گروه انرژی| نادی صبوری|
مستعمره کوهستانی سابق شوروی، این روزها از لحاظ مالی اوضاع مناسبی ندارد. تاجیکستان به واسطه کمبود منابع مالی تاکنون و با گذشت 3سال نتوانسته است، مطالبات طرف ایرانی در ساخت سد و نیروگاه سنگ توده 2 را پرداخت کند. مطالباتی که قرار بوده است از محل صادرات برق این نیروگاه به شرکت فرآب که کار این سد را از سال 85 آغاز کرده و در سال 93 به پایان برد، پرداخت شود. این مساله مهم‌ترین نکته‌یی است که در دیدار روز گذشته حمید چیت‌چیان وزیر نیروی ایران و عثمان علی عثمان‌زاده وزیر انرژی و ذخایر آبی جمهوری تاجیکستان مطرح شد. این دیدار در قالب یازدهمین اجلاس کمیسیون مشترک دو کشور برگزار شد و وزیر نیرو سه‌بار در صحبت‌های خود مساله لزوم پرداخت مطالبات طرف ایرانی را طی آن طرح کرد. وزیر نیرو در بخشی از صحبت‌های خود خطاب به وزیر انرژی تاجیکستان، تلویحا به این مساله اشاره کرد که اگر تاجیکستان خواستار حضور گسترده شرکت‌های ایرانی در این کشور و سرمایه‌گذاری این شرکت‌ها در آنجاست، باید محیط امنی را برای سرمایه‌گذاری ایجاد کند. زمینه‌های ایجاد این امنیت از دیدگاه وزیر، در پرداخت مطالبات شرکت ایرانی در نیروگاه سنگ توده 2 و همچنین تمدید
قرارداد که باید مدت طولانی‌تری داشته باشد، نهفته است. پس از بیان صحبت‌های وزیر نیرو، عثمان علی عثمان‌زاده وزیر انرژی تاجیکستان صحبت‌های خود را با تشکر از استقبال گرم ایران آغاز کرده و به مشکلات تاجیکستان برای پرداخت بدهی برقی خود به ایران اشاره کرد. پس از بیان این صحبت‌ها وزیر دو کشور، جمع کمیسیون همکاری‌های مشترک را ترک کرده و به نشستی خصوصی رفتند که بیش از یک‌ساعت پشت درهای بسته برگزار شد.
حمید چیت‌چیان وزیر نیرو پس از پایان دیدار خصوصی با عثمان‌زاده در جمع خبرنگاران اعلام کرد که دلیل عدم پرداخت بدهی‌های تاجیکستان به شرکت فرآب، قطع شبکه برق تاجیکستان از دیگر جمهوری‌های سابق شوروی است که در صادرات برق این کشور خلل ایجاد کرده و باعث شده تاجیکستان نتواند به تعهدات خود عمل کند. وزیر نیرو در پاسخ به «تعادل» در زمینه میزان این مطالبات اعلام کرد که اکنون در زمینه میزان دقیق آن حضور ذهن ندارد. او میزان حدودی این مطالبات را نیز اعلام نکرد که تا حدودی نشان می‌داد، این عدد محرمانه است.
عثمان علی عثمان‌زاده نیز در پایان نشست خصوصی خود با چیت‌چیان در پاسخ به پرسش خبرنگاران صحبت‌های قبلی خود را تکرار کرده و عنوان کرد که تاجیکستان در پی حل مشکلات برای پرداخت مطالبات شرکت فرآب در نیروگاه سنگ توده 2 است. به گزارش «تعادل» پیش از این شرکت برق تاجیکستان در اردیبهشت ماه سال جاری اعلام کرده بود که هرماه حدود یک میلیون دلار بابت هزینه برق به نیروگاه ایرانی«سنگ توده - 2»پرداخت می‌شود و در چهار سال گذشته در مجموع حدود 34میلیون دلار به همین سبب پرداخت شده است. این خبر اندکی پس از اظهارنظر مدیرعامل صندوق ضمانت صادرات ایران در مورد بدحسابی طرف تاجیک انتشار یافت. اوایل اردیبهشت ماه سید کمال سیدعلی عنوان کرده بود که با وجود رسیدن نیروگاه به تولید برق، سازندگان ایرانی همچنان در انتظار دریافت مطالباتشان هستند. مدیرعامل صندوق ضمانت صادرات ایران در آن زمان عنوان کرده بود که روابط سیاسی ما با دولت تاجیکستان باید به گونه‌یی باشد تا از طریق وزارت خارجه فشار بیاوریم تا از محل فروش برق، پول طرف ایرانی را به موقع بدهند.
به گزارش «تعادل» عمده صادرات برق تاجیکستان به کشورهای افغانستان و قرقیزستان انجام می‌شود. همچنین این کشور بنا دارد تا در آینده و از مسیر افغانستان برق خود را به پاکستان نیز بفروشد. براساس اظهارات وزیر انرژی و منابع آبی تاجیکستان در 6ماهه اول سال 2015 بیش از 90درصد صادرات برق این کشور به مقصد افغانستان بوده است. به گزارش «تعادل» و به نقل از خبرگزاری آسیاپلاس تاجیکستان، عثمان‌زاده در جولای سال 2015 با اعلام رشد 9.4درصدی صادرات برق این کشور به مدت مشابه سال 2014 اعلام کرد: «تاجیکستان در 6ماهه اول سال 2015 بیش از 546میلیون کیلووات ساعت برق صادر کرده که 504میلیون کیلووات ساعت آن به مقصد افغانستان و بیش از 40میلیون کیلووات ساعت آن به مقصد قرقیزستان بوده است.» به گفته عثمان‌زاده هم‌اکنون 70درصد از واردات برق افغانستان از تاجیکستان صورت می‌گیرد.
تاجیکستان همچنین در برنامه انتقال انرژی آسیای مرکزی به آسیای جنوبی موسوم به CASA-100 نیز حضور دارد. ارزش این پروژه در دست احداث بیش از یک‌میلیارد و 160میلیون‌دلار است که با هدف صادرات مازاد عرضه برق تاجیکستان و قرقیزستان به پاکستان و افغانستان خواهد شد. کلنگ‌زنی این پروژه در اسفندماه سال گذشته در تاجیکستان و با حضور نخست‌وزیران قرقیزستان، پاکستان و تاجیکستان انجام شد. انتظار می‌رود که این پروژه 750کیلومتری تا پایان سال 2018 به اتمام برسد.
بنابراین گزارش پروژه‌های بلندپروازانه تاجیکستان در توسعه صنعت هیدروالکتریک خود سبب شده تا رقیب منطقه‌یی این کشور یعنی ازبکستان احساس خطر کند. شرکت تولید برق «ازبک‌انرگو» که در اختیار دولت ازبکستان است از سال 2009 تامین‌کننده برق افغانستان بوده است. در همین حال پایگاه خبری اُزنیوز ازبکستان، یکی از کارشناسان شرکت دولتی «ازبک‌انرگو» اظهار کرد: «پروژه سنگ‌توده-پولی-خمری تنها نقطه آغاز است. هرچند در حال حاضر تاجیکستان در حال دامپینگ قیمت برق است اما اگر این پروژه از لحاظ اقتصادی موفقیت‌آمیز باشد همسایگان ما تبدیل به صادرکننده اصلی برق به افغانستان و پاکستان خواهند شد.»
ازبکستان و تاجیکستان پیش از این نیز بر سر پروژه‌های برق‌آبی «دوشنبه» با یکدیگر اختلاف داشتند که نمونه آن را می‌توان در تصمیم تاشکند برای قطع صادرات گاز به همسایه خود به دلیل توسعه یک پروژه برق‌آبی دید. از سوی دیگر ایرنا گزارش داد که شرکت دولتی «تاجیک‌ترنس‌گاز» در دی‌ماه سال 91 اعلام کرد که ازبکستان صادرات گاز به این کشور را قطع کرده است. صادرات گاز ازبکستان به تاجیکستان زمانی قطع شده است که دو کشور در پایان سال 2012 برای امضای یک قرارداد جدید گازی و رفع اختلاف درباره تداوم برنامه‌های تاجیکستان برای ساخت نیروگاه برق آبی راغون در حال رایزنی و مذاکره بودند. گفته می‌شود با احداث نیروگاه برق آبی راغون از سوی تاجیکستان عرضه آب از این مسیر به ازبکستان قطع خواهد شد.
اما ساعاتی پس از پایان دیدار وزیر نیروی ایران و وزیر آب تاجیکستان، پنلی با عنوان ارتقای توانمندسازی داخلی و صادرات صنعت برق، کمی آن سو‌تر از ساختمان وزارت نیرو، در نمایشگاه صنعت برق برگزار شد. پنلی که قصد آن بررسی مشکلات صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران بود. مشکلاتی که عدم پرداخت مطالبات تاجیکستان، مشتی نمونه خروار از آنهاست. سیامک تات‌لاری رییس اداره صدور بیمه‌نامه‌های میان و بلندمدت صندوق ضمانت صادرات ایران از حاضران در این نشست بود. تات‌لاری در بین صحبت‌هایش از روش‌های این صندوق برای پوشش ریسک‌های سرمایه‌گذاری در کشورهای دیگر صحبت کرد. پروژه سد نیروگاه سنگ‌توده 2 که توسط ایرانی‌ها در تاجیکستان انجام شد هم از پروژه‌هایی بوده که این صندوق ضمانت آن را برعهده دارد. طبق صحبت‌های... مذاکرات در زمینه نحوه دریافت کامل مطالبات ادامه داشته و صندوق اکنون ضمانت خسارات را برعهده دارد.
اما همان‌طور که عنوان شد مسائل صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی صنعت برق در ایران ابعاد مختلفی دارد. پنل روز گذشته در نمایشگاه صنعت برق نیز از سوی سندیکای این صنعت و با دعوت از نمایندگانی از دولت برگزار شد. ستار محمودی قائم‌مقام وزیر نیرو اما تنها مقام دولتی حاضر در نشست بود و سازمان توسعه تجارت و وزارت صنعت، معدن و تجارت که در ایران اختیارات زیادی در زمینه صادرات دارند، با وجود دعوت در این نشست شرکت نکردند.
نشست با صحبت‌های پیام باقری عضو هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق آغاز شد. باقری در صحبت‌های خود به چالش‌های اساسی صنعت برق در صادرات پرداخته و «بالا بودن قیمت تمام شده» و «عدم رقابت‌پذیری در بازارهای هدف» را اساسی‌ترین این چالش‌ها عنوان کرد.
باقری با ارائه آمار و ارقام به ریسک‌ها و مخاطراتی که فضای فعلی برای سازندگان و صادرکنندگان صنعت برق ایجاد کرده است، پرداخته و از ارائه دادن انرژی ارزان به صنایع مادر مانند فولاد و پتروشیمی در ایران گلایه کرد. باقری معتقد بود که این صنایع، انرژی را ارزان دریافت می‌کنند اما ماده اولیه را با قیمت بالا به مصرف‌کنندگان داخلی تحویل می‌دهند. پس از صحبت‌های این عضو سندیکای صنعت برق، تات‌لاری از صندوق ضمانت صادرات درباره شیوه‌های این صندوق برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری شرکت‌ها در بازارهای هدف ایران مانند عراق و افغانستان صحبت کرد. پس از او دیگر شرکت‌کنندگان در این نشست صحبت‌های خود را طرح کردند. نجف‌آبادی از فعالان صنعت برق از عدم حضور متولیان صادراتی ایران در این نشست گلایه کرده و عنوان کرد که وزارت نیرو غیرت و همت بالایی به خرج می‌دهد اما اختیارات اصلی صادرات با این وزارتخانه نیست و اساسا توسعه صادرات در طرح وظایف آن قرار ندارد. نجف‌آبادی عنوان کرد که آمار تولیدات صنعت برق ایران طی سال‌های رکود به‌شدت نیازمند تحلیل است.
اما یکی از متفاوت‌ترین دیدگاه‌ها در این نشست از سمت یک مهندس برق ایرانی فعال در ترکیه عنوان شد، او در صحبت‌های خود به این مساله اشاره کرد که صادرات چیزی است که فقط تنبل‌ها به دنبال آن هستند. مهدی یزدانیان در ادامه عنوان کرد: من تلاش زیادی کردم تا با گوش دادن به مباحث این جلسه به مشکل اصلی پی ببرم، مشکل اصلی از نظر من نبودروش‌های بازاریابی و فروش است. این مهندس برق عنوان کرد: در سال‌های گذشته به شرکت‌های بزرگ صنعت برق ایران توصیه کرده است که برای گرفتن بازار ترکیه و «برند‌سازی» یک دفتر در آنکارا به ثبت برسانند اما شرکت‌های ایرانی حاضر به هزینه کردن در حوزه بازاریابی نبوده و صرفا دنبال این هستند که از راه‌های آسان و بی‌هزینه سود کسب کنند. یزدانیان اظهار کرد که شرکت‌های ایرانی حتی حاضر نیستند 50هزار دلار هزینه کرده و در نمایشگاه ترکیه شرکت کنند.
طرح این مسائل از سوی این مهندس برق باعث شد که ستار محمودی قائم‌مقام وزیر نیرو که روز گذشته در حدود 3ساعت به همراه هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق به بازدید از غرفه‌های این سندیکا پرداخته بود، به اعضای سندیکا توصیه کند تا در نشستی با یزدانیان، از روش‌های او در زمینه کسب بازار ترکیه بهره ببرند.
