گروه انرژی نادی صبوری
هفتمین میدان نفتی در ایران، برای مطالعه به روس‌ها سپرده شد. اتفاقی که طبق اظهارات بیژن زنگنه وزیر نفت، باعث می‌شود روس‌ها در حال حاضر بیشترین سهم را در مطالعات میدان‌های نفتی ایران داشته باشند. دیروز و در جریان سفر الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه به همراه 550 تاجر روسی به ایران، 2 میدان نفتی جدید به شرکت گازپروم برای مطالعه سپرده شده و باعث شد گازپروم در کنار لوک اویل، تات نفت و زاروبژنفت به چهارمین شرکت روسی تبدیل شود که در دوران پسابرجام با شرکت ملی‌نفت ایران وارد همکاری شده است. البته این تنها دستاورد حضور نواک و تاجران روس برای حوزه انرژی ایران نبود، دیروز در حالی که شاخه نفتی شرکت گاز پروم موسوم به گازپروم نفت، در مجتمع کوشک مشغول امضای مطالعه 2 میدان نفتی چنگوله و چشمه‌خوش بود، در محل ساختمان وزارت ارتباطات، شرکت ملی گاز ایران و گاز پروم که با 152هزار و 800 کیلومتر خط لوله گاز، یکی از بزرگ‌ترین خطوط لوله گاز دنیا را در اختیار دارد، تفاهمنامه‌یی برای همکاری به امضا رساندند. نکته مهم اما ابراز علاقه روسیه در این مراسم به پروژه‌های ال ان جی در ایران و همچنین گسترش خطوط لوله گازرسانی به ویژه به هند بود.
هر چند حمیدرضا عراقی مدیرعامل شرکت ملی گاز نیز در این مراسم عنوان کرد که ایران و روسیه ظرفیت ایجاد بازار مشترک بین‌المللی در حوزه گاز را دارند، اما ابراز علاقه روس‌ها به حضور در تجارت گاز ایران، از آنجایی که روسیه مهم‌ترین رقیب منطقه‌یی ایران در گاز به حساب می‌آید، می‌تواند نوعی سهم‌خواهی و مانع بر سر تجارت مستقل گاز ایران نیز به حساب بیاید. سومین دستاورد حضور دیروز روس‌ها در تهران نیز مذاکرات بر سر افزایش صادرات نفت ایران به روسیه بود. صادراتی که طبق صحبت‌های روز گذشته بیژن زنگنه هنوز صحبت‌ها در مورد آن ادامه دارد اما روسیه قرار است نیمی از مبلغ آن را به صورت نقدی و نیمی دیگر را در قالب صادرات خدمات فنی و مهندسی به ایران تسویه کند.
روس‌ها بیش از پیش نسبت به حضور پررنگ در صنعت نفت و گاز ایران علاقه نشان می‌دهند؛ هر چند روسیه و ایران طی دهه‌های گذشته روابط نسبتا خوبی با یکدیگر داشتند اما در چند سال اخیر، سوریه این دو کشور را به یکدیگر نزدیک‌تر کرد. اکنون شاید سهم بالای روس‌ها در مطالعات میدان‌های نفتی ایران و وعده‌هایی که پیش از این از سوی مسوولان درباره محفوظ ماندن سهم یار استراتژیک ایران در منطقه در پروژه‌های نفتی مطرح می‌شد، به همین نزدیکی سیاسی بازگردد.
ایران در یک‌ماه گذشته توانسته است 3 همکاری مشترک با شرکت‌های بین‌المللی به ثبت برساند، اتفاقی که به واسطه همزمانی با تمدید تحریم‌های 10ساله امریکا و اظهارنظرهای دونالد ترامپ رییس‌جمهور منتخب ایالات متحده درباره برجام مورد توجه رسانه‌های بین‌المللی قرار گرفت. دیروز نیز دیلی میل در واکنش به امضای تفاهمنامه مطالعه میدان میان شرکت ملی نفت و شرکت گازپروم نوشت که چنین همکاری‌هایی به نوعی از بی‌اثر بودن رخدادهای امریکا بر فضای پسابرجام در ایران حکایت دارند. هر چند هنوز مشخص نیست که با عدم دسترسی ایران به سیستم فاینانس بین‌المللی، تکلیف چنین معاملات بزرگی چه خواهد بود.
در چنین فضایی اما، درست چند روز پس از توافق اوپک و غیر اوپک بر سر کاهش سقف تولید، الکساندر نواک با لبخند مخصوص و چهره مغرورش پشت میزی ایستاد که اوراق مطالعه 2 میدان نفتی ایرانی در حال امضا شدن بود. تصویر نواک در کنار زنگنه، در مراسم امضای تفاهمنامه‌یی که در ماهیت آن‌قدر مهم به حساب نمی‌آید، نشانه‌یی از جدی و مصمم بودن روسیه برای حضور در پروژه‌های نفتی ایران داشت.
گازپروم از آخرین دستاوردهای شوروی سابق به حساب می‌آید. شوروی درست در بحبوحه جنگ جهانی صنعت گاز خود را کلید زد و توانست به غول تولید گاز در دنیا بدل شود. گازپروم نیز شرکتی بسیار عظیم‌تر از حال حاضر بود که توسعه منابع گازی تمام اتحادیه جماهیر شوروی را در اختیار داشت. با فروپاشی شوروی در سال 1991 هر یک از این شرکت‌ها با نام هر کشور و پسوند «پروم» حفظ شدند و مقر گازپروم در مسکو باقی ماند. هر چند این شرکت از ابتدا شرکتی گازی بود اما با خریداری شرکت سیب نفت، شاخه نفتی خود را نیز راه‌اندازی و سن‌پترزبورگ را به عنوان مقر آن انتخاب کرد. شرکتی که مطالعه 2 میدان چنگوله و چشمه‌خوش که اولی در 50 کیلومتری مرز مهران و دومی در 52 کیلومتری دهلران قرار دارند را آغاز خواهد کرد.
تمام 7 میدانی که تاکنون برای مطالعه به روس‌ها سپرده شده‌اند، در حوزه فعالیت شرکت نفت مناطق مرکزی قرار دارند. از سویی میادین غرب کارون بیشتر در تعامل با اروپاییان واسطه شده‌اند و شرکت مناطق نفتخیز جنوب نیز قراردادهایی نزدیک به مدل‌های خدماتی بسته است. آمارهایی که نشان می‌دهد، سیاستی کلان در قبال واگذاری پروژه‌های نفتی در قالبی مشخص وجود دارد.
2میدان نفتی آب‌تیمور و منصوری، بهمن ماه سال 94 به لوک اویل روسیه سپرده شدند. نام این میدان‌ها اما تا آخر شهریورماه امسال و سفر معاون سابق وزارت انرژی شوروی و مدیرعامل فعلی لوک اویل به ایران اعلام نشد. در این تاریخ مدیران ارشد نفت ایران از لوک اویل خواستند که «هرچه سریع‌تر» نتایج مطالعه این 2 میدان را اعلام کند. اظهارنظرهایی که نشان می‌داد طرف روس در ارائه نتایج مطالعات خود تعلل به خرج داده است. با وجود این روس‌ها در تمام سفرهای نفتی خود به تهران از تمایل برای حضور پررنگ‌تر در صنعت نفت ایران صحبت کردند. مدیران زاروبژنفت که زمانی وظیفه داشتند در کشورهایی با تمایلات سوسیالیستی، فعالیت‌های نفتی انجام دهند، 24 تیرماه و زمانی که برای امضای تفاهمنامه 2 میدان آیلان و پایدار غرب به تهران سفر کردند، اعلام کردند که به حضور در میدان‌های دال‌پری و دانان نیز علاقه‌مند هستند؛ مطالعه میدان دال‌پری هفته گذشته به شرکت ملی نفت تایلند سپرده شد و به این ترتیب اگر زاروبژنفت هنوز خواهان مطالعه این میدان باشد، باید این شرکت رقابت کند.
روس‌ها را در ایران به ابهام و عدم شفافیت می‌شناسند، شاید به همین واسطه است که اکنون برای بسیاری این پرسش وجود دارد که باید تعلل آنها در اعلام نتایج مطالعه 2 میدان آب تیمور و منصوری را باور کنند یا سفرهای متعدد به تهران و ابراز علاقه‌های لفظی به افزایش حضور در صنعت نفت ایران؟ یکی دیگر از مسائلی که رابطه ایران و روسیه در صنعت نفت و گاز و به ویژه گاز را پیچیده می‌کند این نکته است که این 2 کشور رقبای گازی یکدیگر به حساب می‌آیند. رقابتی که در نفت نیز وجود دارد اما در ابعاد گاز نیست. الکساندر نواک زمانی که سال گذشته در مراسم اجلاس سران کشورهای صادرکننده گاز در تهران حاضر شد، از هیچ تلاشی برای به نمایش‌گذاشتن اهداف بلندپروازانه و تمامیت‌خواهانه روسیه در دو قبضه کردن بازار گاز جهان فروگذار نکرد و به نوعی مشخص کردند که روسیه چین و ماچین و شرق و غرب را در کنار یکدیگر می‌خواهد. این در حالی است که اگر ایران خواستار صادرات گاز به اروپا باشد، به‌طور قطع مناسبات نزدیک با روسیه به مانعی در این راه بدل خواهد شد.
دیروز اما الکساندر مدودف معاون مدیرعامل شرکت گازپروم در مراسم امضای تفاهمنامه با شرکت ملی گاز ایران عنوان کرد که این شرکت علاقه‌مند است در احداث خط لوله گاز از ایران به هندوستان حضور داشته باشد. صحبت‌هایی که می‌تواند نشانه‌یی بر مخالفت روسیه با حضور ایران در بازار گاز اروپا و تمایل این کشور به حرکت قطب‌نمای صادراتی ایران به سوی شرق داشته باشد. جهتی که برای ایران به واسطه حضور 2 کشور پرتنش افغانستان و پاکستان با مخاطرات فراوانی همراه است.
فروش نفت
مذاکرات نفتی ایران و روسیه، شاید به واسطه مرموز بودن روس‌ها همواره با ابهام‌های فراوانی همراه بوده است. یکی از این ابهام‌ها مساله فروش نفت ایران به این کشور است. پیش از به نتیجه رسیدن مذاکرات ایران و غرب، رسانه‌هایی همچون رویترز بارها اخباری به نقل از منابع مطلع در این زمینه منتشر کردند که ایران و روسیه قصد تهاتر نفت و کالا را دارند. خبرهایی که همواره از سوی مسوولان نفتی ایران تکذیب شد. دیروز اما بیژن زنگنه وزیر نفت پس از دیدار با الکساندر نواک درباره اینکه قرارداد فروش نفت ایران به روسیه چه زمانی نافذ می‌شود، افزود: قرار است، مذاکرات در این زمینه امروز ادامه یابد؛ ما آماده‌ایم همین امروز این تفاهمنامه را امضا کنیم. به گزارش «تعادل» و به نقل از شانا وی درباره اینکه آیا سقف فروش نفت به روس‌ها همان ٢٠٠هزار بشکه در روز است، تصریح کرده است: ١٠٠هزار بشکه در روز است، امروز در دیدار با آقای نواک این موضوع مطرح شده است و امیدواریم ظرف یک تا دو روز آینده توافق نهایی برای فروش این مقدار نفت به روسیه انجام شود.
او در نهایت بیان کرده است: «در صورت توافق نصف مبلغ فروش نفت به روسیه از طریق دریافت خدمات فنی و مهندسی و بقیه به صورت نقدی انجام می‌شود.» کلماتی که نشان می‌دهد نوعی تهاتر در نهایت میان ایران و روسیه صورت خواهد گرفت.
