پژوهشگر حوزه کار: جامعه ایرانی، دچار بیماری «نفرین منابع» شده است
گروه بنگاه‌ها|
موضوع «مدیریت منابع» در برابر «اتلاف منابع»یا«نفرین منابع» که برخی از تحلیلگران از آن برای ترسیم واقعیت بهرهوری در هر جامعه‌یی استفاده می‌کنند، موضوعی است که همواره به عنوان یکی از پیش‌فرض‌های اساسی علوم اقتصادی مطرح بوده است. واقعیتی که از منظر کارشناسی باید از دوران کودکی و مقاطع ابتدایی تحصیلی در ذهن کودکان و نوجوانان به عنوان یک ارزش متعالی تثبیت شود. اما پرسش کلیدی این است که ساختار آموزشی ایران تا چه اندازه براساس این تفکر مبتنی بر ارزش‌آفرینی برای فرهنگ کار و بهرهوری شکل گرفته است؟ برخی معتقدند، ژاپنی‌ها (به عنوان یک نمونه متعالی از خلق بهرهوری در منابع) به طور بنیادین خصلت بهرهوری دارند و سر و ته شان را که بزنید، می‌خواهند به هر وسیله ممکن اتلاف را با هدف خلق خروجی‌های ارزشمند کمینه کنند؛ اما این فرآیند برای ایرانی جماعت با اما و اگرهای فراوانی روبه‌رو بوده و براساس آمارهای مستند ایرانیان به طرز حیرت‌انگیزی از یک میل پنهان به سمت اتلاف منابع برخوردار هستند، میلی که از دوران کودکی شکل می‌گیرد و در تمام طول زندگی امتداد پیدا می‌کند. کافی است، نگاهی به میزان مصرف انرژی در کشورمان در مقایسه با
سایر نمونه‌های جهانی بیندازید تا به این خصیصه اقتصادی و اجتماعی ایرانیان پی ببرید. اهمیت مدیریت منابع در فرآیند کسب و کار و خلق ثروت یک عامل کلیدی و تاثیرگذار است که فقدان آن در برخی موارد شاکله کلی تولید و تجارت را با مشکلات عدیده روبه‌رو می‌کند. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نشستی برای ارزیابی مشکلاتی که در ساختار آموزشی ایران برای گفتمان‌سازی در حوزه «مدیریت منابع کسب و کار» وجود دارد، برگزار کرد تا از دل یک بحث تحلیلی چشم‌انداز تازه‌یی در این بخش گشوده شود.
تغییر نگرش‌ها به فرهنگ کارآفرینی
آموزش و پرورش در همه کشورهای جهان مساله بزرگی برای دولت‌هاست. حتی پیشرفته‌ترین نظام‌های آموزش و پرورش جهان مدام تئوری‌های جدیدی ارائه می‌دهند و می‌کوشند با ایجاد تغییرات لازم در نظام آموزش و پرورش خود برای رویارویی با شرایط عصر جدید آماده شوند. اما این فرآیند در کشور ما هرگز به صورت جدی و اصولی مورد بررسی و تحلیل قرار نگرفته که از چه طریقی می‌توان ساختار آموزشی کشور را در خدمت بهرهوری قرار داد. یک پژوهشگر حوزه کار با بیان اینکه به نظر می‌رسد جامعه ایران دچار نفرین منابع شده است، گفت: در کتاب‌های درسی ژاپن به جوانان تاکید می‌شود کشورتان «هیچ» ندارد جز فکر و همت شما برای ساخت وطن اما در کتاب‌های درسی ایران به طور دایم بر منابع زیرزمینی و خدادادی تاکید شده است.
«محمدحسین شریفی‌ساعی» در نشست علمی تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دبیرستان(دوره دوم متوسطه) از منظر توجه به نگرش به «فرهنگ کار» که در محل وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برگزار شد، افزود:«جامعه ایرانی نیازمند آن است که از «اقتصاد نفت بنیان» به «اقتصاد دانش بنیان» حرکت کند. این جراحی بزرگ اقتصادی نیازمند تغییر فرهنگ کار در ایران است. نوع‌آوری‌ها و اختراعات علمی مولد کارآفرینی‌های گسترده در یک جامعه است.» به گفته این پژوهشگر در کشورهای توسعه‌یافته بین «تولید مقاله علمی» و «اختراع» فاصله اندکی وجود دارد. شریفی‌ساعی معتقد است، هم‌اکنون جامعه ایران به دانشجو کارآفرین بیشتر از دانشجو جویای کار نیاز دارد. برای تغییر فرهنگ کار باید نگرش‌ها را تغییر داد و کتاب‌های درسی، نخستین میدان برای تغییر نگرش‌ها بین جوانان است.
مولفه‌های فرهنگ کار
این پژوهشگر، تعاون و همکاری گروهی در انجام کارها، کار و تلاش مضاعف، رعایت نظم در کارها، رعایت تقسیمات کاری، رعایت مسائل سازمانی، نگرش مثبت به کار، کارآیی و بهرهوری، عدالت سازمانی، رضایت شغلی، بهره‌گیری مناسب از فناوری جدید، تعهد کاری و مدیریت مشارکتی را مولفه‌های فرهنگ کار عنوان کرده است.
شریفی‌ساعی با اشاره به روش پژوهش گفت: تحلیل محتوای کمی، روش انجام شده در این پژوهش است. جامعه آماری پژوهش شامل کتاب‌های درسی دوره دبیرستان در دوره متوسطه شامل: پنج کتاب درسی در سه پایه درسی متفاوت و در پنج حوزه مختلف شامل کتاب‌هایی با موضوعات دینی، اقتصادی، اجتماعی، تاریخی و ادبی است. وی روش تجزیه و تحلیل داده‌ها را تحلیل آماری در سطح توصیفی و استنباطی عنوان کرد.
به گزارش ایرنا، کتاب‌های درسی در این پژوهش شامل کتاب‌های سال اول دبیرستان دین و زندگی (1) مطالعات اجتماعی سال اول دبیرستان، اقتصاد سال دوم دبیرستان و تاریخ معاصر ایران سال سوم دبیرستان بوده است. شریفی‌ساعی، تعداد گزاره‌های به دست آمده و مرتبط با فرهنگ کار را 224گزاره عنوان کرد و گفت: «میانگین گزاره به هر صفحه حدود هر پنج صفحه است. در کتاب‌های دین و زندگی (1) 74مورد (38درصد)، مطالعات اجتماعی 66 مورد (29درصد)، اقتصاد 64 مورد (28درصد) ادبیات فارسی (2) 10مورد (پنج درصد) و تاریخ معاصر (2) 10مورد (پنج درصد) به موضوع فرهنگ کار اشاره شده است. به عبارتی در کتاب‌های سال اول دبیرستان 62 درصد، سال دوم دبیرستان 33درصد و سال سوم دبیرستان پنج درصد به موضوع فرهنگ کار اشاره شده است.»
گزاره‌های فرهنگ کار
این پژوهشگر اجتماعی با بیان اینکه میزان توجه به مولفه‌های مختلف فرهنگ کار در این کتاب‌ها یکسان نبوده است، افزود:«بالاترین میزان توجه به ترتیب مربوط به مولفه‌های«ایجاد نگرش مثبت به کار»، «کار و تلاش مضاعف» «بهره‌گیری مناسب از فناوری جدید» و «کارآیی و بهرهوری» بوده است. همچنین به برخی از مولفه‌های فرهنگ کار در هیچ‌یک از این پنج کتاب کمترین توجهی نشده است.»
به گفته شریفی‌ساعی مولفه‌های«رعایت مسائل سازمانی» و «عدالت سازمانی» ازجمله مواردی است که با بی‌توجهی کامل در این کتاب‌ها روبه‌رو بوده‌اند.
این پژوهشگر اجتماعی گفت:«فرهنگ کار سازمانی در کتاب‌های درسی به طور تقریب مورد غفلت کامل قرار گرفته است. فرهنگ کار در کتاب‌های درسی به جای بعد سازمانی در بعد فردی مورد توجه بوده است.»
شریفی‌ساعی اظهار کرد:«با افزایش مقطع تحصیلی، توجه به فرهنگ کار به جای آنکه بیشتر شود، کمتر شده و روحیه کارآفرینی تنها یک درصد از توجه به فرهنگ کار را در کتاب‌های درسی به خود اختصاص داده است.»
برنامه دولت برای گسترش فرهنگ کار در مدارس
در شرایطی که سال‌هاست ضرورت به کار‌گیری مفاهیم تئوریک و عمل کارآفرینی در مدارس ایران مطرح شده است تا سال تحصیلی 95-94 هیچ برنامه مشخصی برای این منظور اندیشیده نشده بود. در 7 اردیبهشت ماه 94 بود که معاون متوسطه وزیر آموزش و پرورش از چاپ کتاب کارآفرینی در سال تحصیلی 95-94 تحت عنوان صد دانه یاقوت ویژه مدارس ابتدایی خبر داد. حرکتی که هر چند می‌توان آن را یک گام رو به جلو محسوب کرد اما به هیچ عنوان برای گفتمان‌سازی در این خصوص کافی نیست.
علی زرافشان در آن زمان در گفت‌وگو با میزان در پاسخ به این پرسش که چه تدابیری جهت توجه بیشتر و ارائه آموزش در حوزه کارآفرینی به دانش‌آموزان سراسر کشور در دستور کار قرار دارد، اظهار کرد:«در سال تحصیلی 95-94 کتابی با محوریت کارآفرینی ویژه دانش‌آموزان ابتدایی منتشر می‌شود که صد دانه یاقوت منتشر خواهد شد.» وی در ادامه افزود:«کتاب صد دانه یاقوت که در آن به مباحث کارآفرینی پرداخته شده است، ویژه دانش‌آموزان مقطع ابتدایی بوده که همزمان با آغاز شروع سال تحصیلی 95-94 به عبارتی از مهر ماه امسال در مراکز آموزشی این مقطع تحصیلی تدریس می‌شود.»معاون متوسطه وزیر آموزش و پرورش با تاکید بر اینکه تعداد نیرو برای تدریس کارآفرینی بستگی به تعداد کلاسی دارد که برگزار می‌کند در خاتمه مطرح کرد:«برای تدریس کارآفرینی در مدارس ابتدایی از نیروی موظف رسمی استفاده نمی‌کنیم بلکه مربیان آموزش دیده به صورت حق‌التدریس آموزش‌های لازم را به دانش‌آموزان ارائه می‌دهند.»
ثروتمند شدن یک شبه، بدترین الگوی کار است
ایجاد روحیه کار و کارآفرینی در افراد می‌تواند از سنین کودکی آغاز و این فرهنگ از سال‌های ابتدایی زندگی در افراد نهادینه شود. این درحالی است که باید نوجوانان و جوانان همواره الگوهایی از کار را در جامعه احساس کنند. ثروتمند شدن یک شبه برخی از افراد در جامعه می‌تواند بدترین الگوی کار در جامعه باشد. اتکا به درآمدهای نفتی در سال‌های پس از انقلاب نه تنها نتوانسته الگویی از کار را میان جوانان ایجاد کند بلکه ضربه‌های ناخوشایندی به قشر جوان در کسب درآمد در کوتاه‌ترین مدت و با سهل‌ترین روش وارد
آورده است. در یک بررسی که در یکی از کاریابی‌های استان تهران انجام شده بود بسیاری از جوانان پسر وقتی متوجه می‌شوند دستمزد شغل پیشنهادی مطلوب آنان نیست، می‌گویند اگر بتوانیم در کار خرید و فروش خودرو وارد شویم دستمزد یک ماهه را یک روزه کسب می‌کنیم بنابراین چرا باید یک ماه منتظر چنین درآمدی بمانیم؟ عبارت یاد شده یعنی تعطیلی فرهنگ کار و متاسفانه در سقوط این فرهنگ هیچ کس جز خود ما مقصر نیستیم. شائبه‌های بی‌پاسخ که درخصوص مال‌اندوزی‌های نادرست در جامعه عنوان می‌شود، تیشه به ریشه فرهنگ کار می‌زند. در جامعه‌یی که پول معیار ارزش‌ها شود متاسفانه باید شاهد افول ارزش‌های اخلاقی و صعود آسیب‌های اخلاقی و اجتماعی بود.
