گروه بانک و بیمه محسن شمشیری
در حالی که به علت تعطیلی بازارهای پولی و مالی جهان در روز یکشنبه 7 آذر 95، نرخ رسمی یا مبادلهیی ارز توسط بانک مرکزی، تثبیت شد و نرخ 39 ارز عمده در بانک مرکزی ثابت ماند، اما نوسان قابل توجهی در بازار ارز آزاد رخ داد و نرخ دلار در ساعاتی از روز یکشنبه از مرز 3800 تومان عبور کرد.
به گزارش «تعادل»، در حالی که نرخ دلار رسمی 3209.2 تومان، پوند انگلیس 4002.9 تومان و یورو 3399.2 تومان اعلام شد، اما دلار در بازار تهران دستکم ۳۸۰۵ تومان و حداکثر با 6۶ تومان افزایش، ۳۸3۰ تومان در مقایسه با روز شنبه معامله شد و در عصر روز یکشنبه نیز عملا به خاطر نوسان شدید، در برخی صرافیها خرید و فروش تقریبا متوقف شد.
روز یکشنبه، از ابتدای بازگشایی بازار قیمت ارز روند رو به رشد داشت و بین حداقل 3780 و حداکثر 3830 تومان نوسان داشت. نرخ یورو هم با 77 تومان افزایش، 4150 تومان و درهم با 19 تومان رشد، 1075 تومان فروخته میشود که این نرخها در 4سال گذشته بیسابقه است.
در ساعات اولیه صبح روز یکشنبه صرافان اعلام کردند که نرخ دلار در بازار آزاد تهران ترمز بریده است و هر روز نسبت به روز قبل افزایش جهشگونه ثبت میکند و صبح یکشنبه با 30 تومان افزایش 3757 تومان معامله شد و تا عصر به 3830 تومان افزایش یافت. یکی از صرافان در گفتوگو با «تعادل» اعلام کرد که در عصر یکشنبه به دلیل نوسان زیاد، قیمت یورو نیز با افزایش شدید مواجه شده و تا مرز ۴۱۵۰ تومان هم رسیده است. هر پوند هماکنون ۴۶۸۰ تومان، هر درهم امارات ۱۰۷۵ تومان و هر لیر ترکیه ۱۲۰۰ تومان معامله شد. بسیاری از صرافان بازار ارز فردوسی، خرید و فروش را متوقف کردند و قیمت ارز در سکویی ایستاد که تقریبا میتوان گفت بیقیمت شده و نرخها به صورت لحظهیی تغییر میکرد.
در حال حاضر نرخ دلار مبادلهیی حدود ۳۲۱۰ تومان است و فاصله آن با نرخ آزاد تا ۶۰۰ تومان افزایش یافته، این در حالی است که تا حدود یک ماه پیش این فاصله 435 بود.
برخی فعالان بازار سکه و ارز و کارشناسان اقتصادی، اعلام قبلی دولت مبنی بر اجرای طرح یکسانسازی نرخ ارز در نیمه دوم سال را علت اساسی این افزایش میدانند و برخی نیز معتقدند، این افزایشها مقطعی است و جهش قیمت دلار را مانند آنچه در بحران ارزی سال 91 شاهد بودیم، رخ نخواهد داد.
عدهیی دیگر از کارشناسان، انتخاب رییسجمهوری جدید امریکا و اثر آن برجام و تحریمهای امریکا علیه ایران، رشد تقاضای ارز در هفتههای گذشته به ویژه سفرهای اربعین و نزدیکی آغاز سال نو میلادی در 12 دی ماه، فصل تصویب و بررسی بودجه سال 96 در مجلس، اعلام نرخ دلار در بودجه با نرخ بالاتر، کسری بودجه دولت، طرح مقابله با پولشویی و کنترل بازار ارز و... را ازجمله دلایل این افزایش نرخها میدانند.
عدهیی نیز معتقدند، با توجه به احتمال بالای افزایش نرخ دلار که بسیاری از کارشناسان آن را پیشبینی کردهاند و متاثر از نرخ بهره و تقویت ارزش دلار در بازار جهانی ارزیابی کردهاند، احتمال رشد تقاضای سفتهبازی و کسب سود و حفظ ارزش پول از طریق نگهداری دلار نیز وجود دارد و به همین خاطر عدهیی که پول راکد دارند به بازار هجوم بردهاند تا دلار خریداری کنند و به قصد کسب سود نگه دارند. همچنین اثر سیاستهای پولشویی، کنترل بازار و سپردههای بانکی نیز باعث شده عدهیی نگهداری ارز را به نگهداری پول به صورت داراییهای دیگر ازجمله سپرده بانکی ترجیح دهند.
این اختلاف قیمت در حالی رخ میدهد که قرار دولت و بانک مرکزی برای یکسانسازی نرخ ارز تا پایان سال جاری بوده که باید در این جریان فاصله بین دو نرخ تا حد ممکن کاهش مییافت؛ موضوعی که بارها از سوی مقامات بانک مرکزی مورد تاکید قرار گرفته و اعلام شده بود، کاهش شکاف ارزی بین بازار رسمی و غیررسمی ازجمله پیشزمینههای ورود به یکسانسازی است. این نکته نشان میدهد که حذف برخی کالاها از لیست ارز مبادلهیی، عملا باعث کاهش دو نرخ مبادلهیی و آزاد نشده است.
در بازار طلا، نوسان کم بود و با توجه به تعطیلی بازارهای جهانی، قیمت اونس همانند روز شنبه 1148 دلار و 60 سنت درج شد. درنتیجه نرخ سکه طرح جدید با هزار تومان افزایش یک میلیون و 109 هزار تومان، طرح قدیم بدون تغییر یک میلیون و 95 هزار تومان و نیم سکه با هزار تومان رشد قیمت 562 هزار تومان معامله شد. ربع سکه و سکه گرمی با هزار تومان کاهش به ترتیب 296 هزار و 185 هزار تومان قیمت خورد و هر گرم طلای 18عیار با 484 تومان رشد 110 هزار و 865 تومان معامله شد.
واکنش بازار به ارز تکنرخی
همچنین اباذر نجمی، کارشناس مسائل ارزی گفت: افزایش قیمت ارز طی روزهای گذشته و شاید بهتر بگوییم دو ماه اخیر، با زمزمه دولت برای تکنرخی کردن ارز شروع شده که البته به نظر میرسد اجرای این سیاست به سال آینده موکول خواهد شد، درحالیکه قرار بود از سال ۹۳، ارز تکنرخی شود ولی اکنون برآوردها حکایت از آن دارد که اجرای این سیاست، به بعد از انتخابات ریاستجمهوری موکول خواهد شد.
احتمال تحرکات سوداگرانه مقطعی وجود دارد
نجمی در خصوص احتمال تحرکات سوداگرانه با توجه به افزایش نرخ دلار و نیز بالا رفتن بیسابقه سطح نقدینگی در بازار نیز خاطرنشان کرد: زمانی که افزایش نرخ ارز در بازار را شاهد هستیم و به خصوص زمانی که احتمال نوسان آن وجود دارد، ممکن است نرخ به قدری بالا رود که جذاب شود؛ البته بازار ارز به دلیل نقدینگی بالایی که هماکنون در جامعه وجود دارد، بازیگرانی را شاهد است که با وجود همه کنترلهای بانک مرکزی هر لحظه احتمال دارد که به عنوان بازاری که سیالیت بالایی دارد، اقدام به سفتهبازی در آن کنند.
سعید مجتهدی، رییس کانون صرافان نیز در گفتوگو با مهر گفت: دلایل افزایش نرخ ارز را باید از بانک مرکزی پرسید.
انتخاب ترامپ بر تلاطم بازار ارز افزود
برخی کارشناسان میگویند که انتخاب رییسجمهوری جدید امریکا، رشد تقاضای ارز در هفتههای گذشته به ویژه سفرهای اربعین و نزدیک شدن به آغاز سال نو میلادی (دوازدهم دیماه) از دلایل این افزایش مطرح شده است.
ایرج ندیمی مشاور رییس سازمان برنامه و بودجه در گفتوگو با ایرنا گفت: روابط ایران و غرب و برخی ابهامها درباره آنکه با روی کار آمدن «دونالد ترامپ» رییسجمهوری جدید امریکا به آنها دامن زده شده، عامل اصلی تلاطم بازار ارز در روزها و هفتههای گذشته بوده است. در 37 سال گذشته عوامل زیادی خارج از مناسبات پولی، مالی، بانکی و اعتباری بر نرخ ارز در کشور تاثیر گذاشته که بخش مهمی از آن عوامل خارجی مانند سیاست خارجی کشور و مسائل مترتب بر ارتباطات بوده است. نظام توزیع و چگونگی استفاده از آن، قاچاق و... از عوامل داخلی بوده که در سالهای گذشته بازار ارز را متاثر کرده است.
ندیمی ادامه داد: امروز مردم با ابهامهایی در زمینه اصل تامین مالی و ارزی روبهرو هستند و لازم است در بحث برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) روشنگریهایی صورت بگیرد. اینک تقاضای عمدهیی برای ارز در بازار وجود ندارد و جز 50 تا 60 دلاری که زائران در هفتههای گذشته برای صدور روادید عراق نیاز داشتند، پیشنهاد جدیدی برای واردات به کشور یا انجام سفرهای زیارتی نداریم. وی گفت: در تهیه و خرید دلار دو عامل اساسی خریدهای خارجی و ذخیرهسازی با نگاه سرمایهیی نقش دارد که مورد نخست به راحتی از سوی دولت قابل کنترل است. سرمایهگذاری افراد با ذخیرهسازی دلار و ارز نیز به عواملی همچون نرخ سود بانکی و نوسانهای بورس و بازار سرمایه وابسته است. وی تصریح کرد: دولت با توجه به روند رو به رشد دلار، به زودی در مباحث بودجهیی، ارزی و شورای پول و اعتبار تصمیمهایی میگیرد، زیرا تداوم روند موجود به کاهش هرچه بیشتر ارزش پول ملی و گرانی در جامعه میانجامد و این موضوع به ویژه برای دولت مطلوب نیست. برخی فعالان بازار سکه و ارز، اعلام پیشین دولت درباره اجرای طرح یکسانسازی نرخ ارز در نیمه دوم سال را علت اساسی این افزایش میدانند و برخی نیز
معتقدند این افزایشها مقطعی است و جهش قیمت دلار مانند آنچه در بحران ارزی سال 91 شاهد بودیم، رخ نخواهد داد.
طرح مبارزه با پولشویی و کنترل ارز
اما طرح مبارزه با پولشویی و کنترل ارز، موضوع دیگری است که تحلیلگران بر آن تاکید دارند و عنوان میکنند؛ طرحی که اخیرا به موجب آن ورود و خروج ارز تا ۱۰هزار دلار منع شده، خود مانع ورود ارزهای با منشا کثیف و به عبارتی حجم زیادی ارز شده و از سوی دیگر ورود درهم امارات را هم تا حدی با مشکل مواجه کرده است که در قیمت دلار اثرگذار بوده و آن را در روند صعودی قرار دهد.
نرخ دلار در بودجه
عامل دیگری که هر ساله در چنین زمانی تا حدی بازار را دچار التهاب میکند، زمان انتخاب نرخ دلار در بودجه سال آینده خواهد بود. در حال حاضر گمانهزنیها برای تعیین نرخ ارز ادامه دارد اما پیشنهاد نرخ ۳۳۰۰ تومان در بودجه به عنوان مبنای تبدیل درآمدهای ارزی به ریال مطرح است. به اعتقاد تحلیلگران بازار ارز، ابهامات در این زمینه و شایعاتی همچون بسته شدن بودجه با نرخ دلار آزاد یا تکنرخی که دولت مد نظر دارد، خود توانسته بازار را تحت تاثیر قرار دهد.
کسری بودجه در پاستور، گرانی در استانبول
برخی میگویند که دلار روزهای آرام را دیگر به خود نخواهد دید و شاید هم دیگر از مرز ۳۸۰۰تومان پایینتر نیاید و برخی دیگر هم میگویند این تکانهها مقطعی است و نمیتوان انتظار داشت که صعود پایداری در انتظار دلار باشد؛ گویا دولت هم بدش نمیآید نرخ آزاد ارز در بازار رو به افزایش نهد تا بلکه بتواند علاوه بر گرانی ارزهای دولتی، در مضیغه ارزی ناشی از کاهش قیمت نفت، بخشی از کسری بودجه خود را هم جبران کند؛ هر چه باشد او چند ماه دیگر علاوه بر اینکه حقوق، دستمزد، عیدی و پاداش کارکنانش را باید بپردازد، باید فکری هم برای اوراقی کند که بابت بدهی به دست پیمانکاران، کشاورزان و طلبکارانش داده است و تا پایان سال بخشی از آنها سررسید میشود.
دلار ۴ هزار تومانی در راه است؟
حسین درودیان، اقتصاددان در گفتوگو با مهر میگوید: اگرچه دولت عزم خود را جزم کرده تا سیاست یکسانسازی نرخ ارز را پیادهسازی کند، اما به هرحال باید به این نکته هم توجه داشت که هر قدر فاصله ارز دولتی با ارز آزاد در بازار بیشتر شود، اجرای سیاست یکسانسازی سختتر شده و فرآیند آن دچار مشکل میشود؛ چراکه یکسانسازی نرخ ارز نیازمند این است که نرخ ارز مبادلهیی با نرخی که در بازار اعمال میشود، با هم یکسان باشند.
عباس آرگون کارشناس مالی و ارزی نیز دلایل افزایش قیمت دلار را «انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رییسجمهوری امریکا»، «رشد تقاضای ارز در سفرهای اربعین» و «آغاز سال نو میلادی در هفتههای آتی» عنوان کرد.
وی گفت: مهمترین دلیل افزایش قیمت دلار در هفتههای گذشته در بازار داخل انتخاب ترامپ به عنوان رییسجمهوری امریکا و نظر مخالف او با توافق هستهیی و ادامه اجرای برجام بوده که تاثیر سوء در بازار گذاشته است.