گروه بنگاه‌ها
در نخستین روز آذرماه 95 بود که خبر امضای تفاهمنامه همکاری سه‌جانبه میان «بورس کالای ایران»، «سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران» و «صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک» روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت. رویدادی که به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران اقتصادی یکی از مهم‌ترین تصمیم‌سازی‌ها برای توسعه کسب و کار کوچک و متوسط و متعاقب آن اشتغالزایی و افزایش دامنه‌های صادراتی کشور محسوب می‌شد.
براساس این تفاهمنامه، همکاری طرفین درخصوص تسهیل پذیرش، عرضه و معاملات محصولات تولیدی صنایع کوچک و متوسط کشور، استفاده از ابزارهای تامین مالی و مدیریت ریسک و بهره‌گیری از پتانسیل‌های انبارهای مستقر در شهرک‌ها و نواحی صنعتی از طریق بورس کالای ایران خواهد بود.
براساس آمارهای مستند، بورس کالا یکی از مهم‌ترین ابزارهایی است که اقتصاد‌های در حال توسعه از طریق آن می‌توانند در زمینه خوشه‌سازی و ایجاد ارزش‌افزوده برای بنگاه‌های کوچک اقدام کنند و ظرفیت‌هایی که در این مختصات اقتصادی تعبیه شد، برای پویایی کسب و کار کوچک و متوسط به‌شدت کاربردی است. این اهمیت ساختاری به اندازه‌یی است که برخی از تحلیلگران حیات آینده بنگاه‌های کوچک را در گرو مناسبات ارتباطی آنها با بورس ارزیابی می‌کنند.
معضل ریشه‌دار تامین مالی بنگاه‌ها که همواره از سوی فعالان اقتصادی به عنوان مهم‌ترین سنگ پیش پای صنایع کوچک یاد می‌شود از طریق ارتباط با بورس است که تحت کنترل قرار می‌گیرد و صاحبان مشاغل خرد از طریق بورس می‌توانند بازارهای صادراتی موثرتری را به دست بیاورند. با توجه به اهمیت موضوع و با عنایت به این واقعیت که آینده توسعه این نوع کسب و کار را باید در آینه بورس مشاهده کرد، سراغ دیدگاه‌های اهالی اقتصاد در این زمینه رفتیم تا با ارزیابی بایدها و نبایدهای این بخش، تصویری از آینده ارتباط متقابل بورس و بنگاه‌های کوچک فراهم کنیم.
خروج از رکود با تامین مالی از بورس کالا
با توجه به این واقعیت که تامین مالی بنگاه‌ها، یکی از مهم‌ترین معادلات پیش‌روی بازار کسب و کار ایران است، مناسبات ارتباطی معقولانه کوچک‌ها با بورس کالا می‌تواند زمینه حل و فصل این مشکل ریشه‌یی را فراهم کند. در همین خصوص علی یزدانی، مدیرعامل و رییس هیات‌مدیره سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران با اشاره به شیوه مشارکت کوچک‌ها در بورس می‌گوید: «بنگاه‌های ایرانی باید با تامین مالی از طریق بورس کالای ایران برای خروج از رکود آشنا شوند، همچنین امضای تفاهمنامه‌های اجرایی بین بورس، شرکت شهرک‌های صنعتی و صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری می‌تواند دستاوردهایی نظیر حذف واسطه‌ها و ایجاد حاکمیت عدالت اقتصادی در چارچوب اقتصاد مقاومتی و در حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط به دنبال داشته باشد.»
رییس هیات‌مدیره سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران ادامه می‌دهد: «حضور صنایع کوچک در بورس کالا می‌تواند به فروش محصولات‌شان بدون واسطه بینجامد که با این کار هم جان تازه‌یی به این صنایع داده می‌شود و هم با تامین مواد اولیه صنایع کوچک و متوسط از بورس، شاهد کاهش قیمت تمام شده محصولات خواهیم بود.»
یزدانی با اشاره به اینکه ضروری است صنایع کوچک برای ادامه حیات خود وارد بورس کالا شوند، تاکید می‌کند: «این بنگاه‌ها باید با ساز و کارهای مورد نیاز بازار تطبیق پیدا کنند، همانطور که در بحث فرابورس، برای نخستین بار ۴ صنایع کوچک مورد پذیرش قرار گرفته‌اند.»
رییس هیات‌مدیره سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران ادامه می‌دهد: «در حال حاضر ما ۷۵۰۰ معدن داریم، اما حضور ما در صادرات بسیار کمرنگ است، این در حالی است که اکثر مسوولان رده بالا درخصوص صنایع کوچک و متوسط بسیار تاکید و تمرکز دارند؛ چراکه تعداد این صنایع کوچک و متوسط ۸۴ هزار بنگاه است و این تفاهمنامه‌ها می‌تواند به شفاف‌سازی عملیات آنها و تقویت حضور آنها در بازار سرمایه کمک کند.»
فرآیند پیچیده جذب کوچک‌ها در فرابورس
در شرایطی که یزدانی معتقد است فرآیند تامین مالی بنگاه‌ها از طریق بورس روند معقولانه‌تری پیدا می‌کند، عضو هیات رییسه اتاق تهران فرآیند جذب و استفاده از ظرفیت‌های بورس را برای بنگاه‌های کوچک بسیار پیچیده و سخت ارزیابی می‌کند. حامد واحدی که شرکت تحت مدیریتش به تازگی در فرابورس پذیرش شده فرآیند جذب واحدهای کوچک و متوسط به فرابورس را سخت و پیچیده، اما برای این صنایع ضروری دانسته و اعلام می‌کند که دولت برای توسعه این بخش باید تسهیلات حقوقی و قانونی بیشتری را برای مشارکت بیشتر بنگاه‌های کوچک در بورس ایجاد کند.
واحدی در یک نشست خبری، صنایع کوچک و متوسط را بخش مغفول اقتصاد کشور دانست درحالی‌که 45 درصد اشتغال و 33 جی‌دی‌پی جهانی را در اختیار دارند. در سال‌های پیش‌رو که آسیا و جنوب آفریقا شرایط جدیدی را در اقتصاد پیش‌رو دارند، فقط و فقط به smeها روی آوردند؛ چون با کمترین سرمایه‌گذاری بیشترین اشتغال را ایجاد می‌کنند.
این فعال اقتصادی تامین مالی را بزرگ‌ترین مشکل صنایع کوچک دانست و گفت: «بانک‌ها تنها به صنایع بزرگ جوابگو هستند و آنها را بیشتر می‌پذیرند و با کمترین وثیقه‌ها پرداخت انجام می‌شود، درحالی‌که چالش بزرگی که ما با صنایع پیشران کشور داریم و روی میز همه مسوولان کشور است، عدم بازگشت منابع از سوی همین صنایع است.»
او گفت: با نگاهی که در ایران به smeها شروع شده است، امیدواریم با تامین منابع‌شان از بازار سرمایه از بازار پول کناره‌گیری کنند. پیش‌بینی این عضو هیات‌رییسه اتاق تهران این است که با توجه به روند رو به رشدی که در sme دیده می‌شود، بازار سرمایه می‌تواند سهام چشمگیری را برای خریداران ایجاد کند.
او جایگاه و تعریف این صنایع را در ایران با دیگر کشورها متفاوت دانست و گفت: در بازارهای مهم دنیا در امریکا و لندن، شرکت‌های بزرگ به بازارهای بزرگ وارد نمی‌شوند و ترجیح می‌دهند در این بازارها باشند؛ چراکه تسهیلات مناسبی برای صنایع کوچک ایجاد کرده‌اند. همچنین در این کشورها برای خریداران، بازار سرمایه و برای فروشندگان و عرضه‌کنندگان، سهام انگیزه ایجاد کرده‌اند.
عضو هیات‌رییسه اتاق تهران رویکرد smeها را در جهان به سمت استارت‌آپ‌ها و صنایع فناوری‌های جدید عنوان کرد درحالی‌که در ایران مغفول مانده است. به گفته حامد واحدی، بیش از 60 درصد اعضای اتاق بازرگانی تهران از صاحبان sme هستند.
بزرگ شدن صنایع کوچک از طریق بورس کالا
در میان اظهارنظرهای گوناگون، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی قم نیز معتقد است که باید زمینه برای پیوستن بنگاه‌های کوچک به بورس فراهم شود تا صاحبان صنایع در استان‌های گوناگون نیز بتوانند فضای مناسب‌تری را برای فعالیت‌های خود به دست آورند.
طیبی‌نژاد با اشاره به روابط متقابل بورس و بنگاه‌های کوچک به این نکته اشاره می‌کند که: «براساس پیگیری‌های صورت‌گرفته توسط سازمان صنایع کوچک، از این پس زمینه پذیرش، عرضه و معاملات محصولات صنایع کوچک و متوسط در شرکت بورس کالای ایران فراهم شد.»
وی با اشاره به توافقنامه سه‌جانبه بین سازمان صنایع کوچک، صندوق ضمانت صنایع کوچک و شرکت بورس کالا می‌افزاید: «براساس این تفاهمنامه استفاده از ابزارهای مالی و مدیریت ریسک صنایع کوچک و متوسط، همچنین بهره‌گیری از ظرفیت انبارهای مستقر در شهرک‌های صنعتی از طریق بورس کالا فراهم شد.»
طیبی‌نژاد تصریح کرد: «در این طرح متناسب با نیاز واحدهای تولیدی و شهرک‌های صنعتی، زمینه راه‌اندازی شعب تالار یا کارگزاری در سطح شهرک‌ها و نواحی صنعتی نیز فراهم شده است تا این مراکز در کنار عرضه و معاملات محصولات واحدها، امکان خرید مواد اولیه مورد نیاز واحدهای صنعتی با تناژ خرد را هم فراهم کنند.»
وی با تاکید بر اینکه کارگزاران می‌توانند در شهرک‌ها و نواحی صنعتی نسبت به تبلیغات و بازاریابی اقدام کنند، اضافه می‌کند: «شرکت شهرک‌های صنعتی در راستای اقدامات حمایتی خود از صنعتگران، واحدهای قابل بهره‌گیری از این ظرفیت چه در تامین مواد اولیه و چه در محصولات تولید شده را شناسایی کرده و به شرکت بورس کالا معرفی خواهد کرد.»
مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی قم یادآور شد: «برای تضمین تعهدات صنایع کوچک مشارکت‌کننده در این طرح، همچنین تداوم برنامه‌های حمایتی دولت از این صنایع، صندوق ضمانت صنایع کوچک انواع ضمانتنامه‌های مورد نیاز بورس کالا را صادر خواهد کرد.»
