گروه تجارت| سمانه عابدی|
در 7 ماهه سال 1395 ارزش صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی 24میلیارد و 657 میلیون دلار بود که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، افزایشی 4.34درصدی در ارزش دلاری داشته است. همچنین واردات کشور در این مدت با کاهش یک دهم درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با 7 ماهه سال گذشته به رقم 24میلیارد و 51 میلیون دلار رسیده است. این ارقام نشان می‌دهد، تراز تجاری مثبت ایران در 7 ماهه تنها 606 میلیون دلار بوده که نسبت به تراز تجاری مثبت 6 ماهه امسال که یک میلیارد دلار بود 400میلیون دلار کاهش تراز تجاری مثبت داشته‌ایم. بر این اساس، گزارش گمرک تنها جزییات صادرات به 15کشور را نشان می‌دهد که در بین آنها صادرات به 8 کشور کاهش و به 7 کشور افزایش داشته است.
چنانچه براساس این آمارها، صادرات به چین به عنوان بزرگ‌ترین بازار هدف ایران با 4میلیارد و 438میلیون دلار، کاهش 2.48درصدی و صادرات به امارات به عنوان دومین بازار هدف نیز با 3میلیارد و 886 میلیون دلار، کاهش 17.37درصدی داشته است. عراق در جایگاه سوم کشورها، مقصد صادراتی کالاهای ایران قرار دارد و به این کشور 3میلیارد و 508 میلیون دلار صادرات انجام شده که کاهش 2.44درصدی داشته است. از سوی دیگر اما صادرات ایران به ترکیه و کره جنوبی افزایش یافته است؛ به طوری که در 7ماهه سال جاری به ترکیه 2میلیارد و 249میلیون دلار با افزایش 11.34درصدی صادر شده است. پس از آن کره جنوبی قرار دارد که با افزایش 786.33درصدی یک میلیارد و 957میلیون دلار کالا به این کشور صادر شده است. براساس گزارش گمرک، ارزش صادرات به کشورهای هند، افغانستان، ژاپن، پاکستان، عمان به ترتیب هزار و 596، هزار و 350، 670، 429و 392میلیون دلار بوده است. هر چند صادرات به ترکمنستان و ایتالیا نیز کاهش داشته اما صادرات به آذربایجان، تایوان و تایلند افزایش قابل توجهی داشته است؛ چنانکه صادرات به آذربایجان با افزایش 58.95، 249میلیون دلار، صادرات به تایوان با 237میلیون دلار
افزایش 180.74درصدی همچنین به تایلند با 181میلیون دلار، افزایش 83.26 درصدی داشته است.
بر همین اساس، همانطور که گزارش گمرک نشان می‌دهد، ارزش صادراتی ایران به 8 کشور و بازار عمده صادراتی کاهش داشته؛ هر چند صادرات به کره جنوبی، تایوان، پاکستان، تایلند و آذربایجان رشد قابل توجهی داشته است. به همین دلیل برخی کارشناسان از روند صادراتی کشور ابراز نگرانی می‌کنند؛ بر همین اساس به گفت‌وگو با سیدرضی حاجی‌آقامیری، رییس کمیسیون توسعه صادرات اتاق بازرگانی ایران پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
ارزیابی شما از ارزش صادرات ایران در
7 ماهه سال جاری چیست؟
براساس آخرین آمارها، صادرات غیرنفتی ایران در 7 ماهه منتهی به مهر کاهش داشته است. در همین حال، تراز تجاری مثبت شده که کنترل واردات کلید اصلی آن است؛ چراکه زمانی که ما واردات به اندازه نیاز نداشته باشیم، تراز تجاری مثبت می‌شود لذا اگر بتوانیم این دو موضوع را با هم بالانس کنیم، آن زمان است که می‌توانیم به تراز تجاری افتخار کنیم. مانند این است که در حساب خود پولی داشته باشیم و تنها از محل درآمد هزینه کنیم.
بنابراین دولت اکنون از این راه عمل می‌کند؛ هر چند اینکه دولت بدهکار نشود و مازاد بر درآمد هزینه نکند، اقدام خوبی است اما دولت در بلندمدت نمی‌تواند با صرفه‌جویی کردن و واردات نداشتن، تراز تجاری را مثبت نگه دارد. بنابراین باید صادرات غیرنفتی را افزایش دهیم و بتوانیم واردات را نیز در حد نیاز انجام دهیم. از سوی دیگر نیمه پنهان تراز تجاری، مساله قاچاق است که در تراز تجاری لحاظ نمی‌شود. اگر قاچاق را در تراز تجاری محاسبه کنیم مطمئنا تراز تجاری مثبت نخواهد
بود.
تاثیر کاهش ارزش کالاهای اساسی در تراز تجاری مثبت چگونه بوده است؟
هر آنچه با درآمد کشور در ارتباط باشد، می‌تواند بر ارزش صادرات و تراز تجاری کشور موثر باشد. زمانی که قیمت نفت کاهش می‌یابد بر درآمدهای صادراتی ایران تاثیر می‌گذارد. ایران کشوری تک محصولی است و بیشتر درآمدهای کشور معطوف به صادرات نفت و مشتقات آن است. پس ارزش صادرات ایران نسبت به کاهش نرخ نفت کاهش می‌یابد.
بنابراین اگر بر این وضعیت صادرات نفت و مشتقات آن ادامه دهیم، آینده اقتصادی کشور روشن نخواهد بود. پس از گذشت این سال‌ها باید بدانیم که صدمات ناشی از تک محصولی بودن چه خواهد بود و صادرات غیرنفتی که حتی به نفت بستگی دارد را باید از تراز تجاری کشور جدا کنیم و نباید به هیچ‌وجه به درآمدهای مانند آنها تکیه کنیم.
به نظر شما کاهش ارزش صادرات می‌تواند به دلیل ثبات نرخ ارز باشد؟
یکی از عواملی که ارزش صادرات افزایش نمی‌یابد، ثبات نرخ ارز در کشور است که به هیچ‌وجه واقعی نیست. دولت از بالا رفتن نرخ ارز جلوگیری می‌کند؛ درحالی که مطابق با برنامه چهارم و پنجم توسعه باید مابه‌التفاوت تورم نرخ داخلی و تورم خارجی نرخ ارز افزایش یابد اما هیچ کدام از دولت‌ها به این قانون عمل نمی‌کنند و به هر حال ما دچار بحران‌های ناگهانی افزایش نرخ ارز می‌شویم که یک‌باره دو تا سه برابر می‌شود. به قول معروف، فنر آن در می‌رود که می‌تواند در آینده مشکلات زیادی را برای اقتصاد
ایجاد کند.
آیا ناامنی‌های منطقه تاثیری بر کاهش ارزش صادراتی داشته است؟
تاثیر این موضوع بر کاهش ارزش صادراتی بدیهی است. اینکه در صادرات صرفا به چند نقطه حساس اتکا کرده‌ایم، یکی از اشتباهات ما در بازارهای صادراتی است. از یک سو اتکا به صادرات نفت و مشتقات آن و از سوی دیگر اینکه برخی بازارها را به دلیل مراودات سیاسی و بین‌المللی از دست داده‌ایم، موضوعی است که حوزه صادرات ما را تحت تاثیر قرار داده است.
زمانی که تمام صادرات غیرنفتی را به تعداد محدودی از کشورها انجام می‌دادیم و زمانی که به هر دلیلی این کشورها از چرخه صادرات غیرنفتی کشور خارج شدند، تحت تاثیر آن، صادرات ایران نیز دچار بحران شد لذا نباید هیچ بازار صادراتی را تحت هیچ شرایطی از دست بدهیم.
به نظر شما، وضعیت صادرات ایران در مقایسه با کشوری مانند ترکیه چگونه است؟ بعضا شنیده می‌شود که ترکیه درحال بر هم زدن بازار صادراتی ایران است.
به نظر من، وضعیت ترکیه در مقایسه با ایران بسیار متمایز و حتی بهتر است. ترکیه نیازی به بر هم زدن بازار صادراتی ایران ندارد. صادرات این کشور غیرنفتی است و نمی‌توان گفت، ترکیه قصد بر هم زدن بازار صادرات ایران را دارد. این ما هستیم که باید فارغ از صادرات نفتی، صادرات غیرنفتی کشور را با ترکیه مقایسه و در جهت افزایش آن تلاش کنیم.
این کشور صادرات خدمات و سهم قابل توجهی در گردشگری دارد که در بسیاری از صنایع نیز با استانداردهای جهانی کار می‌کند و روش‌های خوب برای صادرات دارند. اگر بخواهیم رقم قابل توجهی به اقلام صادراتی خود اختصاص دهیم و از این وضعیت خارج شویم باید صادرات خدمات و درآمدهای حاصل از گردشگری را افزایش دهیم.
وزارت صنعت در قراردادهای جدید که پس از برجام به امضا رسیده، صادرات‌محور بودن این قراردادها را مورد تاکید قرار داده است. به نظر شما این موضوع نیز در افزایش ارزش صادراتی ایران تاثیرگذار خواهد بود؟
این اقدام وزارت صنعت خیلی لازم و واجب بود اما اینکه دل ببندیم به این موضوع که مثلا با صادرات محور کردن قراردادها مشکل صادراتی ایران حل می‌شود اصلا درست نیست. فاصله ارزش صادرات اقلام غیرنفتی ایران با کشورهای مشابه خیلی زیاد است. باید در این جهت جهش اساسی کنیم و مساله صادرات را از زوایای مختلف حل کنیم و تنها به یک قانون نمی‌توان دلخوش کرد.
به نظر شما اینکه دولت می‌خواهد با گران نگه داشتن واردات، تولیدات داخلی را افزایش دهد یا صادرات انجام دهد به حفظ تراز تجاری مثبت کمک می‌کند؟
طبیعی است اگر واردات ارزان تمام شود، این رانتی به کشورهای صادرکننده است. یکی از رانت‌هایی که درحال حاضر به این کشورها می‌پردازیم، نرخ ارز است. تنها راهی که دولت می‌تواند واردات را گران نگه دارد، این است که ارز را به نرخ واقعی برساند. این موضوع باعث می‌شود، واردات با نرخ واقعی انجام نشود و تولید داخلی را تحت تاثیر قرار دهد. بهترین راه واقعی کردن نرخ ارز، ایجاد فضای رقابتی برای تولیدکنندگان داخلی است؛ چراکه با کنترل قیمت‌ها و واردات نمی‌توان تولیدکنندگان را در فضای رقابتی قرار داد.
آیا می‌توانیم در این شرایط به تراز تجاری خوشبین باشیم؛ آن هم با توجه به اینکه در 7ماهه، کاهش ارزش صادرات را نیز شاهد بودیم؟
خیلی نمی‌توان به این موضوع خوشبین بود. به نظرم موانع اساسی پیش روی بسیاری از اقلام صادراتی وجود دارد که می‌توانستند جهش بزرگی در تراز تجاری ایجاد کنند. تاکید من بر تمرکز دولت روی صادرات خدمات فنی و مهندسی و خدمات گردشگری است. البته صادرات سنتی و کشاورزی نیز می‌تواند به تراز تجاری کمک کند؛ هر چند درآمدهای حاصل از صادرات سنتی به اندازه خدمات گردشگری و فنی مهندسی نیست.
در هر حال با تغییر فضای گردشگری و ایجاد فضای سرمایه‌گذاری می‌توانیم به آینده خوشبین باشیم. هر چند سرمایه‌گذار خارجی با توجه به کنترل نرخ ارز و وضعیت فعلی ارتباطی با دنیا خیلی راغب نیست که ما باید در برخی از محدودیت‌ها و قوانین تجدیدنظر کنیم که زیرساخت‌ها برای ورود سرمایه‌گذاران و توریست‌ها انجام شود.
درحال حاضر از اهداف صادراتی چقدر دور هستیم؟
اهداف صادراتی پیش‌بینی شده از سوی دولت را خیلی واقع‌بینانه نمی‌دانم. آنچه مشخص کرده‌اند با توجه به زمان کم قابل تحقق نیست.
راهکار پیشنهادی شما برای افزایش ارزش صادراتی کشور چیست؟
یکی اینکه دلار را آزاد کنیم و اجازه دهیم به نرخ واقعی خود برسد. دو اینکه باید بتوانیم با همه کشورهای جهان تعامل داشته باشیم و با این کشورها معامله کنیم. این تعامل مستلزم این است که بده و بستان انجام دهیم. اگر به کشوری صادرات انجام می‌دهیم، اجازه دهیم از آن کشور واردات به ایران انجام شود زیرا در برخی از مواقع شاهد بوده‌ایم که به دلایل سیاسی صادرات و واردات با کشورهای انجام نشده و آن کشورها برخی از کشورهای دیگر را نیز از انجام تجارت با ایران منع کرده‌اند. این برای منافع ملی ما خوب نیست.
در پایان برای مثبت نگه داشتن تراز تجاری چه راهکارهایی وجود دارد؟
تنها با کوشش و تولید با قیمت رقابتی و افزایش صادرات کالاهای غیرنفتی در سایه واقعی کردن نرخ ارز می‌توان تراز تجاری را مثبت نگه داشت.
