گروه راه و شهرسازی آزاده کاری
حمل و نقل عمومی، ترافیک و آلودگی هوا به عنوان مهم‌ترین چالش‌های کنونی مدیریت شهری در کلان‌شهرها محسوب می‌شوند و به لحاظ اهمیت و حساسیتی که نسبت به آنها در میان شهروندان و افکار عمومی طبقه متوسط شهری وجود دارد، طبعا باید در راس برنامه‌ریزی‌های شهری قرار گیرند.
این روزها به علت افزایش روزافزون چالش‌های حوزه حمل و نقل شهری و رشد نامتوازن کلان‌شهرها، یافتن راه‌هایی کوتاه و میان‌مدت برای کاستن از آسیب‌هایی که از ازدحام‌های ترافیکی گریبانگیر شهروندان می‌شود، در اولویت‌های خواسته‌های عمومی قرار دارد.
به دیگر سخن حوزه خدمات شهری و حمل و نقل درون شهری به لحاظ تاثیر بر میزان ترافیک و نیز آلودگی هوا در کانون توجه افکار عمومی قرار دارد.
از دیگر سو بررسی آمارها و بیلان‌های مالی در کلان‌شهرها به وضوح نشان می‌دهد که مدیران و برنامه‌ریزان شهری نیز به فراخور اهمیتی که افکارعمومی شهروندان برای مقوله حمل و نقل درون شهری قائل هستند، سهم بودجه‌یی و مالی بیشتری برای این حوزه در نظر می‌گیرند تا جایی که به‌طور متوسط حدود 20 تا 25درصد بودجه شهرداری‌ها در سطح کشور به حوزه حمل و نقل و ترافیک اختصاص می‌یابد.
با این حال، اما به نظر می‌رسد تخصیص یک چهارم بودجه کلان‌شهرها به سرفصل حمل و نقل و ترافیک به تنهایی نمی‌تواند کمکی به حل ریشه‌یی مشکلات این بخش کند چرا که افزایش استقبال از خودروهای تک‌سرنشین و نیز تبدیل فضای شهری به پارکینگ بزرگ خودروهای شخصی شرایط را برای حل این مشکل دشوار کرده است. عدم وجود سیستم حمل و نقل پیشرفته معضلات گوناگونی برای شهر به وجود می‌آورد که معضل ترافیک فقط یکی از آنهاست. آلودگی هوا از نتایج ضعف در سیستم حمل و نقل شهری محسوب می‌شود.
معضلی که با جان شهروندان ارتباط مستقیم دارد و می‌طلبد تا برای حفظ جان شهروندان تدابیری در این زمینه اندیشیده شود. هر چند شهرداری شهر تهران توسعه حمل و نقل را فقط در توسعه خطوط مترو می‌داند و به همین دلیل طی سال‌های گذشته شاهد توسعه چندانی در خطوط اتوبوسرانی نبوده‌ایم.
البته راه‌اندازی خطوط بی.آر.تی تا حدی توانسته پاسخگوی نیاز شهروندان در برخی محلات باشد اما قطعا کافی نیست. این موضوع را می‌توان در روزهای بارندگی به وضوح مشاهده کرد. به همین دلیل هنوز شهروندان ترجیح می‌دهند از وسایل نقلیه شخصی به جای وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنند. نتیجه این امر هم واضح است: افزایش آلودگی هوا و حجم ترافیک.
احمد دنیامالی، رییس کمیسیون حمل و نقل شورای شهر در گفت‌وگو با «تعادل» با یادآوری اینکه وجود مشکلات در سیستم حمل و نقل شهری بخشی از آلودگی هوای شهر را رقم می‌زند، اظهارکرد: باید به دنبال سرعت بخشیدن به روند توسعه حمل و نقل عمومی باشیم. مانند آنچه در توسعه مترو اتفاق افتاده است و تا حدودی توانسته‌ایم طبق برنامه‌های از پیش تعیین شده گام برداریم.
دنیامالی ادامه داد: یک بررسی اجمالی از آمار شرکت اتوبوسرانی نشان می‌دهد که از سال 90 تا 95 بیش از 7 هزار اتوبوس داشته‌ایم که این تعداد در سال 95 به 6هزار و 200دستگاه کاهش یافته است. یعنی هزار و 400خودرو فرسوده را از رده خارج کرده‌ایم که ما به ازای این میزان فقط 600دستگاه اتوبوس جایگزین شده است. طبیعتا این موضوع مشکلات را افزایش می‌دهد.
وی با بیان اینکه اتوبوس‌های جایگزین شده عموما دو و سه کابینه بوده‌اند، تصریح کرد: اکنون متوسط عمر اتوبوس‌های شرکت واحد حدود 9سال است. بر اساس استانداردهای لازم متوسط عمر اتوبوس‌ها 8 سال تعیین شده و این بدان معناست که اتوبوس‌های بالای 12سال و کمتر از 6سال هم در ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران وجود دارد.
به گفته رییس کمیسیون حمل و نقل شورای شهر تا زمانی که حمل و نقل عمومی توسعه پیدا نکرده و شرایط برای استفاده مردم تسهیل نشود، نمی‌توان از شهروندان انتظار داشت از وسایل حمل و نقل عمومی برای تردد استفاده کنند.
وی با تاکید بر اینکه باید شبکه حمل و نقل با کیفیت، سریع و قابل قبول که اقتصادی و به صرفه باشد برای شهروندان ایجاد کنیم، گفت: البته مسائلی مانند سوخت و معاینه فنی و نیز صنایعی که در اطراف شهر فعال هستند، نیز در آلودگی هوا نقش مستقیم دارد. در فصل سرما بسیاری از صنایع به دلیل اینکه فشار گاز خانگی تحت تاثیر قرار نگیرد، از گاز محروم شده و از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند که این موضوع بر میزان آلودگی هوا می‌افزاید، به همین دلیل در فصل سرما بر شدت آلودگی‌ها افزوده می‌شود.
دنیامالی ادامه داد: باید در شهرهای بزرگ به خصوص تهران یک‌سری اقدام‌های سلبی انجام شود و مردم به این باور برسند که نتیجه این اقدام‌ها به نفع خودشان است. برای مثال از مهر ماه سال 95 بر اساس مصوبه دولت و پیگیری‌های شورای شهر قرار شد تا به موتورسیکلت‌های کاربراتوری مجوز تردد داده نشود، اما اکنون خبر‌دار شده‌ایم عده‌یی به دنبال این هستند تا از دولت مجوز پلاک‌گذاری 600هزار موتور سیکلت کاربراتوری را بگیرند. البته این امر نیاز به مصوبه دولت دارد و بعید می‌دانم چنین
اتفاقی بیفتد.
وی با اشاره به طرح کاهش آلودگی هوا (LEZ) عنوان کرد: یک بخش از این طرح در قالب معاینه فنی خودروها در سراسر کشور اجرایی شد اما علت به تعویق افتادن آن به مخالفت وزارت کشور بر می‌گردد. اما بحث مهم‌تر طرح مذکور، از رده خارج کردن خودروهای کاربراتوری بود که زمان تولید آنها به قبل از سال 84 بر می‌گردد. البته از رده خارج شدن نه به معنی اسقاط بلکه بدین معنا که حق تردد در محدوده طرح ترافیک و طرح زوج و فرد را نداشته باشند. در این حال این تصور که عدم ورود خودروهای از رده خارج به محدوده طرح ترافیک منجر به کاهش آلودگی هوا می‌شود، اشتباه است. مشاهدات علمی نشان می‌دهد که این موضوع فقط از بار ترافیک می‌کاهد و ربطی به آلودگی هوا ندارد. این نوع خودروها 6برابر بیشتر از خودروهای سالم باعث آلودگی هوا می‌شوند و در مناطقی که تردد می‌کنند اثر خود را به جا می‌گذارند.
وی ادامه داد: من در فصل بهار و تابستان تذکرات مختلفی به شورای شهر تهران دادم و تاکید کردم، چنانچه تدابیر در نظر گرفته شده برای کاهش آلودگی هوا را عملیاتی نکنیم، باز هم این مشکل وجود خواهد داشت. الان هم تاکید می‌کنم باید اقدام‌های سلبی برای حفظ سلامت شهروندان تعریف شود. وی در پاسخ به اینکه نوع سوخت خودروها چه تاثیری در آلودگی هوا دارد و آیا شورا اطلاعاتی درباره پاک بودن بنزین مصرفی خودروها دارد یا خیر، اظهار کرد: بر اساس اطلاعاتی که سازمان محیط زیست در اختیار ما قرارداده است نمونه‌های برداشتی حاکی از استاندارد بودن بنزین مصرفی است. البته برخی از نمونه‌ها استاندارد نبودند اما وزارت نفت تلاش دارد تا استاندارد‌سازی بنزین را در اولویت کار خود قرار دهد.
وی ادامه داد: آلودگی هوا فقط مختص شهرهای در حال توسعه نیست و شهری مانند پاریس نیز با این معضل مواجه است. این در حالی است که در این شهر همه خودروها استاندارد و شبکه حمل و نقل عمومی پیشرفته است، بنابراین بیشتر آلودگی‌های این شهر ناشی از صنایع آلاینده است و این نشان‌دهنده تاثیر این امر در آلودگی هواست.
ضرورت گسترش امور فرهنگی
وی در پاسخ به اینکه اقدام‌های فرهنگی شهرداری در زمینه کاهش آلودگی هوا تا چه اندازه می‌تواند تاثیرگذار باشد، عنوان کرد: اقدام‌های فرهنگی نباید به یک نهاد و سازمان محدود شود و می‌طلبد تا مدارس، مساجد، صدا و سیما و دیگر مجموعه‌های تاثیرگذار وارد این مقوله شوند و مردم به این نتیجه برسند که هر فرد به تنهایی سهم زیادی در کاهش آلودگی
هوا دارد. این عضو شورای شهر تهران با اعلام اینکه یکی از موضوع‌های مهم در بودجه سال ۹۶ شهرداری تهران پرداختن به بحث حمل و نقل عمومی است، اظهار کرد: مهم‌ترین بخش حمل و نقل عمومی هم مترو و شبکه اتوبوسرانی است و نوسازی اتوبوسرانی در سال ۹۶ باید مورد توجه قرار گیرد.
رییس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران درخصوص کمک دولت به توسعه حمل و نقل عمومی نیز توضیح داد: در این بخش دو برنامه داریم یکی صرفا منابع شهرداری است و دیگری برنامه مشترک شهرداری و دولت است. در برنامه ۵ ساله شهرداری تهران موضوع کمک دولت به توسعه بخش حمل و نقل عمومی دیده شده و نمی‌توان در بودجه آن را نادیده گرفت. اما تلاش مدیریت شهری این است که بودجه شهرداری حرفه‌یی و واقع‌بینانه دیده شود.
رد افزایش غیرمعمول بودجه شهرداری
اقبال شاکری، عضو کمیسیون حمل و نقل شورای شهر نیز در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره گفت: اکنون 6هزار و 300 اتوبوس در شهر تهران فعال‌اند که نیمی از این اتوبوس‌ها فرسوده هستند و باید تعویض شوند. اما به دو دلیل این امکان وجود ندارد. اول اینکه دولت از پرداخت سهم خود در این زمینه خودداری می‌کند و دیگر اینکه فرآیند خرید با تجمیع همه امکانات بسیار طولانی است و گاه حدود یک سال طول می‌کشد.
وی ادامه داد: جالب اینجاست هر چه فشار می‌آوریم که چرا خودروسازان داخل این نیاز را تامین نمی‌کنند و ما مجبور به خرید از خارج هستیم، کسی جوابگو نیست.
وی با بیان اینکه حمل و نقل شهری تهران در حال حاضر به 3هزار دستگاه اتوبوس جدید نیاز دارد، تصریح کرد: طبق قانون خرید اتوبوس‌های شهری بر عهده دولت است و بودجه‌یی که ما در شهرداری برای خرید اتوبوس وضع می‌کنیم، کفاف نمی‌کند.
وی با اشاره به اینکه مترو یکی از وسایل حمل ونقل عمومی است که در سال‌های اخیر با استقبال خوب شهروندان مواجه شده است، اظهار کرد: با وجود اینکه تعداد خطوط مترو در سال‌های اخیر به 7 خط افزایش یافته است، اما هنوز این تعداد کافی نیست و مترو تهران به خطوط بیشتری نیاز دارد. به گفته این عضو کمیسیون حمل و نقل شورای شهر، هرچند خطوط فعلی تکافوی نیاز شهر ار نمی‌کند، اما در همین خطوط نیز تعداد واگن‌های موجود به اندازه کافی نیست. خرید واگن هم جزو وظایف شهرداری نیست و دولت باید این کار را انجام دهد.
وی یکی دیگر از مشکلات حمل و نقل شهری را جایگزین کردن تاکسی‌ها و مینی‌بوس‌های فرسوده برشمرد و گفت: این کار هم همکاری خودروسازان و دولت را می‌طلبد تا با در اختیار قرار دادن تسهیلات به دارندگان خودروهای فرسوده انگیزه لازم را برای صاحبان خودروهای فرسوده برای تعویض خودرو خود به وجود آورند.
عضوکمیسیون حمل و نقل شورای شهر تردد موتورسیکلت‌های کاربراتوری را از دیگر عوامل مهم مخل نظم شهری و نیز ایجاد آلودگی‌های هوا و آلودگی صوتی برشمرد و عنوان کرد: در این زمینه نیز وزارت صنعت معدن تجارت باید ورود پیدا کند و از شماره‌گذاری این نوع وسایل نقلیه خودداری کند که این از کنترل شهرداری خارج است.
وی در خصوص فعالیت‌های شهرداری در این زمینه گفت: شهرداری برای کاهش آلودگی هوا فیلتر دوده بر خودروهای تحت نظر خود نصب می‌کند و به نوسازی و بازسازی وسایل حمل و نقل فرسوده کمک می‌کند، اما واقعیت این است که فاصله نیاز به وسایل حمل ونقل پاک با آن چه وجود دارد بسیار زیاد است.
وی ادامه داد: چنانچه تمام موارد بالا رعایت شود و شاهد توسعه حمل و نقل عمومی باشیم قطعا شهروندان ترجیح می‌دهند تا به جای خودرو شخصی از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنند و به آن اعتماد می‌کنند، در واقع از این طریق است که می‌توان به کاهش آلودگی هوا کمک کرد.
به گفته شاکری، با وجود اینکه همواره یک سوم بودجه شهرداری به حمل و نقل اختصاص می‌یابد، اما این مبلغ به هیچ عنوان تکافوی نیاز شهر را نمی‌کند.
وی با یادآوری کاهش قیمت بلیت مترو در ساعات غیر پیک اظهار کرد: کاهش قیمت بلیت مترو در ساعات غیر پیک با هدف تشویق مردم به انتقال زمان سفر خود از ساعات پیک به محدوده‌های زمانی قبل و بعد از پیک انجام می‌شود. اعمال سیاست‌های تشویقی و کاهش قیمت در محدوده زمانی مد نظر و بعضا افزایش قیمت در ساعت اوج در شهرهای بزرگ مرسوم است. شاکری ادامه داد: این موضوع محدود به قیمت بلیت مترو نیست و درباره قیمت بلیت اتوبوس‌ها نیز در ساعات محدوده طرح ترافیک انجام می‌شود. البته این اقدام‌ها در قبال حجم بالای مطالبات تاثیر آنچنانی ندارد و اصل مشکل همچنان پابرجاست.
وی تاکید کرد: دولت باید عزم خود را جزم کند و با همفکری و همکاری شهرداری به دنبال راه‌حل اساسی برای این موضوع باشد. قطعا هر چه تعداد خودروهای کمتری وارد شهر شوند، میزان آلودگی هوا نیزکاهش می‌یابد.
شاکری نقش شهروندان را هم در این زمینه مهم دانست و گفت: اینکه شهروندان به موقع خودروهای خود را تعمیر کنند، به موقع معاینه فنی انجام دهند و جز در موارد ضروری از خودروهای شخصی برای تردد رفت و آمد نکنند، می‌تواند به این امر کمک کند. شرکت تاکسیرانی و اتوبوسرانی نیز باید نظارت خود را بر فعالیت تاکسی‌ها افزایش دهد. وقتی با بارش کمی باران شاهد غیب شدن تاکسی‌ها از سطح خیابان‌ها هستیم، مردم ترجیح می‌دهند در این روزها با خودرو شخصی تردد کنند و نتیجه آن ترافیک و راه‌بندان‌های طولانی مدت است که همه ما در روزهای بارانی آن را تجربه کرده‌ایم. این رفتارها باید اصلاح شود.
وی افزود: شهرداری از دو سال گذشته که تمام خودروهای شهرداری به شرکت‌های بخش خصوصی واگذار شدند، نظارت خود را بر این شرکت‌ها افزایش داده و باید این نظارت‌ها تشدید شود. چنانچه بتوانیم شبکه‌های آنلاین تاکسی را راه‌اندازی کنیم یک مقدار به این موضوع کمک می‌شود. وی با اشاره به اجرای (LEZ) در تهران گفت: این طرح در خصوص خودروهایی که به مرکز شهر و طرح ترافیک وارد می‌شوند اعمال می‌شود و فعلا در خصوص خودروهای مناطق حاشیه‌یی اعمال نمی‌شود.
