گروه اقتصاد اجتماعی|
توسعه روستایی از ضروریات توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور است. بهبود وضعیت معیشتی در روستاها، از مهاجرت روستایی جلوگیری کرده و از حاشیهنشینی در شهرها میکاهد. این مهم همچنین باعث میشود امنیت غذایی که عمده محصولات آن در روستاها به عمل میآید، تضمین شود. اما سوال اینجاست که درحال حاضر وضعیت روستاها در کشور چیست؟ یک جامعهشناس توسعه روستایی در این باره میگوید:«حدود ۱۹هزار روستا در کشور وجود دارند که تنها ۳ تا ۵ خانوار در آن جای گرفتهاند.»
به گزارش ایلنا، محسن ابراهیمپور درباره فقر و حاشیهنشینی در کشور گفت:«بر اساس برآوردی که در دولت قبل انجام شد به صورت غیررسمی اعلام کردند که آمار حاشیهنشینی در کشور ۷میلیون نفر است که غالبا در شهرهای تهران، کرج، مشهد، اصفهان و... ساکن هستند.»
وی با بیان اینکه ما «جمعیت دیژوره» کشور را سرشماری کردیم، ادامه داد:«جمعیت دیژوره جمعیتی است که نه به لحاظ واقعی اما به صورت قانونی یا عرفی در جایی ساکن است. بنابراین براساس شاخصهای رسمی موجود در کشور میتوان گفت درحال حاضر بیش از ۱۲میلیون حاشیهنشین در کشور داریم که این تعداد دایما درحال افزایش است.»
این جامعهشناس توسعه روستایی با تاکید بر اینکه حاشیهنشینی برای افراد سودجو تبدیل به تجارت شده است، گفت:«این افراد اراضی و منابع طبیعی پیرامونی برخی شهرها را - مانند منطقه قلعه حسن خان- از راههای مختلف مانند شبهشوراها، قطعهبندی کرده و آن را به افراد میفروشند و افراد ناآگاه نیز این زمینها را خریداری کرده و در آن ساخت و ساز میکنند. متاسفانه برخی حاشیهنشینان ناآگاه اراضی قولنامهیی را در این مناطق خریدهاند و زمانی که قصد داشتند در این زمینها ساخت و ساز کنند، متوجه شدهاند که قطعه زمین به چند نفر دیگر نیز فروخته شده و از این رهگذر برخی افراد میلیاردها تومان به جیب زدند.»
روستایی کمتر، حاشیهنشین بیشتر
ابراهیمپور ادامه داد:«این مساله عمدتا ناشی از ناآگاهی و نظام آموزشی معیوبی است که باعث بروز آسیبهای وحشتناک برای خانوادهها شده به نحوی که برخی افراد دیگر نمیتوانند به زندگی عادی خود برگردند. چنانکه برخی از روستاییان با فروش زندگی و دام خود سعی کردند، خانوادههایشان را در مناطق حاشیهیی شهرها اسکان دهند تا فرزندانشان بتوانند به مدرسه رفته و آیندهیی بهتر داشته باشند اما در دام دلالهای مافیایی افتاده و زندگی خود را از دست دادهاند.»
وی با بیان اینکه حاشیهنشینی با کاهش استانداردهای زیستی مناطق روستایی همبستگی مستقیم دارد، عنوان کرد: «پایین آمدن سطح دسترسیها، رفاه و استانداردهای زیستی در مناطق روستایی موجب مهاجرت روستاییان به حاشیه شهرها شده و به بیان دیگر بخش بزرگی از توسعه حاشیهنشینی مربوط به رها شدن جامعه روستایی است.»
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه طی ۱۰، ۱۵سال اخیر جامعه روستایی کشور زیرساختهای خود را از دست داده است، افزود:«به عنوان مثال شبکههای لولهکشی آب در این مناطق پس از حذف جهاد سازندگی پوسیده شده و بسیاری از منابع معیشتی روستاها از دست رفته است.»وی مهاجرت از روستاها به حاشیه شهرها را پدیدهیی طبیعی خواند که عمدتا ناشی از فقر و توسعه نیافتگی در جوامع روستایی است.
ابراهیمپور همچنین با اشاره به آمار اعلام شده مبنی بر وجود ۱۱میلیون نفر در معرض فقر غذایی گفت: «براساس آمارهای رسمی کشور دهک اول، دوم، سوم و چهارم جامعه در تامین نیازهای اولیه خود همچون خوراک، پوشاک، مسکن، آموزش و بهداشت با مشکل مواجهند که این دهکها حدود ۲۸میلیون نفر از افراد کشور را تشکیل میدهند.»
آموزش دشوار است
این جامعهشناس توسعه روستایی با تاکید بر اینکه باید مساله حاشیهنشینی و فقر غذایی را از یکدیگر تفکیک کرد، خاطرنشان کرد:«فقر غذایی و حاشیهنشینی هر دو در کشور وجود داشته و رو به گسترش هستند اما ارتباط چندانی با یکدیگر ندارند.»
وی با اشاره به اینکه حدود ۱۳۰هزار دانشآموز لازمالتعلیم در این مناطق وجود دارند که به دلیل بعد مسافت به امکانات آموزشی دسترسی ندارند، اضافه کرد:«در این مناطق روستاها چنان پراکنده و دور از هم هستند که نمیشود برای دو دانشآموز در یک روستا معلم فرستاد بنابراین باید از طریق روشهای نوین آموزشی به این کودکان آموزش داد.»
ابراهیمپور با تاکید بر اینکه دسترسی به این روستاها برای نهادهای خدماتی و خیریهها نیز بسیار مشکل است، گفت:«خدمترسانی به این مناطق وظیفه دولت است زیرا نهادهای خیریه در بسیاری از حوزههای خدمترسانی با مشکل مواجه هستند و ضروری است از روشهای دیگری برای مدیریت این جوامع و آموزش آنها بهره گرفت. براساس پژوهشی که انجام دادهام حدود ۱۹هزار روستا در کشور وجود دارند که تنها ۳ تا ۵ خانوار در آن جای گرفتهاند. ساکنان این مناطق نیاز به برنامهریزی خاص برای آموزش و یادگیری دارند. ضروری است کارآفرینی و آموزش در این مناطق به نحوی گسترش یابد که این افراد بتوانند استانداردهای زیستی خود را ارتقا دهند بنابراین برای حل مشکلات این مناطق باید آموزش را در آنها نهادینه کنند.»
شغل بدهید تا بمانند
در اظهارنظری دیگر، مدیرکل امور روستایی و شوراهای استانداری سمنان گفت:«ایجاد شرایط متوازن در روستاها در مقایسه با شهرها و اشتغالزایی با درآمد مناسب میتواند از مهاجرت بیرویه روستاییان به شهرها جلوگیری کند.»
به گزارش ایرنا، کمال طاهریان افزود:«یکی از دلایل اصلی که روستاییان به شهرها مهاجرت میکنند، نبود شرایط مناسب در روستاها و توازن نداشتن درآمدهای روستاییان با شهرنشینان است. در سالهای اخیر و با روی کارآمدن دولت تدبیر و امید توجه ویژه به روستاییان شده و راهکارهای مناسب برای ماندگاری جمعیت روستاییان و توسعه روستاها و افزایش امکانات رفاهی و خدماتی در نظر گرفته شده است.»
طاهریان، یکی دیگر از راهکارهای مناسب برای جذب و ماندگاری روستاییان را ارائه تسهیلات مناسب به آنها عنوان کرد و افزود:«تسهیلات ارائه شده برای روستاییان به ویژه در بخش صنعت باید با بهره کمتری به آنها ارائه شود تا آنها انگیزه کافی برای سرمایهگذاری در روستاها داشته باشند.»وی با بیان اینکه یکی مشکلات کشور کم شدن جمعیت روستاییان است، ادامه داد:«تخلیه جمعیت روستاییان از روستاها مشکلات زیادی را حتی در زمینه امنیتی به وجود میآورد.»
مدیرکل امور روستایی و شوراهای استانداری سمنان خاطرنشان کرد: «اگر روستاها از جمعیت خالی شود، دولت باید اعتبار سنگینی برای حفظ و تامین امنیت آن منطقه هزینه کند، پس بهتر است اعتبارها برای ماندگاری روستاییان هزینه شود و مانع از مهاجرت آنها شوند.»
وی با اشاره به نقش مهم روستاییان در بخشهای اقتصادی، صنعتی و کشاورزی در کشور گفت: «94درصد از ارزشافزوده بخش کشاورزی و 35درصد ارزشافزوده بخش صنعت در کشور نتیجه فعالیت روستاییان در این حوزههاست. حاشیهنشینی یکی از معضلات دیگری است که با تخلیه روستاها و مهاجرت روستاییان به شهرها در کشور به وجود میآید و در پس حاشیهنشینی معضلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شکل میگیرد.»