مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی با دفاع از عملکرد آمارگیران این نهاد در جمع‌آوری قیمت‌های مورد استفاده در محاسبه نرخ تورم گفت: آمارگیران بانک مرکزی هر ماه به حدود 40هزار منبع اطلاع مراجعه و قیمت جاری بیش از 121هزار مظنه از کالا و خدمات را رصد می‌کنند.
«علیرضا مقتدایی» در گفت‌وگو با ایرنا درباره شبهه‌افکنی برخی درباره آمارهای اعلامی بانک مرکزی درباره کاهش نرخ تورم و اینکه مدعی هستند تورم کالاهای ضروری خانواده‌ها 50 درصد است که با تورم تک رقمی کل ادعایی فاصله زیادی دارد، اظهار کرد: ارزش ریالی تمام کالاها و خدماتی که خانوار مصرف می‌کند در محاسبه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی لحاظ می‌شود و هیچ هزینه‌یی که توسط خانوار پرداخت می‌شود حتی ناچیز کنار گذاشته نمی‌شود.
وی افزود: برای نمونه سهم هزینه‌هایی که خانوارها بابت مصرف نارنج و گریپ فروت می‌پردازند به اقلام نماینده گروه مرکبات یعنی پرتقال، نارنگی و لیموشیرین اختصاص داده می‌شود.
مقتدایی یادآور شد: شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی(CPI- consumer price index) یکی از انواع شاخص‌های قیمت به شمار می‌رود که معیار سنجش تغییرات قیمت کالاها و خدماتی است که توسط خانوارهای شهرنشین ایرانی به مصرف می‌رسد.
مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی افزود: تغییرات قیمت کالاها و خدمات مصرفی نسبت به یک دوره‌یی ثابت و مفروض در نظر گرفته می‌شود که آن را دوره یا سال پایه می‌نامند؛ این شاخص به عنوان نماگری از وضعیت اقتصادی کشور در سری‌های زمانی مربوط به آمارهای اقتصادی و حساب‌های ملی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به گفته مقتدایی همچنین برای ارزیابی تاثیر سیاست‌گذاری‌های اقتصادی بر تغییر سطح عمومی قیمت‌ها و نیز در طرح‌ریزی برنامه‌های رفاهی و اجتماعی، تعدیل مزد و حقوق در قراردادهای دو جانبه، دعاوی حقوقی و بسیاری از زمینه‌های دیگر کاربرد دارد.
این شاخص برای نخستین بار در سال 1315 در ایران توسط بانک ملی(به عنوان بانکدار مرکزی) محاسبه و پس از تاسیس بانک مرکزی (سال 1339) توسط اداره آمار اقتصادی این بانک محاسبه و منتشر می‌شود.
در سال‌های 1338، 1348، 1353، 1361، 1369، 1376، 1383 و 1390 سال پایه شاخص مذکور مورد تجدید نظر قرار گرفته است؛ اقدامات مربوط به تغییر سال پایه از 1390 به 1395 هم انجام شده که در آینده نزدیک گزارش‌های مربوطه براساس سال پایه جدید ارائه خواهد شد.
نحوه محاسبه نرخ تورم در بانک مرکزی
مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی با یادآوری این نکته که فرآیند محاسبه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی شامل دو مولفه اصلی است، اظهار کرد: مولفه اول تعیین ترکیب کالاها و خدمات مصرفی خانوارها و میزان مصرف هر یک از اقلام در سال پایه است که به آن سبد شاخص می‌گویند.
مقتدایی رصد تغییرات قیمت اقلام سبد شاخص در طول زمان را مولفه دوم در فرآیند محاسبه بهای کالاها و خدمات مصرفی عنوان کرد.
سال پایه محاسبه به زودی اصلاح می‌شود
مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی با بیان اینکه در دنیای واقعی خانوارها تعداد زیادی کالا و خدمات مصرفی استفاده می‌کنند که باید در محاسبه تغییرات مورد توجه قرار گیرد، افزود: بررسی بودجه خانوار، طرح آماری است که با هدف شناسایی عادات مصرفی خانوارها به صورت سالانه انجام می‌شود. به گفته مقتدایی، نتایج این بررسی در سال پایه، ملاک عمل جهت تعیین اقلام سبد شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی و میزان مصرف سالانه هر یک از اقلام سبد قرار می‌گیرد.
وی گفت: در آخرین سال پایه 1390 با مراجعه به حدود 16هزار خانوار نمونه در مناطق شهری ایران الگوی مصرفی خانوارهای شهرنشین ایرانی تعیین و در محاسبات شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی مورد استفاده قرار گرفت.
مقتدایی یادآور شد: این نمونه 16هزار تایی از خانوارها به گونه‌یی انتخاب شدند که نماینده مناسبی از تمام خانوارهای شهرنشین ایرانی برای تعمیم نتایج به کل جامعه باشند. وی توضیح داد: با استفاده از نتایج بررسی بودجه خانوارهای شهری تمام کالاها و خدماتی که خانوارها مصرف می‌کنند در 12گروه اصلی طبقه‌بندی (COICOP) می‌شوند که این اقلام بالغ بر 1200عنوان است. مقتدایی گفت: با استفاده از روش‌های آماری تعدادی نماینده از هر طبقه برای رصد قیمت‌ها انتخاب می‌شود به طوری که این اقلام نماینده توانایی تبیین قیمت تمام کالاهای طبقه مورد نظر را داشته باشند.
وی یادآور شد: در سال 1390 تعداد 385 قلم کالا و خدمت نماینده(294قلم کالا و 91قلم خدمت) با توجه به سهم مصرف اقلام نسبت به کل هزینه سالانه خانوارها انتخاب شده است.
مقتدایی ادامه داد: این اقلام، نماینده اقلام مصرفی خانوار هستند که با ضریب مشخص اهمیت (نسبت هزینه هر قلم به کل هزینه‌های مصرفی خانوار) وارد سبد شاخص می‌شوند.
به گفته وی، ضریب اهمیت اقلام غیرنماینده که (از نظر ضریب اهمیت) مقادیر ناچیزی هستند به ضریب اهمیت اقلام نماینده که از نظر تغییرات قیمت مشابه‌اند، اضافه می‌شود؛ به عبارت دیگر ارزش ریالی تمامی کالاها یا خدماتی که توسط خانوار مصرف شده است در محاسبه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی لحاظ می‌شود و هیچ ضریب اهمیتی حتی ناچیز کنار گذاشته نمی‌شود.
مقتدایی افزود: برای نمونه سهم هزینه‌هایی که خانوارها (وزن یا ضریب اهمیت) بابت مصرف نارنج و گریپ‌فروت می‌پردازند به اقلام نماینده گروه مرکبات یعنی پرتقال، نارنگی و لیموشیرین اختصاص داده می‌شود بنابراین تمام اقلام مصرفی خانوارها در یکی از طبقات طبقه‌بندی بین‌المللی COICOP قرار می‌گیرد.
ضرایب گروه‌های کالایی در محاسبه نرخ تورم
مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی تاکید کرد: در این تقسیم بندی، گروه مسکن آب، برق، گاز و سایر سوخت‌ها با ضریب اهمیت 32.82درصد در صدر گروه‌ها و گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها با 104قلم کالا و ضریب اهمیت 27.38 در رده بعدی قرار دارد و گروه دخانیات با 0.35درصد ضریب اهمیت کمترین سهم را در سبد تورم دارد.
به گفته مقتدایی، تنها در گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها 17زیرگروه قرار می‌گیرد تا همه اقلام را نمایندگی کند.
رصد تغییرات و لزوم حفظ کیفیت آمارهای اعلامی
مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی با تاکید بر اینکه رکن دوم محاسبه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی، رصد تغییرات قیمت اقلام سبد شاخص است، گفت: رصد تغییرات قیمت اقلام از اول هر ماه آغاز می‌شود و تا روز بیست‌ونهم همان ماه ادامه می‌یابد.
مقتدایی تصریح کرد: حفظ کیفیت آمارهای اعلامی بانک مرکزی و صیانت از امانت مردم یعنی آمارهای رسمی ایجاب می‌کند که فرآیند قیمت‌گیری از اقلام تقریبا تمام روزهای ماه را در برگیرد و پوشش جغرافیایی و جمعیتی متناسب داشته باشد.
وی توضیح داد: جمع‌آوری اطلاعات مربوط به قیمت کالاها و خدمات در همه شهرهای مورد بررسی از طریق مراجعه مستقیم آمارگیران ثابت، رسمی، محلی و کارآزموده اداره آمار اقتصادی بانک مرکزی به منابع اطلاع و مصاحبه با آنها صورت می‌گیرد.
وی افزود: آمارگیران اقتصادی بانک مرکزی هر ماه به حدود 40هزار منبع اطلاع مراجعه و قیمت جاری بیش از 121هزار مظنه از کالاها و خدمات را پرسش می‌کنند و در صورتی که قیمت کالا یا خدمتی در ماه قیمت‌گیری نسبت به ماه گذشته افزایش یا کاهش داشته باشد، دلایل این نوسان بررسی می‌شود.
وی تاکید کرد: در جمع‌آوری اطلاعات همواره سعی می‌شود، قیمت‌های عملی حاکم بر بازار هر شهر جمع‌آوری و گزارش شود.
مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی افزود: پس از جمع‌آوری قیمت‌ها اگر اقلام مورد قیمت‌گیری از نظر کیفی تغییراتی داشته باشند، اثرات تغییر قیمت به واسطه تغییر کیفیت استخراج و قیمت تعدیل شده وارد محاسبات شاخص می‌شود.
به گفته وی، از آنجا که برای حفظ کیفیت و جامعیت داده‌ها تا آخرین روزهای هر ماه فرآیند جمع‌آوری قیمت‌ها ادامه دارد لذا پس از جمع‌آوری قیمت‌ها فرآیند محاسبات انجام می‌گیرد و خلاصه نتایج به دست آمده از شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی برای هر ماه حداکثر در روز پنجم ماه بعد از طریق سایت بانک مرکزی منتشر می‌شود.
