گروه بانک و بیمه
یک‌سال از فعالیت سامانه چکاوک که مبادلات بانکی و محاسبه چک‌های برگشتی را انجام می‌دهد، گذشته است و در مورد دستاوردهای آن نکات قابل توجهی مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است و کارشناسان ضمن اشاره به مزایای این سیستم، به رشد تعداد و مبلغ چک‌های برگشتی در ماه‌های اخیر اشاره دارند. به گزارش «تعادل» عده‌یی از کارشناسان با اشاره به کاهش نسبت چک برگشتی به مبادله شده بعد از راه‌اندازی چکاوک نسبت به قبل از آن معتقدند که درصد چک‌های برگشتی از بالای 13درصد در سال 1393 به حدود 3درصد کاهش در یک‌سال اخیر کاهش یافته و دلیل آن آنلاین بودن حساب‌های الکترونیکی است که باعث می‌شود مشتری قبل از برگشت چک، با صاحب حساب تماس بگیرد و کسری موجودی را اطلاع دهد.
رشد تعداد و مبلغ چک برگشتی
عده‌یی از صاحب‌نظران اما معتقدند که وضعیت چک‌های برگشتی در سه ماهه اول امسال، 2.4 میلیون فقره با مبلغی حدود ۳۰هزار میلیارد تومان برای این چک‌ها ثبت شده است. هرچند که نسبت چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله شده از نظر تعداد 3.6درصد و مبلغ 3.1درصد بوده؛ اما در فاصله یک‌ساله تعداد چک‌های برگشتی با افزایش 3میلیونی به حدود 8میلیون فقره افزایش یافته که رشدی حدود ۶۰درصد داشته و مبلغ آن تا دوبرابر افزایش یافته است. پیش‌تر کارشناسان و تحلیلگران بازار پول نسبت به روند رو به رشد چک‌های برگشتی واکنش نشان داده و اعلام کرده بودند که در صورت ادامه این جریان، بازار به آن واکنش نشان خواهد داد و ممکن است که به سمت جایگزینی پول نقد به جای چک حرکت کند.
همراه با این موضوع موارد دیگری در رابطه با دلایل افزایش چک‌های برگشتی مطرح و ماجرای سامانه چکاوک نیز به میان آمده است. سامانه الکترونیکی که برای مدیریت یکپارچه پذیرش و پردازش چک طراحی و از حدود دو سال گذشته رسما به شبکه بانکی آمده است. در این سامانه علاوه بر انتقال تصاویر چک‌ها، اطلاعات مربوط به چک‌های وصولی، برگشتی و عودتی در یک بانک اطلاعاتی ذخیره و پردازش و عملیات تسویه بین بانکی در نتیجه پردازش چک‌ها در آن با سرعت و دقت بیشتری نسبت به قبل انجام می‌شود. اما دبیرکل بانک مرکزی نیز در این باره به چند مورد اشاره دارد. او گفت: تعداد چک‌های برگشتی به شرایط رونق و رکود اقتصاد بستگی دارد و وقتی تولید ناخالص یا نقدینگی دوبرابر می‌شود تعداد و مبلغ چک‌ها هم در مبادلات بیشتر شده و به دنبال آن تعداد چک‌های برگشتی افزایش می‌یابد. دبیرکل بانک مرکزی معتقد است؛ افزایش تعداد چک‌های برگشتی ارتباط چندانی با سامانه چکاوک ندارد و تعداد چک‌های برگشتی نباید به عنوان یک شاخص قلمداد شود، بلکه نسبت آن به کل چک‌ها و نسبت مبلغ چک‌های برگشتی به کل دارایی از اهمیت ویژه‌یی برخوردار است و نه فقط تعداد آنها. وی در این باره نمونه‌یی
عنوان و گفت که در اول آبان‌ماه سال جاری حدود یک‌میلیون و ۶۰۰هزار فقره چک تنها در یک روز بدون هیج مشکلی در سامانه چکاوک پردازش شده که نسبت به پایان مهرماه سال گذشته حدود ۱۰۰درصد افزایش یافته است. در حالی که تعداد چک‌های برگشتی در این نقطه تنها ۵۰ درصد افزایش دارد. وی با بیان اینکه اگر بدون اشاره به افزایش تعداد کل چک‌های مبادله شده در چکاوک فقط به تعداد چک‌های برگشتی اشاره کنیم، قضاوت نادرست و ناقصی است، توضیح داد که آمارهای چکاوک باید با خود آن مقایسه شود نه آمارهای اتاق پایاپای چرا که در این اتاق آمارها به‌روز و قابل اتکا نیست و حتی با تاخیر ۱۰روزه ثبت می‌شد که طی این مدت برخی چک‌های برگشتی وصول و از آمار کل باید خارج شود. دبیرکل بانک مرکزی با تاکید بر اینکه در چکاوک قدرت اندازه‌گیری دقیق‌تر و روزآمد‌تر است، اعلام کرد: دلایلی که منجر به برگشت چک یا عودت آن می‌شود، بیشتر از حالت سنتی پذیرش و پردازش چک‌ها منشا می‌گیرد، بنابراین هر دو مورد باید به‌طور جدا مورد بررسی قرار گیرد. سامانه مدیریت چک (چکاوک) از سال 1394 توسط بانک مرکزی برای انتقال تصویر چک و تسریع در فرآیند تسویه چک‌های بین بانکی راه‌اندازی شد و
به باور بسیاری از کارشناسان، طرح چکاوک- هم به لحاظ ابعاد و هم به جهت اصلاح فرآیندهای سنتی و دارای قدمت بالای شبکه بانکی- بزرگ‌ترین طرح اجرا شده در حوزه بانکی کشور طی 5 سال گذشته به شمار می‌آید. احمدی با اشاره به تاریخ مبادله چک بین بانک‌ها گفت: از ابتدای دهه1340 اتاق پایاپای مسوولیت عملیات تسویه و تهاتر چک‌های بین بانکی را برعهده داشته است و 221 مرکز اتاق پایاپای و نیروهای کلر بانک‌ها که چند هزار نفر برآورد می‌شدند.
کاهش خلق پول و اضافهبرداشت بانک‌ها
گفتنی است در صورت عدم رعایت مدیریت منابع و مصارف و اعمال محدودیت برای بانک‌ها در استفاده از سامانه ساتنا، امکان تداوم بی‌انضباطی مالی از طریق صدور چک‌های بین بانکی فراهم بود که منجر به وضعیت آشفته‌یی در اضافهبرداشت بانک‌ها می‌شد و دامنه این معضل که در گذشته صرفا به چند بانک دولتی محدود بود به بانک‌های خصوصی و حتی موسسات اعتباری کوچک و بزرگ نیز سرایت کرد.
به گونه‌یی که در سه سال منتهی به راه‌اندازی چکاوک به‌طور میانگین، سالانه شاهد حدود 40هزار میلیارد تومان اضافهبرداشت توسط بانک‌ها از منابع بانک مرکزی بودیم. اما این رقم در پایان سال 94 به 5هزار میلیارد تومان یعنی 12,5 درصد کاهش یافت که علاوه بر اتخاذ برخی راهکارهای اعتباری و رصد روزانه اضافه‌برداشت‌ها، راه‌اندازی چکاوک و عدم تبادل چک‌های بانک‌هایی که در این خصوص انضباط لازم را رعایت نمی‌کردند هم در این مساله تاثیرگذار بود. اکنون تسویه چک‌های رمزدار بانکی به صورت روزانه انجام می‌شود لذا امکان خلق پول بی‌ضابطه توسط بانک‌ها و بی‌نظمی مالی در تعادل منابع و مصارف در برخی بانک‌ها وجود ندارد. فرآیندی که در یک دهه گذشته، اضافهبرداشت بانک‌ها از منابع بانک مرکزی را در پی داشت.
