گروه انرژی نادی صبوری
شاید تصور اینکه در سال 1395 و روزهایی که دنیا با سرعت هر چه تمام‌تر در حال تکنولوژیک شدن است، هنوز مردمی در نقاطی از جهان، آب مورد نیاز خود را از تانکر دریافت می‌کنند، سخت باشد. این مساله اما واقعیت زندگی بسیاری از روستاییان در کشورهای در حال توسعه است. طبق آماری که یونیسف در یکی از گزارش‌های خود منتشر کرده است، اکنون 69 میلیون نفر که معادل یک‌درصد از جمعیت کل کشورهای در حال توسعه هستند، آب خود را از تانکرهای آبرسانی دریافت می‌کنند. ایران نیز هنوز برای آبرسانی به نزدیک به 7هزار روستا، از این تانکرهای آبی‌رنگ که در تصور بسیاری تداعی‌گر دهه 60 هستند، استفاده می‌کند. درست کنار تخت‌جمشید که در زمان خود مدرن‌ترین سازه ممکن بوده است، روستاهایی وجود دارد که تا چندی پیش، آب خود را با مشکلات فراوان تامین می‌کردند و لوله‌های آب که به واسطه قرار گرفتن در حریم میراث فرهنگی به رنگ خاکی رنگ‌آمیزی شده‌اند، به تازگی توانسته مشکل آنها را برطرف کند.
آنها اما فقط 6 روستا از حدود 700 روستای استان فارس به حساب می‌آیند که هنوز با چالش در تامین آب مواجه بوده و با تانکر آبرسانی می‌شوند. همین مسائل، پای خبرنگاران را به شیراز شهر حافظ و سعدی باز کرد تا بتوانند گوشه‌یی از مشکلات موجود در این منطقه که از حدود 15 سال پیش با خشکسالی مواجه شده است را به تصویر بکشند.
خبرنگاران رسانه‌های جمعی تاکنون از 3 منطقه برای تشریح وضعیت آبرسانی به روستاها دیدن کرده‌اند، پس از استان گیلان و مناطق مرزی در ارومیه، این‌بار استان فارس که از لحاظ آماری پس از استان خراسان دومین در ایران محسوب می‌شود و در رتبه‌بندی وزارت نیرو در رتبه ممتاز قرار دارد، استان مورد بررسی بود.
فارس از حدود 15 سال گذشته با چالش خشکسالی روبه‌رو شد که از 7 سال پیش تاکنون شدت بیشتری پیدا کرد. همین مساله باعث خشک شدن چاه‌های زیادی در این استان شد. درحالی که چاه‌ها در این منطقه منبع اصلی تامین آب به شمار می‌روند، این اتفاق، را پیش روی مسوولان آبی منطقه قرار داد. مشکل‌ترین قسمت ماجرا نیز متوجه آبفای روستایی استان بود. شرکتی که علی بوستانی مدیرعاملی آن را برعهده دارد. نخستین مواجهه خبرنگاران با علی بوستانی، در محدوده مرودشت. درست در کنار چاه آبی که با صرف 2 میلیارد تومان برای تامین آب مورد نیاز 1000 نفر که ساکن 6روستای منطقه بودند، صورت گرفت. مدیرعامل آبفار استان فارس در توضیحات خود در زمینه این پروژه عنوان کرد که 18 کیلومتر خط لوله از چاهی به عمق 243 متر، آب را به خانه‌های مردم می‌رساند. به واسطه واقع شدن این منطقه در محدوده شهر استخر و تخت‌جمشید، مذاکرات بین آبفار و میراث فرهنگی بسیار زمان‌بر بوده که درنهایت ختم به‌خیر می‌شود.
8 کیلومتر پس از این چاه، در دامنه کوه، مخزن آبی قرار گرفته بود که خطوط لوله توزیع آب، از این مخزن به 6 روستا که در آن طرف جاده قرار داشته و از بالای مخزن قابل مشاهده بودند، راهی می‌شدند. روستاهایی که با خشک شدن 3 چاه آبی که شرکت آبفا از کشاورزان اجاره کرده بود، برای مدتی مجبور به استفاده از تانکر شده بودند و با رسیدن خط لوله‌های خاکی رنگ به شهرشان، وضعیت اندک بهتری پیدا کردند. مناطقی که زمانی محل منقش شدن دستاوردهای نیاکان ایرانیان بر دامنه کوه‌ها بودند، امروز بیش از هر چیزی به منقش شدن خطوط لوله‌یی احتیاج دارند که بتواند ساکنان 653روستا را اندکی از دسترسی به حقوق ابتدایی آب، بهره‌مند کند.
نفس آبرسانی روستایی اکنون به شمارش افتاده و به‌شدت نیازمند تزریق منابع است. علی بوستانی مدیرعامل شرکت آبفار استان فارس در نشست خبری که پس از بازدید خبرنگاران از پروژه آبرسانی این شرکت به 6 روستا صورت گرفت، به تشریح وضعیت این شرکت در تامین آب منطقه پرداخت. طبق صحبت‌های بوستانی، اکنون عمق بعضی چاه‌های آب در استان به بیش از 400 متر رسیده که شدت خشکسالی را به تصویر می‌کشد. او در این زمینه عنوان کرد: «ما حتی عمق چاه 510 متری را نیز داریم که در هیچ جای ایران وجود ندارد. به واسطه این مشکلات ما مجبور می‌شویم که دو الی چهار بار چاه‌ها را کف‌شکن کرده و عمق آن را افزایش دهیم.»
این مشکلات درحالی برای مسوولان آبفار استان فارس وجود دارد که آنها هر مترمکعب آب را که قیمت تمام شده آن در سال 1394 معادل 1100تومان بوده با قیمت کمتر از 300تومان به فروش رسانده و منبعی برای تامین منابع مورد نیاز خود به دست نمی‌آورند. مدیرعامل آبفار فارس در ادامه عنوان کرد: «تاکنون 834حلقه چاه از مدار بهره‌برداری خارج شده و هدایت الکتریکی منابع تامین آب با افت کیفیت محسوس به بیش از 28هزار موس بر سانتی‌متر رسیده است.»
استان فارس 4 هزار و 220 روستا و آبادی با یک‌میلیون و 475 هزار و 350 نفر جمعیت دارد که حدود یک‌میلیون و 250 هزار نفر از این افراد، مستقیم یا غیرمستقیم تحت پوشش خدمات آب شرب روستایی قرار دارند. پس از آنکه در بودجه سال 1394 اجازه تخصیص 500 میلیون دلار از منابع صندوق توسعه ملی به آبرسانی روستایی داده شد، 104میلیارد تومان از این مقدار نصیب آبرسانی روستایی فارس شد. عددی که توانست آب را به 443روستا با 313 هزار و 542 نفر برساند. اکنون اما چشم امید 653 روستای دیگر که در مواقع پیک به 700روستا می‌رسند، به صندوق توسعه ملی برای تامین فاز دوم این اعتبارات دوخته شده است.
بوستانی توضیح داد: با توجه به تخصیص 100درصدی اعتبارات صندوق توسعه ملی، آبرسانی به 352 روستای استان با جمعیت نزدیک به 245هزار نفر تا پایان سال مالی 1395 انتظار می‌رود.
اما طبق صحبت‌های مدیرعامل آبفار استان فارس، در سال جاری تاکنون تنها 10درصد از اعتبارات این طرح تخصیص یافته است درحالی که طرح جامع آب شرب که شامل آبرسانی به روستاها، تعمیرات فرسودگی شبکه و مواردی از این دست می‌شود اکنون به 10 هزار میلیارد ریال اعتبار نیازمند است. به گفته بوستانی، نزدیک به 40درصد شبکه‌های توزیع آب شرب روستایی استان با عمر بالای 25سال نیازمند تعویض است.
با حرکت در امتداد جاده روستاهای اطراف شیراز، به‌راحتی می‌توان شمار رو به افزایش چاه‌های غیرمجاز حفر شده را به چشم دید، چاه‌هایی که مدیرعامل آبفار استان فارس می‌گوید که طبق شنیده‌هایش شمارشان به بالای 10هزار مورد می‌رسد. بوستانی اظهار می‌کند که فعالیت این چاه‌ها از آنجا که 95درصد آب مورد نیاز استان صرف کشاورزی می‌شود، تاثیری شدید بر فعالیت‌های این شرکت می‌گذارد و بسته شدن آنها همواره موجب تسهیل امور خواهد بود.
مدیران ارشد آب و فاضلاب ایران، اکنون در حال برآورد نیاز آبرسانی روستایی به برداشت از صندوق توسعه ملی هستند، نیازی که با درنظر گرفتن 500میلیون دلاری که در بودجه سال 94 تخصیص داده شد، احتمالا 2میلیارد دلار خواهد بود. در چنین وضعیتی طرح‌های آبرسانی روستایی به‌شدت در انتظار تزریق فاز دوم این منابع هستند که احتمالا در چند بخش 500 میلیون دلاری انجام خواهد شد. بیشتر از این طرح‌ها، ساکنان روستاهایی که سهم‌شان از دسترسی به آب سالم «غیرقابل مقایسه» با شهرنشینان است، نمی‌توانند بپذیرند در کشوری که سازمان‌های مختلف تبلیغاتی، ردیف‌های جداگانه بودجه داشته و دارند، آنها باید همچنان به جای خطوط لوله، تانکرهای آبرسانی را ملاقات کنند.
خیرین آبرسان
یونیسف دستورالعمل‌های مختلفی را برای آبرسانی با تانکر دارد، روشی که در دنیا اغلب برای تامین مازاد مصرف گروه‌های مختلف از شبکه عمومی آبرسانی و نه برای تامین پایدار آب مورد استفاده قرار می‌گیرد. سازمان بهداشت جهانی در گزارش‌های خود در مورد آبرسانی با تانکر، به‌شدت به اهمیت موضوع رعایت نظافت و پاکیزگی این تانکر‌ها می‌پردازد و توصیه می‌کند که تا جای ممکن از این روش استفاده نشود.
در ایران اما شمار زیادی از ساکنان روستا، بدون اینکه اطمینان دقیقی از وضعیت وجود داشته باشد، مجبور هستند که به این روش تن بدهند. این مشکلات در آبفار استان فارس درنهایت باعث می‌شود، مجمعی به نام «مجمع خیرین آبرسان» تاسیس شود. مجمعی که سعی می‌کند، افراد خیر را به سمت ورود به حوزه آبرسانی دعوت کند. هر چند آنها اغلب تمایل دارند به حوزه‌هایی مانند ساخت مدرسه و مسجد وارد شوند.
برای مثال در یکی از روستاهای استان فارس که هنوز به خطوط لوله آب دسترسی ندارد، 27 مسجد از سوی خیرین احداث شده است که دیوار به دیوار یکدیگر قرار داشته و در آنها به یکدیگر باز می‌شود. در چنین وضعیتی اما افرادی اهمیت موضوع حیاتی آب را درک کرده و اقدام به کمک‌رسانی به این طرح‌ها کرده‌اند. به این ترتیب تاکنون چند پروژه آبرسانی در استان فارس از طریق این خیرین انجام شده است.
آبرسانی روستایی در بودجه
به گزارش «تعادل»، دولت دهم در آخرین سال فعالیت خود، به یاد آبرسانی روستایی افتاد و در بودجه سال 1392، بودجه سال‌های 1389، 1390 و 1391 که هر 3 توسط گروه دولت دهم نوشته شده بود، هیچ اشاره‌یی به این طرح نکرده و هیچ ردیفی را برای آن در نظر نگرفتند. نام آبرسانی روستایی اما در بودجه سال 1392 به تعداد دو بار تکرار شد و برای نخستین‌بار، وزارت نیرو مکلف شد از هر مشترک به‌ازای مصرف هر مترمکعب آب 100 ریال مازاد دریافت کرده و به خزانه واریز کند.
مبلغی که قرار شد کل آن تا سقف 390 میلیارد ریال به آبرسانی روستایی اختصاص یابد. این عدد در کنار ردیفی که دولت را مکلف می‌کرد بخشی از مبلغ فروش سهام شرکت‌های دولتی را به پروژه‌هایی مختلف از جمله آبرسانی روستایی تخصیص دهد، نتوانستند دردی از مردم دوا کنند.
در بودجه سال 1393 که نخستین بودجه‌یی بود که تیم اقتصادی دولت یازدهم آن را می‌نگاشت، برای نخستین‌بار علاوه بر 2 موردی که در بودجه سال 92 نیز در مورد آبرسانی روستایی وجود داشت، این اجازه به وزارت نیرو داده شد برای انجام طرح‌های آبرسانی روستایی از انتشار اوراق مشارکت کمک بگیرد. همچنین بخشی از فروش سهام شرکت‌های دولتی برای صرف در پروژه‌هایی اعم از آبرسانی روستایی که در سال 92 معادل 8 هزار میلیارد ریال بود، به 12هزار میلیارد ریال افزایش یافت.
اما سال 1394 بهترین سال برای آبرسانی روستایی بود، مسوولان در این سال بود که دریافتند حجم بالای روستاهای نیازمند به لوله‌کشی، بدون درنظر گرفتن منبع مالی مشخص و قابل اتکا که در ایران چیزی جز صندوق توسعه ملی نیست، تامین نمی‌شود. درحالی که دولت دهم باوجود حجم بسیار قابل‌توجه درآمدهای نفتی ایران در سال‌های بالا بودن قیمت نفت، هرگز تن به چنین چیزی نداد، دولت یازدهم که با افت شدید درآمدها مواجه شده بود، در این زمینه عملکردی قابل دفاع و عدالت‌محورانه‌تر از خود به خرج داد. این عدد که با رایزنی‌های شخص علی لاریجانی رییس مجلس با مقام معظم رهبری، تخصیص یافت، تاثیر بسیار قابل‌توجهی بر پروژه‌های آبرسانی روستایی گذاشت.
بودجه 95 سقف حجم استفاده از هزینه مازاد پرداخت شده از سوی مشترکان آب برای صرف در پروژه‌های آبرسانی روستایی را به 700 میلیارد ریال رساند.
