محمود خاقانی کارشناس بین‌المللی انرژی
آب و انرژی(صنعت بالادستی و پایین‌دستی نفت، گاز، پتروشیمی و برق) سوخت بخش‌های حمل و نقل، کشاورزی و تجارت:
با خصوصی‌سازی‌های به عمل آمده ازجمله در صنعت نفت و انرژی کشور انتظار می‌رفت که کشور در جایگاهی قرار بگیرد که در سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 پیش‌بینی شده بود. اما به نظر می‌رسد که نیل به اهداف تعیین شده در برنامه با تاخیر مواجه‌اند. زیرا مهندس حمید چیت‌چیان، وزیر محترم نیرو در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها درخصوص موضوع صنعت انرژی کشور گفته است:«صبح روز یکشنبه- همان روزی که آیت‌الله هاشمی رحلت کردند- جلسه کمیسیون مجمع تشخیص مصلحت نظام با محوریت موضوع سیاست‌های کلان انرژی برگزار شد که در این جلسه آیت‌الله هاشمی همانند گذشته با هوشیاری بالا به مباحث توجه داشتند... آیت‌الله هاشمی در این جلسه معتقد بودند که با موافقت مقام معظم رهبری برخی برنامه‌ها در دوره جدید اجرایی شود که قرار بود در مورد این مساله با مقام معظم رهبری صحبت کنند... » متعاقب این اظهارنظر دبیر محترم مجمع تشخیص مصلحت نظام در سخنان پیش از خطبه این هفته نماز جمعه تهران ضمن تسلیت رحلت یار دیرین حضرت امام(ره) و رفیق قدیمی و همراه رهبری آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی گفت:«... آقای چیت‌چیان در آن جلسه می‌گفت اگرپنج هزار مگاوات برق تولید نکنیم با
بحران انرژی روبه‌رو می‌شویم و در آن جلسه بحث شد به جای سرمایه‌گذاری صرفه‌جویی کنیم.» بنابراین باید اذعان داشت که بحث تامین امنیت انرژی مورد نیاز مردم ایران یکی از نگرانی‌های مهم ریاست فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام بوده است.
نقش بخش‌های صنعتی و تجاری کوچک
با تحویل هواپیمای ایرباس توسط سازنده اروپایی در روز پنجشنبه گذشته قدم‌های آرام معمولی شدن روابط اقتصادی ایران و جهان به ویژه با اروپا تند‌تر شده است. انتظار می‌رود در این راستا از طریق فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی- بخش خصوصی روابط تجاری و اقتصادی ایران با منطقه و فرامنطقه تسریع خواهد شد. بنگاه‌های اقتصادی اروپایی به موفقیت و اجرای کامل برجام امیدوارند و درحال آماده‌سازی خود برای همکاری و مشارکت با همتاهای ایرانی‌شان در بخش خصوصی و به خصوص بخش‌های صنعتی و تجاری کوچک ومتوسط هستند. بخش‌های کوچک و متوسط صنعتی و تجاری در ایران درایجاد کارو اشتغال نقش مهمی دارند. گروه‌های ژاپنی نیز این بخش‌ها را دراقتصاد ایران مهم ارزیابی می‌کنند و با همکاری موسسه آموزشی و پژوهشی اتاق بازرگانی ایران دوره‌های آموزشی برای افزایش بهره وری و قدرت رقابت سالم اقتصادی در دوران پسا تحریم برگزار کرده‌اند. اتاق‌های بازرگانی ایران و انگلیس، ایران و هلند، ایران و کانادا و سایرین نیز برای توسعه و عادی‌سازی روابط اقتصادی ایران با اقتصاد جهان به خصوص اروپا فعال هستند.
سمپوزیوم توسعه همکاری‌های صنعتی
شبکه پژوهش بین‌المللی(IRN) که تاکنون مبتکر برگزاری چند همایش مرتبط با اهمیت توسعه روابط اقتصاد انرژی و تجاری اروپا با ایران بوده، اعلام کرده است که سمپوزیوم توسعه همکاری‌های صنعتی و بازرگانی با ایران را در ایام 5-3 اسفندماه 95
(23-21 ماه فوریه 2017) در آمستردام هلند برگزار خواهد کرد و از بخش‌های خصوصی و عمومی ایران دعوت کرده است که با شرکت فعال در این سمپوزیوم که در سه بخش آب و انرژی(نفت، گاز و برق)، حمل و نقل و زیرساختار ها (بنادر، فرودگاه‌ها، هتل، جاده، هواپیمایی و...)، کشاورزی و بازرگانی برنامه‌ریزی شده است برای سخنرانی و بیان مواضع اقتصادی، تجاری ونیز گفتمان با همتاهای اروپایی شان به عنوان یک سکوی تعریف دیپلماسی اقتصادی - بخش خصوصی استفاده کنند. بدیهی است که اینگونه ابتکارات از سوی بنگاه‌های تجاری اروپایی نمایانگر تمایل آنها برای خنثی‌سازی تبلیغات ایران‌هراسی و تسریع در اجرای تعهدات اروپا مرتبط با برجام است.
می‌شود به سیاست خارجی ترامپ اعتماد کرد؟
آقای «رکس تیلرسون» که ممکن است در روزهای آتی درسمت وزیر امور خارجه امریکا منصوب شود در ماه مارس 2016 دریک مصاحبه تلویزیونی و در سمت بالاترین مقام شرکت اگزون موبیل ابراز امیدواری کرد که در صورت رفع تحریم‌ها شرکت اگزون موبیل بتواند با ایران درصنعت نفت و انرژی همکاری کند. ایشان در روز 11ژانویه 2017 زمانی که به سوالات نمایندگان مجلس امریکا برای گرفتن رای اعتماد سخن می‌گفت، مدعی شد که در صورت انتصاب در سمت وزیر امور خارجه خواهان بازنگری در توافق برجام خواهد شد. این ادعا عکس‌العمل فوری تهران را دربر داشت و سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان برجام را توافقی خواند که قابل بازنگری نیست و حتی تفکر درباره هرگونه تغییر در آن امکان‌پذیر نخواهد بود. قبلا «نیز اتحادیه اروپا به طور رسمی تاکید کرده بود که اتحادیه اروپا خواهان اجرای برجام است و برجام توافقی است که با پشتیبانی شورای امنیت سازمان ملل متحد نهایی شده است. در همین راستا سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران گفته است که اعضای 1+5 و ایران یک صدا بر اجرای این توافق چندجانبه و بین‌المللی تاکید داشته و بر اجرای کامل و دقیق آن مصر هستند و افروده است:«... ما صبور
هستیم و منتظر می‌مانیم تا ببینیم چه کسی عهده‌دار وزارت خارجه امریکا می‌شود و پس از آن عملکرد و اظهارات او را قضاوت نهایی خواهیم کرد.»
برجام باید حفظ شود و به آن احترام بگذاریم
دوگانه گوئی رکس تیلرسون تردید‌های زیادی درباره توان وی در سمت وزیر امورخارجه امریکا برای ایجاد اعتماد و اطمینان به گفتمان سیاست خارجی دولت ترامپ ایجاد کرده است. شاید به همین دلیل نامزد وزارت دفاع امریکا که به دشمنی با ایران شهرت دارد گفته است که باید به برجام احترام بگذاریم و آن را حفظ کنیم. خبرگزاری‌ها به نقل از ژنرال «متیس» گزارش کرده‌اند که گفته است چنانچه ما به تعهدمان عمل نکنیم«تنها خواهیم ماند». بسیاری از صاحب‌نظران نیز در امریکا هشدار داده‌اند که اصلا فکر بازنگری در برجام را از ذهن خود دور کنند و سعی کنند که با آن کنار بیایند. در واقع منافع اروپا و شرکت‌های امریکایی در حوزه دریای خزر و خاورمیانه ایجاب می‌کند با ایران روابط حسنه داشته باشند تا روابط خصمانه.
شبکه انرژی خزر و آمادگی بخش‌های خصوصی
اخیرا برای نشان دادن مراتب علاقه همکاری‌های اقتصادی با ایران میز گردهایی توسط اتاق بازرگانی انگلیس - ایران برای حمایت از توسعه روابط بازرگانی بین دوکشور در دوران پسا تحریم و پسا خروج انگلیس از اتحادیه اروپا برگزار شده است. شرکت پترواسکاتلند با برگزاری سمیناری در روز 14جولای 2016 در لندن نقش مهم و محوری ایران در تبدیل منابع انرژی فسیلی(گاز به برق) و تعریف شبکه انرژی خزر برای صادرات گاز منطقه به صورت برق به اروپا را تشریح کرد. صاحب‌نظران معتقدند درصورت مطالعه و اجرایی شدن این نظریه ترکمنستان متوجه خواهد شد که از طریق توسعه همکاری‌های اقتصاد انرژی با ایران می‌تواند نه تنها برای صادرات برق به جای گاز به اروپا بلکه به شرق آسیا، خاورمیانه و شمال آفریقا نیز متصل شود.
صرفه‌جویی یا بهینه مصرف کردن؟
در راستای اقدام و عمل برای تحقق اقتصاد مقاومتی منظور از صرفه‌جویی همان بهینه مصرف کردن از آب و انرژی است و نه کم مصرف کردن. در جهان امروز نام تازه‌یی به این بخش از ابتکار اقتصادی داده شده و آن را سوخت پنجم (The Fifth Fuel) نام گذاشته‌اند. نظریه اصلی و محوری مطروحه در طرح مطالعه شبکه انرژی خزر که در روز 31خرداد ماه 1395 در تهران به ابتکار موسسه آموزشی وپژوهشی اتاق بازرگانی ایران و موسسه پژوهش در مدیریت و برنامه‌ریزی دانشگاه تهران ارائه شد، همین بحث بهینه مصرف کردن آب و انرژی و کاهش هزینه تولید آب و انرژی با هدف گسترش همکاری‌ها و تجارت منطقه‌یی و فرا منطقه‌یی آب و انرژی است. حمایت دو موسسه مذکور از برگزاری سمپوزیوم توسعه همکاری‌های صنعتی و بازرگانی با ایران در روزهای 5-3 اسفند ماه 95 در آمستردام به دلیل پذیرش نظراتشان توسط برگزار‌کننده با طراحی برنامه سمپوزیوم هماهنگ با برنامه 5 ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران(۱۳۹۵-۱۳۹۹) و ماده(12) قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور است که از محل سرمایه‌گذاری برای بهینه مصرف کردن آب و انرژی (سوخت پنجم) در سایر بخش‌های
اقتصادی نظیر حمل و نقل (توسعه راه‌آهن، جاده‌سازی، شهرک‌های فرودگاهی- هتل‌سازی و نمایشگاه در محل فرودگاه‌های کشور، آب شیرین کردن همراه با تولید برق، کشاورزی گلخانه‌یی، آموزش و پرورش، بهداشت و درمان، حمل و نقل شهری عمومی و...) می‌توان به اهداف برنامه ششم دست یافت که بدون تردید موجب خواهد شد تا جاده ابریشم اقتصاد منطقه‌یی و فرامنطقه‌یی از طریق ایران احیا شود.
معاوضه انرژی با انرژی و معاوضه انرژی با کالا
علاوه برآن با ترانزیت منابع انرژی تولیدی در حوزه دریای خزر به بازارهای جهانی نه تنها ایران در تامین امنیت عرضه انرژی به بازار مصرف جهانی ایفای نقش خواهد کرد بلکه مبتکر معاوضه انرژی با انرژی و انرژی با کالا و خدمات خواهد بود که به آن نام معاوضه انرژی Energy Swap یعنی معاوضه نفت خام و گاز طبیعی خزر و همسایگانش با نفت خام ایران در خلیج فارس، معاوضه گاز با برق (نظیر گاز ایران با برق ارمنستان)، معاوضه گاز با گاز (نظیر گاز ایران با گاز جمهوری آذربایجان- نخجوان و...)، معاوضه انرژی با هواپیما، معاوضه انرژی با کشتی، احداث بندر، فرودگاه و... که در طرح مطالعه شبکه انرژی خزر برنامه‌ریزی شده است تا جاده جدید ابریشم انرژی بین پنج دریا (دریای خزر، خلیج فارس، دریای عمان، دریای سیاه و دریای مدیترانه) تعریف شود. درپیگیری این نظریه از طریق همایش هایی که موسسه آموزشی و پژوهشی اتاق بازرگانی ایران حمایت یا برگزار کرده است نظیر همایش‌های ارتقا رشد اقتصادی کشور برای کاهش آسیب‌های اجتماعی و همایش‌های تعامل، همکاری و ارتباط نزدیک بین دانشگاه‌ها و صنعت تلاش به عمل آمده و می‌آید که برای اقدام و عمل جهت تحقق اقتصاد مقاومتی تسهیلات
لازم فراهم آید و از طریق آموزش و پژوهش صنایع مختلف ازجمله کشاورزی، دامداری، دامپروری، آبزی‌پروری، لبنیات و... صنایع خواراکی مدرن با بهینه مصرف کردن آب وانرژی و کاهش هزینه تولید محصولات نقش خود را در رشد اقتصادی کشور ایفا کنند.
همکاری‌های ایران و هلند
در تاریخ 23 اکتبر سال 2016 وزیر زیرساخت‌ها و محیط زیست هلند با وزیر نیرو جمهوری اسلامی ایران یادداشت تفاهمی برای گسترش همکاری‌های مرتبط با آب و انرژی در تهران امضا کردند. بدون تردید در میان کشورهای اروپایی هلند توانسته است که به تکنولوژی‌های نوین برای بهینه مصرف کردن و کاهش هزینه‌های تولید آب و انرژی دست پیدا کند و از منابعی که صرفه جوئی کرده است بخوبی برای توسعه بخش‌های دیگر اقتصاد هلند استفاده بهنیه به عمل آورده است. به عبارتی دیگر هلند راه درمان بیماری صاحبان منابع غنی نفت و گاز (نظیر ایران) مشهور به «بیماری هلندی» را کشف کرده است. در صحبتی که با مهندس شاهین شیثی، رییس شورای بازرگانی ایران و هلند داشتم به من گفت که به زودی نام این شورا به اتاق بازرگانی ایران و هلند تغییر خواهد کرد و اعضا این اتاق به توسعه همکاری‌های اقتصادی با همتاهای هلندی شان بسیار امیدوار و خوشبین هستند.
کمبود آب
با توجه به خشکسالی مستمر در طول 15سال اخیر کمبود آب به نظر وزارت نیرو موضوعی جدی است و ابراز امیدواری شده در چارچوب مشارکت با تکنولوژی شرکت‌های هلندی و همتاهای ایرانی‌شان در مناقصه‌های مرتبط با طرح‌های بهینه مصرف کردن و تولید آب در ایران متولی اجرایی شدن طرح‌های خوبی باشند. همکاری‌های آموزشی و پژوهشی خوبی بین دانشگاه تهران و بخش‌های ذی‌ربط اروپایی، یونسکو و هلندی مرتبط با صنعت آب(بهینه مصرف کردن آب، تصفیه و سالم‌سازی آب، شرین‌سازی آب و...) درحال توسعه است.
توسعه صنعت حمل و نقل و زیرساخت‌ها
با تحویل نخستین هواپیمای ایرباس در روز پنجشنبه گذشته اروپا ثابت کرد که به اجرای تعهداتش در چارچوب برجام پایدار است. شرکت‌های اروپایی ازجمله شرکت‌های هلندی تمایل دارند که در صنایع کوچک و متوسط با همتاهای ایرانی شان در بخش‌های حمل و نقل جاده‌یی، ریلی، کشتیرانی، بندر‌سازی، مخازن نگهداری نفت خام و فرآورده‌های نفتی و نظیر آنها مشارکت و همکاری داشته باشند. ایران درگذشته و قبل از تحریم صنعت نفت ایران در بندر روتردام با نگهداری نفت خام ایران در مخازن بندر مذکور در تجارت نفت خام به صورت تحویل در پالایشگاه خریدار فعال بود. مهندس سیدپیروز موسوی، مدیرعامل شرکت پایانه‌های نفتی ایران اخیرا همزمان با برگزاری یک نمایشگاه و همایش در هلند ضمن یادآوری و مشارکت‌های طرف‌های ایرانی و هلندی درگذشته متذکر شده است که فرصت برای توسعه همکاری‌ها و مشارکت در طرح‌های زیرساختاری بنادر و ترمینال‌های نفتی فراهم آمده است.
کشاورزی ایران، اروپا و هلند
روابط ایران با کشورهای اروپایی در بخش صنعت کشاورزی به قرن‌های گذشته بازمی‌گردد. ایران و هلند از قرن شانزدهم با هم رابطه دارند. در آذر ماه امسال (اوائل ماه دسامبر2016) وزیر محترم جهاد کشاورزی ویک هئیت بازرگانی ایرانی از کشور هلند دیدار کردند که این دیدار منجر به امضا یادداشت تفاهمی برای همکاری‌ها در بخش کشاورزی، صنعت آبزی‌پروری (تولید و پرورش ماهی وگیاهان دریایی)، احشام برای تولید محصولات لبنیاتی و دامپروری (صنعت گوشت و مرغ و نظیر آن) و موضوعات مرتبط با صنایع خوراکی و سلامتی شد.
روابط بانکی
در شهریو ماه امسال (سپتامبر 2016) در ملاقاتی که سفیر محترم ج. ا. ایران در هلند با رییس کل بانک مرکزی هلند داشت، راه‌های ابتکاری برای حل و فصل مشکلات بانکی بین دو کشور بررسی شد. در این راستا اتاق بازرگانی ایران نیز با طرف‌های ذی‌ربط هلندی دیدار‌ها و گفتمان‌هایی داشته است. در هر حال بررسی‌ها حاکی از آن است که بازرگانان و صنعت گران ایرانی، اروپایی و هلندی برای توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری‌شان ممکن است که به زودی خبرهای خوبی برای یکدیگر داشته باشند.
هلند پلی میان ایران و اروپا
در اخبار آمده بود که دیپلمات‌های اروپایی با همکاری هلند برای توسعه روابط بین تهران و بروکسل فعال هستند. سفیر محترم هلند در تهران نیز در ملاقاتی که چندی پیش (شهریور ماه 1395) با ریاست محترم مجلس شورای اسلامی داشت، تاکید کرد که دولت هلند به طور جدی به توسعه همکاری‌های اقتصادی با ایران در تمامی ابعاد ازجمله آب و انرژی، کشاورزی، انرژی‌های نو (تجدیدپذیر) و گاز طبیعی علاقه‌مند است. شرکت هلندی- انگلیسی شل تجارب بسیار خوبی در صنعت تبدیل گاز طبیعی به برق در اکثر نقاط جهان دارد و اخیرا با وزارت نفت ایران نیز در راستای قرارداد‌های جدید نفتی به تفاهم و توافقاتی رسیده که انتظار می‌رود در سمپوزیوم توسعه همکاری‌های صنعتی و تجاری با ایران در ایام 5-3 اسفند ماه 95 در آمستردام طرف‌های ایرانی، اروپایی و هلندی تفاهمات و توافقات قبلی را پیگیری و راهبرد‌ها و راهکارهای نوینی را برای پیگیری تعریف و پیشنهاد کنند. نهایتا، آقای رکس تیلرسون می‌تواند در صورتی که به سمت وزیر امور خارجه امریکا منصوب شد با همتاهای اروپایی‌اش مشاوره کند و پس از فهم و درک دیپلماسی برجام براساس برد- برد به سرمایه‌گذاری‌های کلان اگزون موبیل وسایر شرکت‌های نفتی اروپایی و امریکایی که در حوزه دریای خزر با خطر‌های بسیار مواجه‌اند، فکر کند و به این نتیجه برسد که ایران بهترین راه اقتصادی و از نظر حفظ محیط زیست مناسب‌ترین برای صادرات منابع انرژی فسیلی منطقه به بازارهای مصرف غرب و شرق است. پیوست شرکت‌های امریکایی به شرکت‌های اروپایی برای همکاری با ایران در شبکه انرژی خزر و دیپلماسی اقتصاد انرژی و بخش خصوصی می‌تواند برای حل مشکلات امریکا در منطقه راهگشا باشد. شاید برای بحث در این زمینه‌ها همایشی در تهران برگزار و مدیران شرکت‌های امریکایی بتوانند با نخستین هواپیمای بویینگ که به ایران ایر تحویل داده خواهد شد به تهران سفر کنند.
