گروه انرژی| زهره اکرمی|
وزارت نیرو 4سال فرصت دارد تا 11میلیارد متر مکعب از حجم هدر رفت منابع آب زیرزمینی را کاهش دهد. فرصتی اندک که با چالش‌هایی بی‌شمار روبه‌رو است. روز دوشنبه ستار محمودی قائم مقام وزیر نیرو در نشست خبری خود عنوان کرد که در 3سال گذشته وزارت نیرو توانسته است 1.5میلیارد متر مکعب از مخازن آب زیرزمینی ایران را احیا کند. عددی که ثبت می‌کند و مسیر طولانی پیش رو را به خوبی به تصویر می‌کشد. در وضعیت فعلی هنوز نیاز به احیای 9میلیارد و 500 میلیون متر مکعب از منابع آب زیرزمینی ایران طبق برنامه ششم توسعه که پایان آن سال 99 است، وجود دارد. به این ترتیب ایران نیاز دارد تا سالانه به طور متوسط چیزی بیشتر از 2.3میلیارد متر مکعب از آب‌های زیرزمینی را احیا کند. عددی که ترجمان آن بستن صدها هزار چاه غیرمجاز است. «تعادل» تاکنون در گزارش‌های متعددی به چالش‌های پیش رو ایران در مسیر احیای آب‌های زیرزمینی پرداخته بود. چالش‌هایی که مهم‌ترین آنها کمبود اعتبارات، مقاومت مردم و بهره‌برداران و از همه عمیق‌تر، مقاومت استانداری‌ها در برابر اقدامات ستاد احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی است. در این گزارش با نگاهی به اظهارات روز گذشته ستار
محمودی، چالش‌های پیش رو دوباره بررسی شده است همچنین عبدالله فاضلی، دبیر ستاد احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی در گفت‌وگویی با «تعادل» بر ادامه داشتن مشکلات این طرح و کارشکنی‌های جهاد کشاورزی در این میان تاکید کرد.
قائم‌مقام وزیر نیرو روز دوشنبه گفت: با اجرای طرح تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی بیش از 1.5میلیارد مترمکعب از مخزن آب زیرزمینی دشت‌های کشور احیا شده است.
ستار محمودی، قائم مقام وزیر نیرو با بیان اینکه اقدام‌های انجام شده در طرح تعادل‌بخشی سبب شد تا حدود یک میلیارد و 800 میلیون مترمکعب به منابع آب زیرزمینی کمک شود، ادامه داد: حدود 1.5میلیارد مترمکعب از بازتوانی منابع آب زیرزمینی به سه سال اخیر بازمی‌گردد. وی با بیان اینکه منابع آب زیرزمینی سرمایه‌های اصلی کشور برای توسعه هستند، گفت: مجموع برداشت‌های اخیر سیر نزولی داشته و در 3 الی 4سال گذشته طرح تعادل‌بخشی توانسته به کم شدن میزان مصرف از این منابع و ذخیره‌سازی منابع آبی در سال‌های آینده کمک کند که نیاز به پشتوانه مالی دارد. محمودی ادامه داد: این طرح در سال 93 با سرمایه اندک 95میلیارد تومان آغاز شد در سال 94 به 150میلیارد تومان افزایش یافت و در سال 95 به حدود 400میلیارد تومان رسید که در این طرح مواردی همچون انسداد 9500حلقه چاه غیرمجاز در سال جاری، جلوگیری از اضافه برداشت چاه‌های مجاز که تاکنون 36هزار پروانه بهره‌برداری مورد بازنگری قرار گرفته است.
او افزود: وزارت نیرو امیدوار است در طول برنامه ششم توسعه 11میلیاردمتر مکعب از مصارف آب زیرزمینی کاهش یابد و دشت‌های دارای مشکل منابع آب کشور در آینده به مرور احیا شوند.
قائم‌مقام وزیر نیرو با بیان اینکه حفر چاه غیرمجاز باید جرم تلقی شود و اگر این قانون تصویب شود از حفاری چاه‌های غیرمجاز جلوگیری خواهد شد، افزود: این قانون باعث خواهد شد تا از همان ابتدا جلو تخلفات گرفته شود. وی تصریح کرد: وزارت کشاورزی در این خصوص همکاری خوبی با وزارت نیرو داشته است.
پشت این اظهارات قائم مقام وزیر نیرو اما مسائل مختلفی وجود دارد. سال گذشته عبدالله فاضلی، دبیر ستاد احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی شرکت مدیریت منابع آب برای نخستین بار از نخستین چالش این طرح در ایران سخن گفت. در آن تاریخ این طرح در انتظار دریافت اعتبارات بود اما اختلافات میان وزارت نیرو و سازمان برنامه بر سر اولویت‌های اجرای طرح‌های آبی سبب شده بود این طرح مورد بی‌مهری قرار گیرد. در آن زمان طبق اخبار رسیده به دست «تعادل» حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو نامه‌یی به محمدباقر نوبخت، رییس سازمان برنامه و بودجه نوشته و خواستار تغییر رویکرد این سازمان در زمینه تخصیص منابع مالی به طرح تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی که اهمیت زیادی دارد، شد. نامه وزیر بی‌پاسخ ماند و در نهایت نیز اتفاق قابل توجهی در زمینه جذب اعتبار برای طرح احیا و تعادل‌بخشی رخ نداد. هر چند در آمار و ارقام و روی کاغذ، بودجه این طرح در سال 95 با افزایش مواجه شد اما پیگیری‌های«تعادل» نشان داد، ذات ماجرا نسبت به گذشته تغییری نکرده و سازمان برنامه همچنان تخصیص اعتبار برای این طرح را با تاخیر انجام می‌دهد.
این مساله اما یکی از مشکلات و چالش‌های این طرح است، خرداد ماه امسال، دبیر ستاد احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی که ارتباط مناسبی با رسانه دارد، پرده از ابعاد دیگری از این چالش‌ها برداشت. فاضلی در این باره به «تعادل» گفت:«در بعضی از استان‌ها به وضوح بدنه دولت جلو کار ما را می‌گیرند. از استان بوشهر به عنوان استانی که عملا استانداری، فرمانداران و بخشداران همه در مقابل انسداد چاه‌های غیرمجاز می‌ایستند و مانع فعالیت همکاران ما می‌شوند می‌توان نام برد»
او در ادامه در این باره عنوان کرد:«آنها فکر می‌کنند عمر حکومتی‌شان رو به پایان است و متوجه این نیستند که با ممانعت و مانع‌تراشی در این زمینه چه آسیب‌های فراوانی را متوجه منطقه می‌کنند. اکنون سال به سال بر شدت کسری مخازن در استان بوشهر به صورت تجمعی اضافه می‌شود و این مقاومت‌ها خطرناک است».
این چالش، پای وزارت کشور را به مساله باز می‌کرد. طبق مصوبه شورای عالی آب، وزارت کشور در قبال طرح احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی تکالیفی دارد. براساس این تکالیف وزارت کشور باید جلسات شورای حفاظت از منابع برگزار کرده و طی آنها گزارشی از عملکرد خود را ارائه دهد. اتفاقی که بسیار کمرنگ بوده و هست.
فیاضی در آن زمان در این باره عنوان کرد:«ما به پیگیری‌های خود در این زمینه ادامه خواهیم داد. وزارت کشور نیز قطعا در این زمینه اهتمام به خرج می‌دهد چراکه مقاومت از سوی استانداری‌ها در برابر انسداد چاه‌های غیرمجاز، تفکری بسیار خطرناک محسوب شده که جمعیت بسیار زیادی را در منطقه تهدید خواهد کرد».در کنار این دو معضل، رویکرد قانون و قوه قضاییه با بهره‌برداران چاه‌های غیرمجاز نیز خود محل انتقادهای فراوانی بوده است. اساسا این افراد در نگاه قانون مجرم به حساب نیامده و لحن قانون‌گذار در قبال آنها ملایم بوده است. چالشی که باعث شد، نیاز به بازنگری در قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال 61 احساس شود. نیازی که هنوز نشانه‌یی جدی از تغییر در آن دیده نشده است.
چاه به مثابه محل معیشت
فی‌الواقع چاه‌های غیرمجاز برای بهره‌برداران، محل کسب درآمد و معیشتی هستند که خانوار به آن وابسته است. همین باعث می‌شود، مقاومت در برابر هر چیزی که آنها را با تهدید روبه‌رو کند به بیشترین حد برسد. در سال‌های پیش و در یکی از استان‌های شرقی ایران، یکی از افراد ستاد احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی در درگیری میان این افراد و یکی از بهره‌برداران از چاه‌های غیرمجاز به قتل رسید. در واقع بدون وجود راه معیشتی جایگزین برای این افراد که در حیطه وظایف دیگر وزارتخانه‌ها قرار می‌گیرد، اقدام وزارت نیرو اقدامی«پلیسی» تعبیر شده که با همکاری کمرنگ نهادهایی همچون نیروی انتظامی به وظیفه‌یی بسیار دشوار برای یک ستاد در مقابل فاکتورهای مخالف بی‌شمار بدل شده است. در چنین شرایطی اگر ایران خواستار متعهد بودن به برنامه ششم توسعه و رسیدن به اهداف آن در زمینه احیای منابع آب زیرزمینی است، لزوم دخالت مقامات عالی نظام و نهیب آنها به بخش‌های مختلف در زمینه افزایش همکاری در این حوزه به شدت احساس می‌شود.
گفت و گو با دبیر ستاد احیای آب‌های زیرزمینی
اما درحالی که دبیر ستاد احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی در سال‌های گذشته این چالش‌ها را با «تعادل» طرح کرده بود، روز گذشته نیز در گفت‌وگویی بر ادامه یافتن این مشکلات تاکید کرد. عبدالله فاضلی در پاسخ به این پرسش که آیا اظهارات قائم مقام وزیر نیرو درباره احیا 11میلیارد متر مکعب آب زیرزمینی تا پایان برنامه ششم توسعه عملیاتی است، اظهار کرد:«این برنامه در صورتی که با تامین اعتبار به موقع و همراهی مسوولان پیش برود، عملیاتی خواهد بود. در غیر این صورت مشکلات مالی جلو اجرای این طرح بسیار مهم ملی را خواهد گرفت.» وی تاکید کرد که اجرایی شدن این اقدام استراتژیک که به امنیت کشور گره خورده است، نیازمند همکاری تمام قواست و نباید در این مسیر خطیر، وزارت نیرو را تنها گذاشت.
فاضلی در این باره به سیستمی بودن فعالیت‌هایی از این دست اشاره کرد و کم کاری هر یک از اجزای این سیستم را کارشکنی در راستای امینت ملی برشمرد. دبیر ستاد احیای آب‌های زیرزمینی در پاسخ به همراهی ارگان‌های دولتی و خصوصی از زمان اجرای شدن پروژه، تاکید کرد که برای به سرانجام رسیدن احیای آب‌های زیرزمینی، قوه قضاییه و دادستانی‌ها همکاری‌های لازم را داشته‌اند اما نهادی چون جهاد کشاورزی با تحریک مردم محلی به دنبال کارشکنی است. فاضلی یکی از این کارشکنی‌ها را مساله هزینه کنتورها برشمرد. فاضلی ادامه داد که طبق قانون هزینه کنتورهای چاه بر عهده صاحبان چاه است درحالی که برخی ارگان‌ها با القای متقبل بودن وزارت نیرو در هزینه کنتورها در پی کارشکنی هستند.
عبدالله فاضلی در ادامه این گفت‌وگو به اهمیت تامین اعتبارات این طرح اشاره کرد و متذکر شد که با وجود تامین اعتبار400میلیارد تومانی برای سال95 با گذشت 9ماه از سال تاکنون یک ریال به این طرح تخصیص داده نشده است. وی همچنین به بودجه سال گذشته اشاره کرد و گفت از کل اعتبارات سال 94 تنها 42درصد از آن پرداخت شده است. فاضلی در ادامه به حیاتی بودن پرداخت‌های به موقع این معوقات تاکید کرد و گفت در صورت عدم تخصیص هزینه‌ها، فعالیت گشت‌های کنترل چاه‌های غیرمجاز متوقف می‌شود و دچار فرآیندی فرسایشی می‌شود و کل پروژه را با مشکل مواجهه می‌کند.
دبیر ستاد احیای آب‌های زیرزمینی در پاسخ به پرسش خبرنگار«تعادل» در باب اختلاف نظر وزارت نیرو و سازمان برنامه و بودجه نیز گفت که سازمان برنامه و بودجه درخصوص تامین اعتبارات همراهی‌هایی داشته اما از آنجا که این اعتبارات هنوز به پروژه تعلق نگرفته است، احیای آب‌های زیرزمینی با مشکلات عدیده روبه‌روست.
وی در پایان بار دیگر به نقش پررنگ تامین اعتبارات و همکاری مسوولان مهر تایید زد و نسبت به عملیاتی شدن برنامه ششم ابراز امیدواری کرد.
