آزاده کاری|
درآمد شهرداری از طریق درآمدهای پایدار و ناپایدار تامین می‌شود و همان‌طور که از نام آنها مشخص است، درآمد نوع دوم ثبات ندارد و بسته به وضعیت بازار مسکن و شرایط اقتصادی کشور متغیر است و شهرداری نمی‌تواند بودجه ثابتی را براساس آنها پیش‌بینی کند. بر همین اساس در کشورهای پیشرفته مدیران شهری تمرکز خود را بر افزایش درآمدهای پایدار گذاشته و دنبال این هستند تا از طریق درآمدهای پایدار شهر را اداره کنند. موضوع درآمدهای پایدار شهری سال‌هاست که در شهرداری‌های کشور و نیز شهرداری تهران مطرح است اما شهرداری هنوز موفق به ایجاد درآمدهای پایدار نشده و به گفته کارشناسان حدود 70درصد از درآمدهای شهرداری جزو درآمدهای
ناپایدار است.
محمد سالاری، رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران در گفت‌وگو با «تعادل» درآمدهای پایدار شهرداری را درآمدهایی دانست که مدیریت شهری به شکل مستمر می‌توانند روی آن حساب کرده و بر اساس آن برنامه‌ریزی‌های لازم برای اجرای پروژه‌های شهری را انجام دهند.
سالاری با بیان اینکه طبق بررسی‌های انجام شده، اکنون حدود 70درصد از درآمدهای شهرداری جزو درآمدهای ناپایدار است، گفت: عوارض ناشی از ساخت و ساز نیز قسمت عمده درآمدهای ناپایدار شهری را تشکیل می‌دهند. با توجه به اینکه سال گذشته و امسال شاهد کاهش قابل توجه صدور پروانه‌های ساختمانی بودیم، بنابراین میزان درآمدهای شهرداری نیز از این محل، کاهش قابل ملاحظه‌یی داشته که این نشان از ناپایدار بودن این نوع درآمد است.
وی در این باره توضیحات بیشتری ارائه داد و تصریح کرد: برنامه 5 ساله دوم شهرداری بر اساس رویه گذشته تنظیم شده است. رویه‌یی که حجم ساخت و سازهای مشخصی را پیش‌بینی کرده و بر اساس آن میزان درآمد ناشی از عوارض ساخت و ساز را برآورد کرده است. با کاهش این درآمد احکام برنامه 5 سال دوم شهرداری عملیاتی نخواهد شد.
به گفته رییس کمیسیون شهرسازی شورای شهر در دهه 70 بود که دولت وقت تصمیم گرفت کلان‌شهرهای کشور به شکل خودکفا اداره شوند که تصمیم درستی بود. همزمان قرار شد، دولت در این خصوص لایحه‌یی مبنی بر خودکفا شدن کلان‌شهرها به مجلس ارائه کند تا به سمت کسب درآمدهای پایدار شهری بروند اما از آن زمان تاکنون این اتفاق نیفتاده است. دولت تدبیر و امید نیز اخیرا به این موضوع پرداخته و دنبال اجرایی کردن آن است.
فضای نرم‌افزاری در خدمت کسب درآمد
سالاری یکی از مهم‌ترین منابع درآمدهای پایدار شهری را استفاده از فضای نرم‌افزاری دانست و گفت: با توجه به اینکه شهرها به سمت هوشمند شدن می‌روند و از آنجا که بسیاری از زیرساخت‌های این امر متعلق به شهرداری است، انتظار می‌رود تا شهرداری از محل برون‌سپاری این امکانات درآمدزایی کند. اما متاسفانه اکنون شهرداری امکانات خود را به شرکت‌های اپراتور تلفن همراه واگذار کرده و این شرکت‌ها از محل برون‌سپاری این امکانات درآمدهای سرشاری به دست می‌آورند.
کسب درآمد از راه اجاره‌داری
به اعتقاد سالاری، املاک بزرگ مقیاس شهرداری یکی دیگر از مواردی است که می‌تواند محل تامین درآمدهای پایدار شهری باشد اما طی سال‌های گذشته شهرداری قسمت عمده‌یی از املاک خود را فروخته است. وی این امر را اشتباه دانست و گفت: شهرداری می‌توانست با مشارکت بخش خصوصی این ساختمان‌ها را بهینه‌سازی کند و بر اساس مواد طرح تفضیلی برای خود نگه داشته و آنها را اجاره دهد. اکنون در برخی شهرهای توسعه‌یافته 80 درصد درآمدهای شهری ناشی از اجاره‌داری است، اما در شهرداری تهران املاک زیادی به فروش رفت.
مصادیق دیگر درآمدهای پایدار
به گفته سالاری، مالیات بر ارزش افزوده یکی از دیگر محل‌های درآمد پایدار شهرداری به شمار می‌رود. بر این اساس مجموعه بنگاه‌ها، سازمان‌ها وشرکت‌های اقتصادی مستقر در شهر مکلف‌اند تا مالیاتی را به عنوان مالیات بر ارزش افزوده به شهرداری پرداخت کنند.
سالاری در این باره گفت: البته در برنامه ششم پیش‌بینی شده تا این مالیات ابتدا به حساب خزانه‌داری کل واریز شود و بعد از طریق وزارت کشور و استانداری به حساب شهرداری ریخته شود که ما در شورا با این موضوع مخالفیم. زیرا مالیات بر ارزش افزوده از مصادیق درآمدهای پایدار شهری است و واریز آن به حساب دولت به معنای دولتی کردن اداره شهرهاست. این در حالی است که رویکرد اصلی نظام مبتنی بر چابک‌سازی است و سیاست دولت نیز واگذاری تصدی‌گری‌ها به بخش خصوصی و تشکل‌های مردم نهاد مانند شوراهاست.
سالاری در پاسخ به اینکه شورای شهر در این خصوص چه اقدام‌هایی انجام داده است، اظهار کرد: کمیسیون‌های تخصصی شورا در مقاطع مختلف جلسات و نشست‌هایی در این زمینه برگزار کرده‌اند اما متاسفانه تصمیم‌گیری در این حوزه بین بخشی است و پارلمان شهری نمی‌تواند به تنهایی در این حوزه تصمیم‌گیری کند. در اصل به دلیل اینکه مدیریت یکپارچه شهری محقق نشده بسیاری از تصمیمات به سازمان‌ها و نهادهای دولتی مربوط می‌شود و آنها مستقل از شهرداری هستند.
وی ادامه داد: با این وجود، کمیسیون شهرسازی شورای شهر در فرآیند تدوین برنامه 5 ساله و سالانه شهرداری پیشنهادی ارائه داد مبنی بر اینکه میزان کمتری از اراضی و املاک شهرداری فروخته شود. زیرا این املاک می‌تواند برای همیشه جزو ذخایر درآمدی شهرداری محسوب شود.
شهرداری نیز در برنامه پنجم پیشنهاد‌های بسیاری برای فروش املاک داشت که با مخالفت کمیسیون شهرسازی شورای شهر مواجه شد. به گفته سالاری، شهرداری باید رویکرد جدی‌تری در خصوص استفاده از سرمایه بخش خصوصی در پروژه‌ها داشته باشد. وی در این باره احیای پهنه تجارت جهانی را مثال زد و گفت: یکی از ظرفیت‌های پیش‌بینی شده در طرح جامع تفضیلی احیای پهنه تجارت جهانی در جنوب تهران است که از
منتهی‌الیه بزرگراه آزادگان در جنوب شرق تا بوستان ولایت مساحتی حدود 70هزار هکتار را در بر می‌گیرد. اکنون مشاوران و کارشناسان مختلف در حال انجام مطالعات و امکان‌سنجی‌های لازم هستند تا پروژه‌یی مناسب و در راستای تحقق طرح جامع که ارتقای جایگاه شهر به لحاظ ملی و جهانی است، ایجاد کنند.
تهران بازارهای تجارت جهانی ندارد
سالاری با یادآوری اینکه در شهر تهران بازارهای تجارت جهانی وجود ندارد، تصریح کرد: احداث بازارهای تجارت جهانی از یک سو به اشتغال شهروندان کمک می‌کند و از سوی دیگر به منبع درآمدهای پایدار تبدیل می‌شود. امروز در تمام کشورهای پیشرفته دنیا بازارهای تجارت جهانی و نمایشگاه‌های این‌چنینی وجود دارد.
پیامد فروش شهرآفتاب و شهروند
وی با اشاره به فروش نمایشگاه شهر آفتاب و فروشگاه شهروند خاطرنشان کرد: اگر این دو مجموعه برای شهر تهران باقی می‌ماندند، به یکی از محل‌های تامین درآمدهای پایدار تبدیل می‌شدند اما متاسفانه شهرداری در دهه گذشته ساخت پروژه‌های بزرگ مانند احداث بزرگراه‌ها را در دستور کار قرار داد تاسکوی پرش شهرداری شود. نتیجه این تصمیم بالاآوردن بدهی‌های بسیار توسط این نهاد شد به نحوی که شورای شهر در مقابل عمل انجام شده قرار گرفت و ناچار با فروش این دو مجموعه موافقت کرد.
مدیریت پایدار شهری در ایران
همچنین مهدی تندگویان، عضو کمیسیون شهرسازی شورای شهر تهران نیز در گفت‌وگو با «تعادل» با اشاره به مدیریت پایدار شهری و نقش آن در درآمدهای پایدار شهرداری گفت: در شهرهای پیشرفته، دولت بخش‌های مرتبط با خدمات شهری و حقوق شهروندی را به‌طور کامل به دست شهرداری‌ها سپرده است که این خود یکی از منابع درآمدهای پایدار شهری به شمار می‌رود. در این شهرها تقریبا 80درصد مراجعات مردمی به شهرداری‌هاست و شهرداری درآمدهای خوبی از راه ارائه خدمات به شهروندان کسب می‌کند.
وی با بیان اینکه متاسفانه در ایران مدیریت پایدار شهری محلی از اعراب ندارد، تصریح کرد: البته بخشی از امور از دولت گرفته و در قالب فعالیت‌های مختلف به شهرداری سپرده شده اما عمدتا تمام کارها توسط خود دولت انجام می‌شود. چنانچه این اتفاق در ایران نیز افتاده بود امروز شاهد شهرفروشی نبودیم.
عضوکمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر با بیان اینکه بخش دوم درآمدهای شهرداری می‌تواند از ارائه خدمات شهری به شهروندان باشد، اظهارکرد: ایجاد اماکنی که مردم برای بهره‌برداری از آن عواض می‌پردازند مانند خدمات پسماند، نظافت شهر و نظایر اینها که هم‌اکنون در شهرداری تهران انجام می‌شود. در واقع عوارض خدمات شهری جزو درآمدهای پایدار محسوب می‌شود.
تندگویان سرمایه‌گذاری‌های شهرداری در امور مختلف را بخش سوم درآمدهای شهری عنوان کرد و گفت: سرمایه‌گذاری شهرداری‌ها در پروژه‌های مختلف نیز می‌تواند محلی برای کسب درآمدهای پایدار باشد. مانند اجاره یا تغییر کاربری املاکی که در راستای ساخت پروژه‌ها تصاحب می‌کنند. این کار اکنون در شهرداری‌های شهرهای بزرگ دنیا انجام می‌شود و ساختمان‌هایی وجود دارد که در اختیار شهرداری است اما 100سال است که اجاره داده می‌شود. به نظر من شهرداری فقط در بخش دوم یعنی دریافت عوارض در قبال انجام خدمات شهری تا حدودی موفق عمل کرده است.
کاهش درآمدهای ثابت در بودجه
تندگویان در پاسخ به اینکه آیا در برنامه ششم به موضوع درآمدهای پایدار پرداخته‌اید یا خیر تصریح کرد: هر سال در بودجه سالانه درآمدهای ثابت را کاهش داده و به درآمدهای پایدار اضافه می‌کنیم که به معنای این است هر سال بودجه شهرداری با ضریب خاصی به سمت درآمدهای پایدار می‌رود. این چشم‌اندازی است که برای شهر دیده شده اما تا زمانی که به شکل کامل محقق شود و به یک سطح تعادل برسیم 10 تا 20 سال زمان می‌برد.
وی با اشاره به نقش مهم درآمدهای پایدار شهری در توسعه شهرها اظهار کرد: تمام شهرهای پیشرفته دنیا به این مهم رسیده و از سال‌ها قبل برای آن برنامه‌ریزی کرده‌اند. برای مثال، در کشوری مانند بلژیک تا قبل از تشکیل اتحادیه اروپا هیچ دولتی وجود نداشت و ساختار شهرداری آنقدر قانونمند بود که بدون نیاز به کمک و نظارت دولت، شهر را از محل درآمدهای خود اداره می‌کرد. این کشور بعد از اینکه به اتحادیه اروپا پیوست به خواست این اتحادیه دولتی تشکیل داد. این کشورها می‌توانند الگوی خوبی برای کشورهای در حال توسعه باشند.
تندگویان در پاسخ به اینکه چرا کشور ما از این نمونه‌های موفق الگو‌برداری نمی‌کند گفت: مشکل کشور ما «درآمد» است. بخشی از درآمدهای دولت از طریق موضوعات شهری تامین می‌شود. بنابراین دولت نگران است چنانچه در ساختار درآمدی خود تغییری ایجاد کند، دچار مشکل شودکه اینگونه نیز هست. ما دوران جنگ تحمیلی و تحریم‌ها را داشته‌ایم و دولت‌ها فرصت نداشته‌اند تا در یک شرایط ثبات و منظم برنامه‌ریزی کرده و درآمدهای خود را تثبیت کنند.
وی ادامه داد: چنانچه کشور به ثبات اقتصادی برسد، موضوع تحریم‌ها به کلی حل شده و روابط بانکی بین‌المللی بهبود پیدا کند دولت می‌تواند به سمت برون سپاری اکنون 6/40 از درآمدهای شهرداری جزو درآمدهای پایدار محسوب
می‌شود.
