گروه بانک و بیمه محسن شمشیری
روند رشد نرخ ارز به خصوص دلار که در هفته گذشته شدت بسیار زیادی داشت و تا 3930تومان بالا رفت، عصر پنج‌شنبه 11 آذر 95 روند کاهشی به خود گرفت و سرانجام نرخ دلار را با قیمت 3820 تومان ثبت کرد. نرخ سکه طرح جدید نیز به قیمت یک میلیون و 115هزار تومان رسید.
به گزارش«تعادل» کارشناسان با اشاره به روند نرخ ارز در عصر روز پنج‌شنبه که نرخ یک دلار امریکا در بازار ارز تهران به 3820تومان رسید و از 3930تومان در ظهر پنج‌شنبه به 3820تومان در عصر پنج‌شنبه کاهش یافت، معتقدند که این افزایش و کاهش شدید و محدوده نوسان حداقل 150تومانی در یک روز نشان‌دهنده مداخله بانک مرکزی و دولت در بازار ارز است و با توجه به شروع روند نزولی نرخ ارز در عصر پنج‌شنبه پیش‌بینی می‌شود که از روز شنبه، بانک مرکزی با مداخله جدی و کنترل بازار ارز از طریق عرضه ارز یا تحلیل و تنظیم عوامل عمده این بازار نسبت به ثبات نرخ‌ها اقدام کند.
عصر روز پنج‌شنبه، نرخ سایر ارزها ازجمله یورو با نرخ 4146تومان، پوند با نرخ 4873تومان و درهم امارات با نرخ 1098تومان نشان‌دهنده آغاز مداخله بانک مرکزی در بازار آزاد است. درحالی که پیش از ظهر پنج‌شنبه به ترتیب یورو با نرخ 4213تومان، پوند 4871تومان و درهم امارات 1108تومان فروخته شد.
فعالان بازار ارز بر این باور هستند که نرخ دلار امریکا باز هم کاهش خواهد یافت و اثر این روند کاهشی امروز شنبه بیشتر خود را نشان خواهد داد زیرا مهم‌ترین خبری که می‌تواند اطمینان از عرضه ارز و حضور موثر بانک مرکزی در بازار را تقویت کند، تحولات بازار نفت و توافق اوپک است که منجر به افزایش قیمت نفت تا 50 دلار شده است و می‌تواند برای دولت‌های صادر‌کننده نفت ازجمله ایران و وضعیت بودجه‌یی و نرخ ارز در بودجه آنها بسیار مثبت و اثرگذار باشد.
اعضای اوپک برای نخستین بار در 8سال اخیر یعنی از سال ۲۰۰۸ بدین سو توافق کردند که صادرات نفتی این سازمان را کاهش دهند. عربستان کاهش تولید خود را پذیرفت و ایران امکان افزایش تولید و بازگشت به بازار بعد از لغو تحریم‌ها را پیش روی خود دارد. روسیه برای نخستین بار در ۱۵سال گذشته اقدام به کاهش تولید می‌کند. عراق نیز پذیرفت که صادرات خود را محدود کند در نتیجه نه تنها امکان کاهش تولید و افزایش قیمت فراهم شد بلکه ایران نیز امکان دفاع از سهم خود در بازار را فراهم کرده است. با این تصمیم، اوپک به افراد بدبین ثابت کرد که هنوز نمرده و می‌تواند بر قیمت‌ها اثرگذار باشد.
در نتیجه انتظار می‌رود که نرخ ارز نیز در هفته جاری در بازار آزاد، روند کاهنده یا ثبات در کانال 3800یا 3700تومان را تجربه کند.
رشد نرخ ارز که از دو، سه ماه گذشته شروع و در روزهای گذشته شدت گرفت در مدت دو هفته نرخ دلار را از 3700تومان به 3930تومان رساند و یورو هم از ابتدای آذر ماه تا روز سه‌شنبه 300تومان رشد قیمت داشت.
رشد نرخ ارز در هفته‌های اخیر به گفته مسوولان بانک مرکزی ناشی از انتظارات تورمی و تقاضاهای فصلی بوده و آنها پیش‌بینی کرده بودند که پس از مدتی نرخ ارز کاهش خواهد یافت.
ولی‌الله سیف، رییس‌کل بانک مرکزی با تاکید بر اینکه«نوسان ارزی پایدار نیست» گفت: در تحلیل قابلیت اثرگذاری هر یک عوامل بر تحولات بازار ارز باید به ماهیت و درجه پایداری آنها توجه کرد؛ واقعیت آن است که تحولات روزهای اخیر بیشتر از هر چیز دیگری ناشی از شوک‌های انتظاری است که با عواملی همچون افزایش تقاضای فصلی ارز ترکیب شده‌اند و با وجود تاثیرگذاری مقطعی بر تغییرات نرخ ارز از سوی بنیان‌های اقتصاد کلان حمایت نمی‌شوند.
اما برخی منتقدان دولت معتقدند که این روند فزاینده نرخ ارز در سه ماه اخیر اگرچه متاثر از اخبار یکسان‌سازی نرخ ارز و تحولات امریکا و اقتصاد جهان، قیمت نفت و... بوده اما تا حدودی متاثر از وضعیت نرخ ارز در بودجه دولت است و دولت در فصل تصویب بودجه در مجلس به دنبال رشد نرخ ارز است. در بازار طلا نیز قیمت اونس در بازار جهانی طلا به 1168دلار و 30سنت قیمت‌گذاری شده بود. در این راستا هر گرم طلای 18عیار با نرخ 110هزار و 900تومان عرضه شد.
عصر پنج‌شنبه سکه طرح جدید به قیمت یک میلیون و 115هزار تومان و سکه طرح قدیم با قیمت یک میلیون و 105 هزار تومان فروخته شد درحالی که تا پیش از ظهر پنج‌شنبه سکه طرح جدید با نرخ یک میلیون و 128هزار تومان و سکه طرح قدیم با نرخ یک میلیون و 110هزار تومان فروخته شد.
همچنین در بازار تهران در عصر پنج‌شنبه نیم سکه با قیمت 578 هزار تومان، ربع سکه با قیمت 303هزار تومان و سکه گرمی با نرخ 188هزار تومان عرضه شد. درحالی که پیش از ظهر پنج‌شنبه ربع سکه با نرخ 305هزار تومان و سکه گرمی با نرخ 190هزار تومان عرضه شد.
عرضه صرافی‌های دولتی
صرافان عمده و تحلیلگران بازار ارز اعلام کردند، مسائل روانی تاثیر چندانی بر بازار نداشته و آنچه موجب شده که قیمت‌ها تا حدی تعدیل شوند به افزایش تزریق ارز به بازار توسط صرافی‌های دولتی برمی‌گردد. این صرافی‌ها به عنوان کانال بانک مرکزی برای عرضه ارز از صبح پنج‌شنبه منابع بیشتری را با قیمت پایین‌تر که توسط بانک مرکزی تعیین می‌شود، عرضه کرده‌اند که خود موجب شکسته شدن نرخ‌های بیش از ۳۹3۰تومانی به حدود 3820تومان شده است.
روند صعودی از اول مهر 95
درحالی که بعد از رشد شدید قیمت دلار تا 4هزار تومان و کاهش آن تا بالای 3هزار تومان در بحران ارزی سال 91 و با تشدید تحریم‌ها، نرخ ارز در سه سال و نیم 1392 تا پایان شهریور 95 تقریبا بدون نوسان شدید و رشد قیمت بوده و نسبت به نرخ تورم این سال‌ها واکنش نداشته است اما از اول مهر ماه 95 روند صعودی خود به خود گرفته و متاثر از سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز توسط بانک مرکزی، افزایش نرخ مبادله‌یی ارز، حذف ارز مبادله‌یی برای واردات بسیاری از کالاها، نوسان قیمت نفت، پیروزی ترامپ و احتمال تداوم برخی تحریم‌های امریکا علیه ایران، افزایش نرخ بهره امریکا و تقویت ارزش دلار در بازار جهانی، سفرهای زیارتی به عراق و شروع سال نو در اوایل دی ماه و... شاهد رشد نرخ ارز و به خصوص دلار بوده‌ایم. برخی کارشناسان براساس شاخص تورم که از عدد 156 در اسفند 91 به 250 در آبان 95 رسیده معتقدند که در سه سال و نیم اخیر عدد شاخص تورم به میزان 94 واحد یا 60 درصد رشد کرده است در نتیجه انتظار می‌رود که نرخ ارز نیز متناسب با نرخ تورم و نرخ تورم جهانی و وضعیت نرخ دلار در برابر سایر ارزهای جهان به میزان حداقل 50 درصد افزایش داشته باشد.
اما برخی صاحب نظران معتقدند که نرخ دلار در سال 91 دچار شوک فزاینده شده بود و بیش از آنچه باید رشد کرد لذا نمی‌توان انتظار داشت که نرخ دلار از حدود 3هزار تومان در سال 91 به میزان شاخص تورم 60 درصدی رشد کند. اما حداقل انتظار می‌رفت که مثلا حدود 20تا 30درصد رشد کند تا موجب تشویق صادرات، کنترل واردات و تنظیم بازار ارز شود.
عده‌یی از فعالان بازار ارز نیز معتقدند اینکه نرخ ارز دقیقا باید به چه میزان باشد تا اثر تورم را در سه سال و نیم گذشته پوشش دهد، مشخص نیست اما حداقل انتظار می‌رود که نرخ دلار از مرز 4هزار و 4500تومان عبور کند. اما به دلیل رکود اقتصادی، کاهش قدرت خرید مردم، کاهش واردات و سفرهای خارجی، درآمد نفت، کاهش رشد مصرف بخش خصوصی و... بانک مرکزی به راحتی بازار ارز را کنترل کرده است و با عرضه ارز در صرافی‌ها و همچنین ارز مبادله‌یی تاکنون مانع از رشد نرخ ارز شده است. اما اکنون متاثر از حذف ارز مبادله‌یی، نمی‌توان انتظار داشت که واردات و هزینه واردات براساس ارز آزاد کنترل شود. ضمن اینکه رشد نقدینگی نیز می‌تواند باعث رشد تقاضای ارز شود. از سوی دیگر، کاهش نرخ سود سپرده‌های بانکی، رکود شدید بازار مسکن و برخی فعالیت‌های اقتصادی باعث شده که تقاضا برای سفته‌بازی و سوداگری و کسب سود نیز متوجه بازار ارز شود و لذا تا مدتی ممکن است که این تلاطم را در بازار ارز شاهد باشیم.
نکته مهم دیگر، مشخص نبودن سیاست‌های دولت جدید امریکا و روابط خارجی با ایران است که بر سطح تجارت خارجی ایران و نرخ ارز اثرگذار خواهد بود. از اوایل مهرماه روند قیمت ارز به‌خصوص دلار صعودی شد و در 12 مهرماه برای نخستین بار پس از بحران ارزی سال 91 به 3600 تومان رسید. این روند از آن زمان تاکنون با نوساناتی ادامه داشت تا جایی که ظهر روز پنج‌شنبه دلار در سطح 3930 تومان به فروش رسید و بالاترین نرخ را به ثبت رساند. برخی منتقدان دولت نیز گفته‌اند که دولت دنبال افزایش نرخ ارز در بودجه است تا درآمد ریالی بیشتری را جایگزین عدم تحقق قیمت نفت و مالیات‌ها کند. دولت دنبال آن است که با افزایش قیمت ارز، نرخ دلار بالاتری در بودجه منظور کند یا اینکه هدف‌گذاری‌های دولت برای رشد درآمدهای نفتی محقق نشده و برای جبران کسری بودجه، رشد نرخ رسمی راه دیگری برای افزایش درآمد است.
برخی کارشناسان می‌گویند که اگرچه دلایل اصلی تورم یعنی رشد پایه پولی و رشد تقاضا مهار شده و نمی‌توان انتظار تورم بالا را داشت اما نرخ ارز می‌تواند تاحدودی واردات کالاها و به خصوص مواد اولیه را گران کند.
طبق آنچه معاون ارزی و رییس کل بانک مرکزی اعلام کرده‌اند: افزایش نرخ ارز در ماه‌های اخیر ناشی از تقاضای فصلی و انتظارات تورمی بوده است.
غلامعلی کامیاب معاون ارزی بانک مرکزی در گفت‌وگوی تلفنی با سیما استدلالاتی درباره آشفتگی بازار ارز مطرح کرد و با اشاره به توافق اوپک برای کاهش سطح تولید نفت و تاثیر مثبت آن بر قیمت‌ها در بازارهای جهانی اظهار داشت: بانک مرکزی انتظار کاهش نرخ ارز را داشت زیرا افزایش قیمت نفت که ناشی از توافق اخیر اوپک بود، خوشبختانه ایران را نه تنها از کاهش تولید نفت معاف کرد که حتی امکان افزایش تولید را هم داد که این، انتظارات افزایش درآمدها را ایجاد کرد و در بازار ارز نیز موثر بود.
وی افزود: اگر به روند تغییرات نرخ ارز در سال‌های اخیر بنگریم در می‌یابیم که معمولا در فصل پاییز شاهد یک روند افزایشی هستیم و امسال هم مانند سه سال گذشته این افزایش را تجربه کردیم. وی گفت: این افزایش ناشی از عواملی مانند تقاضای مسافرتی و زیارتی، افزایش تقاضا برای واردات کالا و تسویه حساب‌ها به علت نزدیک شدن به پایان سال میلادی است.
معاون ارزی بانک مرکزی تصریح کرد: فعالان اقتصادی در بازار این واقعیت را دریافتند که نرخ‌های بالای ارز که در روزهای گذشته تجربه شد، متناسب با بنیان‌های اقتصادی کشور نبوده است و ادامه نمی‌یابد؛ براساس مطالعات صورت گرفته با آغاز سال نو میلادی و تقویت بازار ارز توسط صادرکنندگان کالاهای غیرنفتی نرخ ارز روند نزولی پیدا می‌کند.
واقعیت تحولات بازار ارز چیست؟
سیف با بیان اینکه در ارزیابی مانایی این آثار باید به این نکته توجه داشت که طی سه سال اخیر و با وجود افت قابل توجه قیمت نفت، بازار ارز از ثبات مطلوبی برخوردار بوده است، عنوان کرده که روند کاهشی نرخ تورم و حصول به سطوح تک‌رقمی، نرخ سود واقعی مثبت و جذاب در بازار پول، رشد اقتصادی بالای پنج درصد در فصل اول سال جاری و همچنین کاهش کسری تراز گمرکی و تبدیل آن به مازاد تجاری در هفت ماهه سال جاری از جمله عوامل توضیح‌دهنده برقراری ثبات در بازار به شمار می‌آیند.
وی در ادامه گفته که با توجه به اینکه بنیان‌های اقتصادی، جهش و نوسانات اخیر بازار ارز را تایید نمی‌کند، لذا ماهیت این تحولات بر خلاف سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ از جنسی نیست که واجد آثار ماندگار باشد. کما اینکه در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ نیز بخشی از جهش نرخ ارز، به دلیل عوامل انتظاری بود که بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم و اصلاح انتظارات طی زمان تعدیل شد.
اظهارنظر غیرکارشناسی ممنوع
رییس کل بانک مرکزی همچنین از اظهارنظرهای غیرکارشناسی و اعلام ارقام از سوی برخی افراد انتقاد کرده و گفته که در این میان از نقش اظهارنظرهای غیرسازنده و غیرکارشناسی برخی افراد که از طریق رسانه‌های جمعی به ذکر ارقامی در خصوص نرخ ارز تحت عناوینی همچون نرخ واقعی ارز، نرخ تعادلی ارز، نرخ واقعی بازار، کف قیمت ارز و... می‌پردازند، نباید غافل شد. برخی از همین افراد در سال گذشته وقتی نرخ دلار در همین ایام به حوالی ۳۷۴۰ تومان رسید، پیش‌بینی می‌کردند تا پایان سال ۱۳۹۴ نرخ از ۴۰۰۰تومان فراتر می‌رود. اخیرا نیز برخی افراد بدون توجه به آثار منفی انتظاری این امر، به التهاب بازار دامن می‌زنند و حتی گاهی عنوان می‌کنند، دولت جهت جبران کسری بودجه از افزایش نرخ ارز استقبال می‌کند که قطعا درست نیست.
گرانی ارز و شرایط موجود پایدار نیست
سیف، گریزی هم به روند نرخ ارز طی سه سال اخیر داشته و توضیح داده که نوسانات نرخ، تحت تاثیر عواملی مانند تقاضای فصلی (اربعین و سال نو)، رابطه برابری ارزها در بازارهای جهانی و تقویت نرخ دلار، انتظارات در خصوص زمان اجرای برجام و نوسانات فصلی عرضه ارز توسط صادرکنندگان کالاهای غیرنفتی (شرکت‌های پتروشیمی) قرار داشته است. روند تحولات بازار ارز در این سال‌ها نشان داده است که پس از سپری شدن تعطیلات سال نو میلادی و خروج تقاضای فصلی از بازار و همچنین تقویت عرضه ارز از سوی صادرکنندگان کالاهای غیرنفتی معمولا در ماه‌های پایانی سال شدت می‌گیرد.
سیف با اشاره به اینکه نرخ ارز در سه ماهه چهارم از روند نزولی برخوردار بوده است، این را هم گفت که به عنوان مثال در سال ۱۳۹۳، حداکثر نرخ دلار در همین ایام معادل ۳۵۹۵ تومان بود، حال آنکه نرخ دلار در پایان سال به ۳۳۹۹ تومان کاهش یافت. به همین صورت در سال ۱۳۹۴، حداکثر نرخ دلار معادل ۳۷۳۷ تومان بود، حال آنکه در پایان سال به ۳۴۷۲ تومان کاهش پیدا کرد.
