مرکز آمار ایران نرخ رشد تولید ناخالص داخلی ایران در سال 1394 نسبت به سال 1393 را اعلام کرد که البته با انتقاد کارشناسی برخی نهادهای پژوهشی مواجه شد که این عدد را مبالغهآمیز میدانستند. بهطور مثال مرکز پژوهشهای مجلس اصرار دارد نرخ رشد اقتصاد ایران در سال سپری شده 1- درصد بوده است. مجادله رشد 1394 در حالی هنوز ادامه دارد که با سپری شدن 3 فصل از سال 1395 بانک مرکزی هنوز در اسناد رسمی خود نرخ رشد 1394 را که بهطور معمول در نشریه نماگر درج میشد، هنوز منتشر نکرده است. بانک مرکزی در حالی به دلیل تاخیر غیرعادی در اعلام نرخ رشد سال 94 با انتقاد مواجه شد که نرخ رشد فصل نخست و نیمه اول امسال را با سرعت اعلام کرده است.
براساس آمار اعلام شده از سوی بانک مرکزی رشد اقتصادی در نیمسال نخست نزدیک به 7.5درصد است که این میزان رشد اعلام شده برای نیمه اول سال از رشد 3ماهه نخست سال با شتاب قابل عنایتی همراه بوده است. با توجه به اینکه فعالیت اقتصادی در ایران در 3ماهه دوم عموما بیشتر است و از طرف دیگر باتوجه به اینکه شتاب رشد در 3ماهه چهارم کاهش مییابد به نظر میرسد میانگین رشد در 4 فصل و برای کل سال 1395 به 5 تا 6 درصد برسد. این میزان نرخ رشد از سوی بانک جهانی، صندوق بینالمللی پول و برخی سازمانهای دیگر و حتی موسسههای مطالعاتی مثل واحد اطلاعات اکونومیست با کمی اختلاف و نوسان پیشبینی شده بود.
همانطور که مسعود نیلی مشاور ارشد اقتصادی رییسجمهور همچنین علی طیبنیا وزیر اقتصاد و دارایی پیشبینی کرده بودند، سهم بالایی از نرخ رشد تولید ناخالص داخلی امسال بر دوش صادرات نفت و میعانات گازی از یک طرف و رشد ارزش افزوده صنعت خودرو از سوی دیگر استوار شده است. شرایط مناسب بازار جهانی نفت موجب رشد قیمت هر بشکه نفت ایران شده و از سوی دیگر ایستادگی ایران برخواستههایش راه را برای افزایش سهم ایران از تولید و صادرات افزایش داده و با افزایش احتمالی درآمد نفت سهم این بخش در رشد محقق خواهد شد. همچنین آمارهای اعلام شده از سوی وزارت صنعت معدن و تجارت نشان میدهد تولید خودرو سواری در 6 ماهه نخست امسال با 16درصد رشد به 534هزار دستگاه رسیده است. علاوه براین رشد 19درصدی تولید اتوبوس و مینیبوس و 12درصدی انواع وانت نیز در این مدت رخ داده است. آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت از رشد نزدیک به 9درصدی این بخش در فصل نخست امسال نسبت به مدت مشابه پارسال خبر داده است که احتمال تکرار این ارقام در نیمه نخست سال بسیار بالاست.
بنابر آنچه نوشته شد و باتوجه به نرخ رشد قابل اعتنای درآمد مالیات و صادرات غیرنفتی، رسیدن به عدد 7.4درصد رشد تولید ناخالص داخلی در نیمه نخست سال دور از دسترس نبوده و نیست. اکثر اقتصاددانان غیرمنتقد دولت که اصول کارشناسی را رعایت میکنند و در بیان واقعیتها تنها به خرسندی دولت توجه ندارند، دستیابی به رشد تا 5درصد در سال 1395 را ممکن میدانند اما آنها نسبت به اینکه این عدد در سال 1396 نیز تکرار شود تردید و نگرانی دارند. دلیل کند شدن نرخ رشد در سال آینده و در صورت ثبات همه شرایط این است که تکرار رشد بخش صنعت به ویژه رشد ارزش افزوده خودرو به دلیل اشباع بازار داخلی دشوار است. همچنین رقابتی بودن بازار نفت جهان و رشد کمتر تقاضا در بازار جهانی و در نتیجه تثبیت تولید و صادرات ایران شاهد رشد ارزش افزوده بالای نفت نخواهد بود. به این ترتیب در سال آینده ارتفاع پرواز دو بال رشد تولید ایران شتاب امسال را نخواهند داشت و به همین دلیل باید به ادامه رشد بالای امسال در سال آینده خوشبینی افراطی نداشت.
اما در صورت رخ دادن برخی اتفاقات میتوان امیدوار بود که رشد تولید ناخالص داخلی سقوط نکند. برای اینکه رشد تولید ناخالص داخلی ایران در سال 1396 در اندازه 6 درصد باقی بماند، باید بازار ایران در سمت تقاضای کل با انبساط مواجه شود. بهطور مثال باید امیدوار بود دولت مخارج کل خود را که شامل پرداخت و تخصیص در هزینههایش است و جزء مهمی از تقاضای کل است، افزایش دهد. از سوی دیگر با اتخاذ سیاستهای انبساطی، تقاضای خانوادهها که سهم قابل اعتنایی در تقاضای کل دارد را بزرگ و تحریک میکند. عامل سرمایه به عنوان متغیر دیگر سمت تقاضا نیز با گشوده شدن بیشتر بازار سرمایه ایران روی سرمایهگذاران خارجی میتواند بر اندازه تقاضای کل و در نتیجه رشد بالاتر کمک کند. اگر ایران بتواند در سال 96 صادرات غیرنفتی خود را بهمثابه ادامه تحریک تقاضای داخلی و در اندازههای بالا افزایش دهد، دستیابی به رشد بالا و مثبت ممکن است.
گسترش بازار توریسم و امید بستن به اینکه بخش ساختمان از رکود خارج شود نیز مایههای امید دستیابی به رشد مناسب در سال آینده هستند. با این همه یادمان باشد رخ دادن این اتفاقات کار آسانی نیست. بنابر این نباید روی عدد رشد سال 96 که برخی آن را در حدود 8 درصد پیشبینی کردهاند، پافشاری کرد. همانطور که مشاور ارشد اقتصادی رییسجمهور چند بار بهطور ضمنی و صریح بیان کرده است، شاید دستاوردهای اقتصادی امسال پایههای استواری برای رشد شتابان سال 96 نباشند و باید دقت کرد که راه مبالغه در پیش نگیریم. رشد اقتصادی شتابان و با نوسان منطقی، پایدار و ادامه یابنده نیازمند اصلاحات اقتصادی دردناکی است که باید توانایی رنج آن در کوتاهمدت در ذهن جامعه ایرانی پدیدار شود تا خوشی آن در درازمدت به شادکامی ملی منجر شود. کیفیت رشد و عناصر پیشبرنده آن باید به دنیای پر از امکانات پیوند بخورد و این چیزی است که به آن نیاز داریم و باید قدرت درک آن را در جامعه افزایش دهیم.