گروه راه وشهرسازی|سارا حامدی|
امروزه و با پیشرفت علم و فناوری‌های در بخش‌های مختلف مربوط به حمل و نقل، بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌های دخیل در بحث حمل و نقل و تولیدکنندگان کالا و خدمات به دنبال آن هستند تا با استفاده از شقوق مختلف حمل و نقل تولیدات و محصولات خود را با سرعت بیشتری به دست مصرف‌کننده برسانند. یکی از بهترین و پررنگ‌ترین روش‌های حمل و نقل برای افزایش سرعت رساندن کالا و خدمات به مصرف‌کنندگان آن، استفاده از حمل و نقل ترکیبی است.
چیستی حمل و نقل ترکیبی
حمل و نقل ترکیبی به معنای استفاده از چند وسیله حمل برای حمل یک نوع کالاست که علاوه بر بهبود سرعت انتقال کالا از یک وسیله حمل و نقل به وسیله دیگر موجب می‌شود تا ایمنی کالا در این انتقال نیز تضمین شود. مطرح شدن موضوع حمل و نقل چند وجهی موجب شد تا به یک‌باره ارتباط تنگاتنگی فی ما بین مالکین وسایل حمل و نقل جاده‌ای، راه‌آهنی و دریایی، به وجود آمد. همین امر موجب ایجاد کنسرسیوم‌های بین‌المللی از مالکین انواع وسایل حمل و نقل شد و اینجا بود که ضرورت وجود شرکت‌های فورواردر بزرگ (بارفرابرها) به اثبات رسید. شرکت‌های فورواردر نقش موثری در هماهنگ کردن قوانین حمل و نقل زمینی و دریایی و ایجاد کنوانسیون‌های بین‌المللی برای تعریف وظایف متصدی حمل کالا و قانونمند کردن حمل و نقل بین‌المللی داشتند.
کریدورهای حمل و نقل ترکیبی
مطالعات مربوط به حمل و نقل ترکیبی در دنیا به اواخر دهه 1990 بازمی‌گردد و این مطالعات و تحقیقات موجب شد تا پیشرفت‌های زیادی در استفاده از حمل و نقل ترکیبی به دست آید.
طبقه‌بندی بندی کریدورها، نه تنها یکی از عناصر اصلی تحقیق درباره حمل و نقل ترکیبی است، بلکه عامل مهمی در رابطه با طراحی کریدور است. این طبقه‌بندی همچنین دارای ارتباط قوی با عملکرد کریدور و نیاز حمل و نقل و توزیع روش‌های مختلف حمل و نقل است.
طبقه‌بندی انواع کریدورها
کریدورهای مورد استفاده در بحث حمل و نقل ترکیبی به کریدورهای بین‌المللی، درون منطقه‌ای، درون شهری و شهری و روستایی تقسیم می‌شوند.
کریدورهای بین‌المللی: جریان مسافر و تجارت و حمل و نقل در میان کشورهای مختلف، تا حد زیادی از طریق کریدورهای بین‌المللی انجام می‌شود که در آنها، کریدورهای دریایی، موجب ارتباط مناطق ساحلی و راه‌آهن و کریدورهای بزرگراهی با مناطق درون سرزمینی می‌شوند.
کریدورهای بین استانی: به عهده گرفتن وظایف حمل و نقل بین استان‌ها یا مناطق اقتصادی منطقه‌ای، به گونه‌یی است که کریدورهای بین استانی، به عنوان ستون فقرات شبکه کلی حمل و نقل ترکیبی و یکپارچه تلقی می‌شوند که ترکیبی از خطوط راه آهن، کشتیرانی و بزرگراه‌ها هستند.
کریدورهای بین شهری: شامل خطوط راه‌آهن و بزرگراه‌ها و اتصالات اصلی شهرهای بزرگ و متوسط هستند که آزادراه‌های بین شهرهای مختلف ایران که از آنها برای انتقال بار و مسافر استفاده می‌شود از این دست هستند.
کریدورهای شهری و روستایی: این کریدورهای حمل نقل، شهرهای بزرگ و شهرهای کوچک و روستاها را با مناطق متمرکز صنعتی و اقتصادی پیشرفته متصل می‌کنند. بزرگراه‌ها و تا حدودی، خطوط فرعی راه‌آهن، کریدورهای اصلی حمل و نقل آنها هستند که البته می‌توان گفت یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌ها و کمبودهای حمل و نقل در کشور ما به این بخش‌ها مربوط می‌شود.
حلقه گمشده در حمل و نقل ترکیبی
هادی حق‌شناس، کارشناس حمل و نقل دریایی در گفت‌وگو با «تعادل» با اشاره به اینکه مفهوم ساده حمل و نقل ترکیبی حمل و نقل کالا با استفاده از حمل و نقل دریایی یا سایر وجوه مختلف حمل و نقل از مبدا به مقصد است گفت: در بحث حمل و نقل ترکیبی ضرورتا باید کالا و خدمات با استفاده از ترکیب چند شیوه از سوی تولید‌کننده به سمت مصرف‌کننده که ممکن است این شیوه‌های حمل و نقلی استفاده از دریا و ریل، دریا و جاده یا ترکیب سه شیوه دریایی، ریلی و جاده‌یی با یکدیگر باشد.
این کارشناس حمل و نقل تصریح کرد: اما چرا حمل و نقل ترکیبی برای کشور ما اهمیت دارد؟ از آنجایی که مالک و صاحب بار این فرصت را ندارد تا هر بار برای حمل و انتقال تولیدات خود با چند حمل‌کننده قرارداد ببندد در نتیجه از همان مبدایی که قرار است بار به سمت مقاصد مختلف فرستاده شود یک شرکت فورواردر را انتخاب کرده و با آن برای حمل کالا و تولیدات خود قرارداد می‌بندد.
هادی حق‌شناس ادامه داد: درواقع این شرکت فورواردر است که با انتخاب انواع وجوه حمل و نقل (دریایی، جاده‌یی و ریلی) تعیین می‌کند که کالا از چه طریقی به دست مصرف‌کننده برسد.
حق‌شناس افزود: اما این طور نیست که اگر شرکت فورواردر در انتخاب شیوه‌های مختلف حمل و نقل آزاد است در انتخاب آنها تنها نفع خود را در نظر بگیرد زیرا براساس قوانین بین‌المللی حمل و نقل ترکیبی، ترکیب وجوه حمل و نقل به گونه‌یی انجام می‌شوند که هم نفع تولید‌کننده و هم نفع انتقال‌دهنده یا همان شرکت فورواردر با هم تامین شود و اینگونه نیست که مثلا شرکت فورواردر متضرر شود یا تولید‌کننده دچار زیان شود.
این کارشناس حمل و نقل تاکید کرد: از سوی دیگر به دلیل آنکه ایران موقعیت جغرافیایی بی‌نظیری دارد و هم کریدور شمال- جنوب و هم کریدور شرق- غرب از ایران می‌گذرد تمامی اینها موجب شده تا ایران از نظر حمل و نقل موقعیت استراتژیک و بسیار مهمی داشته باشد.
ظرفیت‌های حمل و نقلی معطل
هادی حق‌شناس با اشاره به اینکه عمدتا کشتی‌هایی که از طریق خلیج فارس و دریای خزر به مقصد ایران حرکت می‌کنند و همچنین ماشین‌ها و کامیون‌هایی که برای حمل کالا از بنادر به سمت کلان‌شهرهایی مانند تهران و اراک و بالعکس حرکت می‌کنند و هم در حمل و نقل ریلی قطارهای حامل بار معمولا یک مسیر را بار ندارند و خالی می‌روند می‌توان این‌طور نتیجه‌گیری کرد که بسیاری از ظرفیت‌های دریایی، زمینی و راه‌آهن در کشور ما خالی و بدون استفاده مانده است؛ در نتیجه با توجه به موقعیت ایران حمل و نقل ترکیبی بهترین روش برای حمل و نقل کالا چه در داخل کشور و چه به صورت ترانزیت است. حق‌شناس تصریح کرد: شاید بتوان گفت که اصلی‌ترین حلقه گمشده در بحث حمل و نقل ترکیبی در ایران صرفا به مساله مربوط به زیرساخت‌های مورد نیاز در وجوه مختلف حمل و نقل (ریلی، جاده‌ای، دریایی) بازنمی‌گردد. درواقع به نظر می‌رسد اصلی‌ترین مشکل در بحث حمل و نقل ترکیبی در کشور ما جای خالی شرکت‌های فورواردر است. وی ادامه داد: درواقع نیاز است تا شرکت‌های فورواردر در بخش حمل و نقل ترکیبی بیشتر فعال شوند تا از امکانات زیرساختی که در کشور وجود دارد، بتوان به بهترین شیوه استفاده
کرد.
مشکلات مربوط به حمل و نقل ترکیبی
هادی حق‌شناس با اشاره به مشکلات موجود بر سر راه شرکت‌های فورواردر فعال در بخش حمل و نقل ترکیبی نیز توضیح داد: این طور نیست که بگوییم که در فعال نبودن شرکت‌های فورواردر تنها خود آنها مقصر هستند زیرا همواره مشکلات در سازمان بنادر و تمامی ارگان‌های درگیر در بحث حمل و نقل وجود دارد، اما درنهایت شرکت‌های فورواردر باید بتوانند تا با تلاش خود از تمامی ظرفیت‌های خالی در وجوه مختلف حمل و نقل کشور استفاده کند.
این کارشناس حمل و نقل تصریح کرد: این نکته را باید همواره در نظر داشته باشیم که سهم ایران از حمل و نقل با توجه به موقعیت بسیار خوبی که دارد به هیچ عنوان کافی نیست و همانطور که گفتم نیاز است تا تمامی ارگان‌های دخیل در بخش حمل و نقل برای افزایش سهم ایران به خصوص در بحث حمل و نقل ترکیبی تلاش کنند.
اهمیت نقش دولت
هادی حق‌شناس با اشاره به نقش دولت در بهبود وضعیت حمل و نقل ترکیبی در کشور گفت: دولت تنها وظیفه تکمیل زیرساخت‌های مربوط به ریل، جاده، بندر، فرودگاه و پایانه‌های مرزی نیست زیرا تا امروز سرمایه‌گذاری‌های بسیار زیادی در این بخش‌ها شده است اما متاسفانه با وجود تمامی این سرمایه‌گذاری‌های انجام شده متناسب با این ظرفیت‌ها از آنها بهره‌برداری نشده است.
حق‌شناس ادامه داد: در واقع این وظیفه دولت است تا همزمان با ساخت و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف حمل و نقل کشور ظرفیت‌های مربوط به آنها را به ذی‌نفعان معرفی کند تا از این ظرفیت‌ها در جای خود استفاده شود.
این کارشناس حمل و نقل دریایی تاکید کرد: از سوی دیگر لازم است تا شرکت‌های فورواردر نیز با استفاده از ظرفیت‌های خود مشکلات و تگناهای موجود در کشور را حل کرده و پشت سر بگذارند تا بتوانند با فعال شدن هم در جهت منافع خود و هم در جهت هر چه بیشتر شدن ظرفیت استفاده از حمل و نقل ترکیبی در کشور گام بردارند.
