گروه تجارت
با گذشت 8 ماه از سال جاری همچنان تراز تجاری کشور مثبت است. چنانچه آمار تجارت خارجی 8 ماهه گمرک نشان می‌دهد که صادرات بار دیگر از واردات پیشی گرفته و همین امر تجارت را در تراز مثبت حفظ کرده است. هرچند به عقیده برخی کارشناسان، تراز تجاری مثبت حاصل کنترل واردات است و در تراز تجاری حجم قاچاق محاسبه نمی‌شود اما از سوی دیگر، بسیاری از تحلیلگران معتقدند دولت با مدیریت صحیح واردات و صادرات توانسته واردات را به سمت کالاهای واسطه‌یی تولید و سرمایه‌یی هدایت کند و تنها واردات کالاهای مصرفی را مدیریت کرده است. حرف و حدیث‌ها در خصوص آمار واردات و صادرات طوری بوده که گمرک برای نخستین‌بار در سال جاری سهم کالاهای سرمایه‌یی، واسطه‌یی و مصرفی از کل واردات کشور را در 8ماهه سال جاری اعلام کرد که این گزارش نشان می‌دهد در این مدت، 21 میلیون تن کالا با ارزش 27 میلیارد و 383 میلیون دلار از 82 گمرک وارد کشور شده است.
با توجه به طبقه‌بندی کالاها بر مبنای کالاهای سرمایه‌یی، واسطه‌یی و مصرفی مشاهده می‌شود که در مدت یاد شده962 هزار تن انواع کالای مصرفی به ارزش 3 میلیارد و 137میلیون دلار از طریق گمرکات سراسر کشور وارد شده که تنها 4 درصد از وزن و 10 درصد از ارزش کل کالاهای ورودی به کالاهای مصرفی اختصاص داشته و سایر کالاها، کالاهای اساسی، دارو و مواد اولیه دارو، مواد اولیه واحدهای تولیدی و ماشین‌آلات مورد نیاز بخش صنعت وارد کشورمان شده است. بر این اساس سهم کالاهای واسطه‌یی از نظر وزن 93درصد و از نظر ارزش 68درصد بوده و درمجموع در 8 ماهه سال جاری به میزان 20میلیون و 2 هزار تن کالای واسطه‌یی به ارزش 17میلیارد و 834 میلیون دلار وارد کشور شده است. همچنین سهم کالاهای سرمایه‌یی در این مدت به 599 هزار تن و به ارزش 6 میلیارد و 412میلیون دلار رسیده که در مجموع 3درصد از وزن و 22درصد از ارزش کل واردات کشورمان در 8 ماهه سال جاری به این کالاها اختصاص یافته است. بر همین اساس، در این مدت، به ترتیب به لحاظ ارزشی، کالاهای واسطه‌یی، پس از آن کالاهای سرمایه‌یی و سپس کالاهای مصرفی وارد کشور شده است. درواقع این موضوع نشان می‌دهد کنترل واردات
از سوی دولت به درستی انجام شده، چراکه همواره کالاهای واسطه‌یی و سرمایه‌یی به کمک تولید می‌آیند. درحالی‌که دولت برای کنترل واردات کالاهای مصرفی سیاست جایگزینی را در نظر گرفته است. هرچند در این بین به سیاست‌های تعرفه‌یی نیز انتقاد وارد می‌شود اما با این حال اقدام دولت در راستای تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی بوده است که می‌تواند به فرآیند توسعه صادرات غیر نفتی کمک کند.
هر تخلفی در گمرک قاچاق نیست
با‌این حال در 8 ماه سال جاری صادرات تنها رشد 5.74 درصدی داشته اما با این حال توانسته از واردات پیشی بگیرد. هرچند سهم قاچاق در این تراز تجاری لحاظ نمی‌شود اما گمرک برای سهولت در امر تجارت برای ارتقای شاخص‌های سهولت کسب و کار و حمایت از تولید ملی، برای پیشبرد دو هدف متضاد، تسریع در ادامه خدمات و همچنین افزایش اعمال کنترل‌های لازم، پس از مطالعه تطبیقی وضعیت گمرکات در کشور‌های پیشرفته، کنوانسیون‌ها و استانداردهای سازمان جهانی از نیمه دوم سال 1392، استقرار سامانه جامع امور گمرکی و پنجره واحد تجارت فرامرزی را در دستور کار خود قرار داد. کنترل فیزیکی تمامی محموله‌های وارداتی به منزله ایجاد توقف‌های طولانی در ترخیص کالاهای مورد نیاز بخش‌های حساس و صنعت کشور خواهد بود که با اصول و محور‌های اصلی اقتصاد مقاومتی در تضاد است. با وجود آمارهای موجود، این سازمان برای پیشگیری از بروز تخلفات و ورود کالاهای قاچاق از مبادی رسمی، همان‌گونه که اشاره شد با استفاده از سامانه جامع و بهره‌گیری از کنترل و نظارت‌های سازمان‌های همجوار در قالب پنجره واحد تجارت فرامرزی اقدام به اعمال شاخص‌های مدیریت ریسک و کنترل تمامی محموله‌های ورودی
با توجه به سطح ریسک شناسایی شده است. ضمن اینکه هر تخلفی، قاچاق محسوب نمی‌شود و روزانه به‌طور میانگین در گمرکات سراسر کشور میلیاردها تومان مابه‌التفاوت و مجازات جریمه یا اصطلاحا دیسپانس به دلیل تخلفات گمرکی از ذی‌نفعان اخذ می‌شود. بنابراین قاچاق از تخلف متمایز بوده و ضمانت اجرای آنها و نحوه رسیدگی و جریمه آنها نیز متفاوت و مصادیق قاچاق در قانون امور گمرکی به ویژه ماده 113 ونیز ماده 2 قانون مبارزه با قاچاق احصا شده است و مصادیق تخلفات گمرکی در انواع رویه‌های گمرکی نیز در قانون امور گمرکی مبحث تخلفات و نیز در سایر مواد ذیل هر یک از رویه‌های گمرکی مشخص شده است.
250 هزار فقره اظهارنامه وارداتی
بنا به گزارش گمرک، در بررسی آمار حاصل از اعمال مدیریت ریسک در 8 ماهه سال جاری مشاهده می‌شود که از حدود 250 هزار فقره اظهارنامه وارداتی در گمرکات سراسر کشور، بالغ بر 89 هزار فقره با سهم حدود 36 درصد مورد ارزیابی فیزیکی توسط ارزیابان و دستگاه‌های ایکس‌ری قرار گرفته است. استاندارد جهانی برای کنترل فیزیکی محموله‌های ورودی کمتر از 10 درصد است. در 81 هزار فقره اظهارنامه با سهم 32 درصد تمامی اسناد و مدارک توسط کارشناس بررسی شده است. 80 هزار فقره اظهارنامه با سهم 32 درصد نیز توسط سامانه جامع امور گمرکی به صورت خودکار کنترل شده است.
روزانه به‌طور میانگین حدود 2200 دستگاه کامیون از گمرک شهید رجایی تردد می‌کنند. از این تعداد حدود هزار و 200 دستگاه مربوط به رویه واردات و حدود هزار دستگاه دیگر نیز مربوط به رویه ترانزیت (عبوری و داخلی) و کارنه تیر است. کامیون‌های عبوری (ترانزیت و کارنه تیر) دارای پلمب از مبدأ حرکت (کشور خارجی) بوده و در زمان ورود به قلمرو گمرکی، اطلاعات محموله به همراه مشخصات پلمب در سامانه جامع گمرک درج و با به‌کارگیری جی‌پی‌اس (GPS) علاوه بر کنترل کامیون در مسیر تردد و تعیین زمان وصول به مقصد، با ارسال تمامی اطلاعات ثبت شده اولیه به گمرک مقصد، امکان کنترل صحت و سلامت پلمب، وزن کانتینر و... میسر می‌شود.
کنترل۳۰درصد محموله‌ها با ایکس‌ری
در بخش واردات قطعی نیز برای کنترل و نظارت بر هزار و 200 کامیون خروجی حدود 30 درصد از محموله‌ها که 360 کانتینر را شامل می‌شود، به‌طور کامل مورد بازرسی فیزیکی توسط ارزیابان قرار گرفته و بالغ بر 25 درصد نیز با استفاده از دو دستگاه ایکس‌ری با ظرفیت روزانه 300 دستگاه کامیون، اسکن و با تجهیزات پیشرفته کنترلی مورد بررسی قرار می‌گیرند. درمجموع از تعداد هزار و 200 کامیون ترخیص قطعی در بندر شهید رجایی 540 دستگاه کامیون بدون ارزیابی فیزیکی و کنترل از طریق ایکس‌ری و صرفا پس از کنترل اسناد و مدارک توسط کارشناس، سامانه جامع گمرکی و پنجره واحد تجارت فرامرزی از این گمرک خارج می‌شود که براساس اسناد موجود در سامانه جامع امور گمرکی تمامی این کالاها شامل کالاهای اساسی، مواد اولیه واحدهای تولیدی و صنعتی و ماشین‌آلات خطوط تولید است.
کنترل‌های فیزیکی به‌صورت تصادفی
با این حال، استقرار سامانه جامع امور گمرکی و پنجره واحد تجارت فرامرزی امکان بهره‌برداری از روش‌های نوین و تجهیزات با فناوری بالا را به‌عنوان جایگزین روش‌های سنتی بازرسی فیزیکی تمامی محموله‌ها، با توجه به افزایش روزافزون حجم تجارت، میسر کرده است. گمرک ایران با نظارت سیستماتیک و بر خط، بر فرآیند ترخیص کالا و تردد کامیون‌های حامل بار همزمان با انجام کنترل‌های ضروری با توجه به نوع مشخصات مندرج در اظهارنامه و کنترل و انطباق تمامی اسناد ارائه‌شده، زمان و هزینه انجام تشریفات را به حداقل رسانیده است. در حال حاضر تمامی محموله‌های ورودی با توجه به قابلیت‌های موجود در سامانه جامع، نظیر امکان اخذ الکترونیک اطلاعات تمامی اسناد ضروری برای ورود کالا، دریافت اطلاعات از طریق مانیفست الکترونیکی قبل از ورود، تعیین خودکار مجوزهای مرتبط با کالا و سازمان مجوز‌دهنده، با اعمال مدیریت ریسک هوشمند، مورد کنترل و ارزیابی در مراحل اولیـه اظهار قرار می‌گیرند. این ارزیابی به صورت خودکار توسط سامانه جامع صورت پذیرفته و در صورت وجود هرگونه مغایرت و عدم انطباق اطلاعات مندرج در اسناد، ضریب ریسک برای هر محموله تعیین و بر مبنای آن
کنترل‌های لازم بعدی انجام می‌شود. باتوجه به نقش مهم و تعیین‌کننده سازمان‌های مجوز‌دهنده در شناسایی و تعیین ماهیت کالا برای حصول اطمینان از صحت مندرجات در اسناد و انطباق با کالای ورودی و درنهایت صدور مجوز ورود به داخل کشور، در کنترل‌های خودکار توسط سیستم، علاوه بر امکان تشخیص وجود مغایرت در اسناد، مجوز سازمان‌های مجوز‌دهنده نیز به صورت خودکار کنترل و در صورت عدم وجود مجوزهای مذکور، امکان صدور مجوز بارگیری و خروج کالا میسر نمی‌شود.
بدیهی است محموله‌هایی که از ریسک بالا برخوردار هستند، مشمول بازرسی فیزیکی یا کنترل توسط دستگاه ایکس‌ری یا هر دو خواهند شد. علاوه بر این در پاره‌یی از موارد، برای افزایش ضریب اطمینان از صحت و سلامت در انجام تشریفات گمرکی، برخی محموله‌ها نیز به صورت تصادفی انتخاب و مورد ارزیابی فیزیکی یا اسکن توسط دستگاه ایکس‌ری یا هر دو قرار می‌گیرند.
