بهطور کلی گفتن اینکه سرمایههای بازار ساخت و ساز ایران به سمت تجاریسازی رفته است، صحیح نیست؛ چراکه این موضوع تنها در برخی از شهرها مانند تهران، اصفهان و برخی دیگر از کلانشهرها به وقوع پیوسته است.
در یک دوره، سرمایههای کشور به سمت بازار مسکن روانه شد که البته میتوان گفت بیشتر این سرمایهها منشأ خارج از بازار مسکن داشتند و الزاما از این بازار سر بر نیاورده بودند. این سرمایههای نامعلوم و مبهم به بازار مسکن هجوم آوردند و بنیان تجاریسازی را بنا نهادند و بازار تهران را به مرز اشباح بیمارگونهیی رساندند. از سوی دیگر باتوجه به اجرایی شدن طرح مسکن مهر و تولید انبوه در این بخش، بازار مسکونی همچنان در گرداب اشباع دست و پنچه نرم میکند. بنابراین اینکه سرمایهها در تهران تجاری شدند تا حدی صحت دارد، اما این موضوع به هیچ عنوان عمومیت ندارد و سایر نقاط ایران را در بر نمیگیرد.
در این میان شهرهایی که کشش و پتانسیل تجاری شدن دارند و شهرهایی که آینده تجاری قویتری دارند در کارزار تجاریسازی شریک شدند، به این دلیل که رانت اطلاعاتی داشتند و توانستند سرمایههای خود را به این بخش منتقل کنند. این در حالی است که همواره بازدهی فضاهای تجاری از بازار مسکونی بالاتر بوده و سرمایهگذاران در اینگونه مواقع به سوی تجاریسازی گام برمیدارند. اما این موضوع را باید در نظر داشت که تجاریسازی اساسا در تهران نمیتواند بازدهی بالایی داشته باشد؛ چراکه بازار مسکن برای تهرانیها اشباع شده است. در پایتخت سودآوری و بازگشت سرمایه دیگر به شیوه معمول رخ نمیدهد و الزاما بازدهی، وضعیت گذشته را ندارد.
با این حال به گفته برخی کارشناسان بازار، عرضه مسکن در تهران با توجه به تغییر در استراتژی سازندگان دچار تحولات خاصی خواهد شد که البته از دیدگاه من این موضوع به دلیل اینکه تجاریسازی هم گرفتار رخوت شده است، نمیتواند تغییر و تحول عجیب و غریبی در بازار مسکن ایجاد کند. به ویژه اینکه بازار مسکن از این زوایه که همیشه تنها گزینه کمک به رونق کسب و کار اقتصادی کشور بوده است، پتانسیل از میان برداشتن رکود در کسب و کار را دارد. بنابراین زمانی که رویکرد ساخت و ساز و تولید مسکن را داریم، بخش عمدهیی از کسب و کارها رونق میگیرد. این ظرفیت در بازار مسکن وجود دارد اما با توجه به ارزیابیهای صورت گرفته، بسیار بعید است که در کوتاهمدت و حداقل تا اواسط سال 1396 شرایط جدیدی رخ دهد.
از سوی دیگر در برخی از شهرها هنوز رونق تجاریسازی اتفاق نیفتاده است و بهطور قطع در نخستین فرصت مناسب، سازندگان در این مناطق به سمت تجاریسازی گام برمیدارند؛ چون شهرها در حال رونق هستند و به نسبت با افزایش شهرنشینی نیز ساخت واحدهای تجاری آغاز میشود. به هر حال باید پذیرفت که بسیاری از شهرها فضای تجاری کمی در دسترس دارند و در آینده به این موضوع حتما گرایش خواهند داشت.
اما دورنمای ساخت و ساز تجاری در تهران با توجه به مشکلات ترافیکی چه میتواند باشد؟ از دیدگاه من تجاریسازی در تهران همچنان با یک شیب کم ادامه خواهد داشت و هیچگاه روند خود را قطع نخواهد کرد، تجاریسازی که تاکنون به صورت متوازن انجام نشده است. در بخشهای شمالی شهر به صورت گسترده و در جنوب شهر به صورت پراکنده و بیبرنامه تجاریسازی شکل گرفته است. با توجه به وجود مشکلاتی ازقبیل نبود زیرساختهای مناسب، افزایش جمعیت و افزایش اتومبیل و وسایل نقلیه پیشبینی میکنم عملیات تجاریسازی با شیب بسیار کم همچنان ادامه داشته باشد.