فصل جدیدی از روابط ایران با اتحادیه اروپا آغاز شده است. فصلی که با سفر فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از یک سو و تصویب استراتژی روابط اتحادیه اروپا با ایران در هفته گذشته از سوی دیگر شکل گرفته است. تاسیس دفتر اتحادیه اروپا در تهران یکی از نشانههای عادیسازی روابط ایران با این اتحادیه خواهد بود اما این اقدام با چالشهایی نیز مواجه است. به هر حال برای تاسیس این دفتر، مخالفان در گوشه و کنار دست و پا بسته ننشستهاند و برای انحلال این دفتر اقدامهایی انجام خواهند داد. البته بر این باورم که آغاز ارتباط دوجانبه با اتحادیه اروپا، تابع سیاستهای کلانی است که در کشور اتخاذ میشود.
حال باید دید سیاستهای کلانی که ایران برای آینده مناسبات خویش با اتحادیه اروپا در نظر گرفته است، چه نوع نقشی را تعریف میکند؟ آیا برای توسعه مناسبات اقتصادی و حتی همکاریهای فنی روابط توسعه پیدا کند یا برای مسائل مشترکی مانند مسائل منطقهیی که دو طرف درخصوص آن ابراز علاقهمندی میکنند؟ به دلیل اینکه ایران در منطقهیی قرار دارد که به عنوان بازیگری بزرگ به ایفای نقش میپردازد، برای اتحادیه اروپا حایز اهمیت است، چرا که ایران هم با سوریه و هم با ترکیه و کشورهای آن سوی دریای مدیترانه که عضو اتحادیه اروپا هستند، هممرز است. تمام این مسائل باعث شده که اتحادیه اروپا برای منطقه خاورمیانه ارزش زیادی قائل شود. اتحادیه اروپا در نظر دارد با کشورهایی که در آینده نقش سازنده ایفا کنند، همکاریهایش را گسترش دهد. اتحادیه اروپا سازمان منحصربهفردی است که در آغاز با همکاریهای زغالسنگ و فولاد فعالیت خود را آغاز کرد، اما به تدریج مناسبتها را توسعه داد و در حال حاضر هم یکسری کنفدراسیون در داخل کشورهای اروپایی مستقر شده که دارای ظرفیتها و پتاسیلهای زیاد اقتصادی است. علاوه بر آن اتحادیه اروپا یک بازیگر بینالمللی است که شاید
پایههای نظم موجود جهانی از نظر وزنی چه در بحثهای اقتصادی و چه در بحثهای سیاسی را داراست.
اگر این اتحادیه علاقهمندی خود به تاسیس دفتر در ایران را نشان میدهد، برای این است که ایران را به عنوان کشوری میشناسد که در آینده نقشهای بسیار مهمتری در حوزه امنیت، اقتصادی و فرهنگی ایفا میکند. بنابراین به احتمال بسیار قوی، مقامات مسوول در ایران هم به این ظرفیتها توجه دارند. با این حال همواره حساسیتهایی وجود دارد، چرا که ایران کشور چندصدایی است و در هر گامی که برداشته میشود مخالفان و موافقان با تحلیلهای متفاوت بر سر راه قرار دارند، البته مهم این است که سیاست کلان نظام برای همکاری با اتحادیه اروپا چه باشد.
از سوی دیگر باید پذیرفت که اروپاییها چه در برجام و چه در آغاز گفتوگوهای حقوق بشری حُسننیت خود را نشان دادهاند و اکنون نوبت ماست. البته این موضوع به نوع نگاه ما بازمیگردد که با چه شاخصهایی رفتارهای اتحادیه اروپا را بسنجیم. میتوان نمونههای متعددی از افرادی را مشاهده کرد که بر این باورند کشورهای عضو اتحادیه اروپا در مقاطعی رفتارهای دور از انتظار نسبت به مقامات ایران داشتهاند. این یک واقعیت است که اتحادیه اروپا به لحاظ فرهنگی، سیاستهای کلان، استراتژی و... در بسیاری از حوزهها با ایران و نظام ارزشی آن موافق نیست و میتواند برنامهها و سیاستهای جدا از ایران برای منطقه داشته باشد. اما موضوعی که در این بین حایز اهمیت است، نقاط مشترک ایران با اتحادیه اروپا خواهد بود.
این در حالی است که اختلافات بین دو کشور دوست و همسایه هم میتواند وجود داشته باشد، اما این مشترکات است که باعث میشود همکاریهایی صورت بگیرد.
مطمئنا در حوزه حقوق بشر، نظامهای ارزشی و فرهنگی، اختلافات اساسی بین ایران و اتحادیه اروپا وجود دارد و ادامهدار هم خواهد بود و تاسیس دفتر به این معنا نخواهد بود که اختلافات نادیده انگاشته شود، تنها باید دید در سیاستهای کلان ایران برای آینده در منطقه، در مسیر منافع مشترک با اتحادیه اروپا قرار دارد یا نه. در غیر اینصورت اختلافات پابرجاست و انتقادهایی نیز وارد میشود.
این یک واقعیت است که اروپاییها از تنشهایی که در منطقه وجود دارد، آسیب میبینند. سوریه جزو کشورهای حوزه مدیترانه است و اتفاقاتی که در این کشور رخ میدهد بر اتحادیه اروپا نیز تاثیرگذار خواهد بود. بحران جنگ و مهاجرت برای این اتحادیه مشکلاتی ایجاد میکند. بنابراین در این شرایط، به رویدادهایی که در منطقه خاورمیانه به وقوع میپیوندد، حساس و علاقهمند است که در مسیر مسالمتآمیز و در صورتی که بحرانهای انسانی رخ ندهد، این بحران را حل کند.
مسلما اتحادیه اروپا تمام مسائل را بررسی کرده است و میداند که ایران به عنوان یک مهره شطرنج بسیار با اهمیت نقش برجستهیی در حل بحران در منطقه خواهد داشت. به هر حال اتحادیه اروپا جهتگیریهایی مانند رفتارهای خصمانه امریکا درمورد ایران را ندارد و علاقهمند است در فضایی که بعد از برجام به وجود آمده بتواند با کمک ایران در حل بحرانهای منطقه گامهای موثری بردارد که به نوعی با استراتژی و منافع ملی کشورهای عضو اتحادیه اروپا سازگار باشد. از سوی دیگر اتحادیه اروپا در تلاش است که تنشهای بین ایران و عربستان را کاهش دهد، به دلیل اینکه همکاری این دو کشور در منطقه را برای حل بحران مفید ارزیابی میکند.