط فعلی که مواد خام و کالاهای واسطه‌یی را صادر می‌کنیم.
وی در ادامه به کمک و همیاری دولت در پیوند دانشگاه و صنعت اشاره کرد و افزود: اگر دولت بتواند کمک کند شرایطی به وجود آید که دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به طراحی کالاهای کاربردی و مورد نیاز جوامع صنعتی بپردازند و در طرف دیگر صنعت‌گر را همیاری کند که تولید محصولات با طراحی جدید را در دستور کار خود قرار دهد بطور حتم شاهد رشد و پیشرفت در صنعت خواهیم بود.
برخوردار در ادامه به رقابت سالم اشاره کرد و گفت: علاوه بر همه این مسائل برای اینکه بتوانیم بازارهای هدف خود را حفظ کنیم باید به رقابت سالم در بازار کشورهای خارجی به‌ویژه کشورهای همسایه بپردازیم.
وی تصریح کرد: متاسفانه در شرایط فعلی در بازارهای همسایه برای فروش کالایی همچون سیمان به گونه‌یی برای به دست آوردن سهمی از این بازارها منافع دیگر تولید‌کننده هم‌وطن خود را خدشه‌دار کردیم و به خطر انداختیم که نتیجه آن شده که برخی مشتریان به خرید کالاهایی با برند ایرانی اعتماد ندارند و از خرید کالاهای تولید کشورمان سر باز می‌زنند.
وی در آخر درخصوص عملکرد دولت در صادرات کشور تصریح کرد: اگر بخواهیم به شرکت‌های دولتی و خصولتی در این امر مراجعه کرده و آنها را بررسی کنیم باید گفت، به دلیل اینکه نهاد‌های نظارتی و قانون‌های پیچیده‌یی بر سر راه آنها قرار دارد و با توجه به این موضوع که صادرات و نیاز کشورهای آنی است تا این شرکت‌ها بخواهند از فیلتر‌های این قوانین رد شود زمان زیادی از دست می‌رود نمی‌تواند این شرکت‌ها را در مسیر صادرات موفق دانست و چشم‌انداز خوبی برای آنها ترسیم کرد.
