گروه جهان
چند روز پس از اینکه نارندرا مودی، نخست وزیر هند در نشست بریکس اسلام‌آباد را متهم به حمایت از تروریسم کرد، گزارش‌هایی منتشر شده که نشست سارک به میزبانی پاکستان نیز به دلیل تحریم این نشست از سوی کشورهای منطقه‌یی به تعویق افتاده است. بی‌بی‌سی گزارش داده، پس از آنکه کشورهای افغانستان، هند، بنگلادش و بوتان اعلام کردند که در نوزدهمین نشست اتحادیه همکاری‌های منطقه‌یی جنوب آسیا (سارک) در پاکستان شرکت نمی‌کنند، برگزاری این نشست به تعویق افتاده است. کشورهای منطقه در اعتراض به حمایت اسلام‌آباد از تروریسم نشست سارک را تحریم کرده‌اند.
روزنامه هفت صبح افغانستان می‌نویسد، این واقعیت‌ها نشان می‌دهد پاکستان دچار انزوای بی‌سابقه شده است. غرب و امریکا پاکستان را متحد دورو توصیف می‌کنند، روسیه به پاکستان اعتماد ندارد. چین هم که متحد نزدیک اسلام‌آباد شمرده می‌شود، از اینکه جدایی‌طلبان اویغور در خاک پاکستان مستقرند، نگران است. افغانستان به چین ثابت کرده در مبارزه با گروه‌های تروریستی جدی است. اما حضور اویغور‌ها در خاک پاکستان سبب شده اعتماد پکن به برخی نهاد‌های پاکستانی کاهش یابد. به همین دلیل است که نخست‌وزیر هند با جرأت تمام در حضور رییس‌جمهور چین، پاکستان را یک دولت حامی تروریسم می‌خواند. انزوای جهانی و منطقه‌یی اسلام‌آباد معلول سیاست‌های ارتش پاکستان است.
ارتش پاکستان چهاردهه است که قلمرو این کشور را به پایگاه گروه‌های مسلح بنیادگرا بدل کرده است. پاکستان برخی شهروندان خود را مسلح کرده تا علیه دولت هند بجنگند و حملات تروریستی در قلمرو این کشور انجام دهند. پاکستان گروه‌های سنی تکفیری ایرانی را هم در خاکش پناه داده است. پاکستان طالبان افغان را هم میزبانی می‌کند. به گفته احمد رشید، شورای قندهار و کابل طالبان، تبدیل به شورای کویته و پیشاور شده است. چهره‌ها و گروه‌هایی که با القاعده ارتباط دارند، بیشتر از سه دهه است که در شهرهای مختلف پاکستان حضور دارند. اسامه بن‌لادن، رهبر القاعده هم در پاکستان کشته شد. افشاگری‌های روزنامه‌نگاران پاکستانی نشان می‌دهد که در زمان حضور بن‌لادن در ابیت‌آباد پاکستان، چهره‌های بنیادگرای نزدیک به سازمان اطلاعات پاکستان، به ویلای او رفت‌وآمد داشتند. انزوای کنونی پاکستان برآیند همین سیاست است.
تعویق نشست سارک به اصرار هند
حال رسانه‌های خبری گزارش می‌دهند که هند توانسته با یارگیری منطقه‌یی، نشست سارک را به تعویق بیندازد. در گزارش بی‌بی‌سی آمده است: «حمایت افغانستان، بوتان و بنگلادش از موضع هند، نشانه‌یی جدی از انزوای سیاسی پاکستان در جنوب آسیاست اما پرسش‌های اصلی این است که بن‌بست به میان آمده درباره سارک، چه تاثیری بر مناسبات منطقه‌یی و آینده این سازمان دارد؟»
به اعتقاد ناظران، معضل سیاسی جنوب آسیا ریشه در تاریخ سیاست‌های استعماری دارد. وسواس بر سر دعوای ارضی با یکدیگر، رقابت بر سر ساحت نفوذ سیاسی، حمایت از نیروهای نیابتی، تقویت جنبش‌های جدایی‌طلب و جنگ‌محوری سیاست خارجی مخرج مشترک سیاست‌ورزی در این منطقه است. کلیت سارک و دستگاه گرداننده این سازمان به شمول دبیرخانه و تشکیلات سیاسی آن در سه دهه عمر این سازمان کم‌ترین اثر مثبت را بر نگاه استراتژیک کشورهای عضو داشته است. کوچک‌ترین کاربرد یک سازمان منطقه‌یی این است که به ایجاد یک روایت همگرایانه در منطقه کمک کند. درحالی‌که شکاف‌های عمیق سیاسی میان اعضای این سازمان وجود دارد و حتی در مواردی اعضای این سازمان تا مرز رویارویی تمام عیار نظامی (جنگ کارگیل میان هند و پاکستان در ۱۹۹۹) پیش رفته‌اند، سارک هیچ ابتکاری برای راه‌اندازی گفت‌وگوهای سازنده و حمایت از همگرایی منطقه‌یی نداشته است. در بحث اعتمادسازی میان کشورهای عضو، مبارزه با تروریسم و جلوگیری از قاچاق مواد مخدر نیز ماموریت این سازمان ناکام بوده است.
در بستر مناسبات اقتصادی سارک شکست‌خورده و حاشیه‌یی است. در چندین مورد پاکستان مسیر‌های تجاری خود را روی بازرگانان و شرکت‌های تجاری کشورهای منطقه بسته است، از پیمان‌های تجاری سرپیچی کرده و حتی برخلاف قواعد تجارت جهانی اموال بازرگانان را مصادره نموده، درحالی‌که دستگاه سیاسی سارک که ماموریت ترویج یک حوزه پویای اقتصادی را دارد، هیچ ابتکار عملی در این زمینه نداشته است. هند غول اقتصادی منطقه فقط ۷درصد تجارت با حوزه سارک دارد. این خود می‌تواند نشانگر بی‌علاقگی اصلی‌ترین عضو این سازمان به گسترش مناسبات اقتصادی در حوزه تلقی شود. بنا بر این مکانیسم سیاسی این سازمان هیچ ربطی به واقعیت‌های عینی حوزه جغرافیایی کشورهای عضو ندارد.
سایه هند بر سارک
هند به‌مثابه بزرگ‌ترین عضو سارک تلاش‌های مثمری برای شکوفایی اقتصادی کشورهای عضو سارک داشته است. این کشور سرمایهگذاری هنگفتی در سریلانکا، مالدیو و نپال داشته است. بقای نپال بستگی به حسن‌نیت و حمایت اقتصادی و سیاسی دهلی دارد. روابط هند با بوتان هم صمیمی است. همزمان، از رهگذر تاریخی تمامیت حضور بنگلادش به عنوان یک کشور مستقل مدیون حمایت بی‌دریغ هند از جنبش آزادی‌خواهی به رهبری شیخ مجیب الرحمان است. از استقلال بنگلادش بدین سو هرازگاهی که شیخ حسینه، رهبر عوامی لیگ زمام رهبری بنگلادش را عهده‌دار بوده، روابط میان داکار و دهلی به صورت پایداری گسترش یافته است. روابط هند و افغانستان اما حساسیت برانگیز‌ترین مناسبات سیاسی حوزه سارک برای پاکستان است. به جز در دوره امارت طالبان، هند اکثرا روابط سیاسی و اقتصادی مستحکمی با کابل داشته است. حمایت دهلی از جبهه مقاومت ضدطالبانی به محوریت احمد شاه مسعود، یکی از عوامل جلوگیری از تسلط کامل طالبان بر افغانستان در مرحله پیش از ۲۰۰۱ بود. پس از تحولات 11سپتامبر نیز هند از حامیان عمده حکومت افغانستان بوده و میلیون‌ها دلار در این کشور سرمایهگذاری کرده است.
تفاوت از منشور تا کار
سازمان همکاری‌های منطقه‌یی جنوب آسیا، معطوف اهداف بزرگی برای توسعه و رفاه در منطقه بنیان گذاشته شده است. بر اساس منشور این سازمان، کشورهای عضو باید برای تقویت فضای همگرایی منطقه‌یی، گسترش همکاری سیاسی و تقویت مناسبات اقتصادی کار کنند. فضای عمومی سیاست در حوزه سارک چنین فرصتی برای رسیدن به این آرزوهای نیک بر نمی‌تاباند. تنش‌های ریشه‌دار سیاسی میان هند و پاکستان مجالی برای ایجاد گفتمان همگرایی منطقه‌یی نمی‌دهد. در صورتی که اعضای این سازمان برای تعریف دوباره نقش این سازمان و تعیین نقشه‌راه برای آینده این سازمان یک سری گفت‌وگوی‌های جدی و سازنده راه نیندازند، نمی‌تواند امیدی به آینده سارک شکل بگیرد. جنوب آسیا با داشتن 2قدرت هسته‌‌یی، منازعات حل نشده، فقر رو به گسترش در همه کشورهای عضو به جز هند، سطح پایین سواد و رفاه، حمایت ساختار‌های سیاسی از تروریسم و گسترش افراط‌گرایی، موجودیت دولت‌های ناکام، تولید و قاچاق مواد مخدر، جنبش‌های جدایی طلب و شورش‌گری یکی از ملتهب‌ترین مناطق دنیاست. سارک با ساز و کار کنونی یک بار اضافی بر دوش دستگاه‌های دیپلماسی کشورهای عضو است.
