گروه تشکل‌ها|
چند ماهی بیشتر به پایان دوره اول کمیسیون‌ها در اتاق بازرگانی دوره هشتم باقی نمانده اما در عمل تکاپوی کمی از کمیسیون‌ها مشاهده شده است. روسای کمیسیون‌ها معتقد هستند که کمیسیون‌ها در این دوره به صورت هدفمند تضعیف شده‌اند و در عین حال رییس جدید اتاق بازرگانی چندین بار به عزم خود در جهت تقویت کمیسیون‌ها اشاره داشته است. هر چند با وجود فرصت چند ماهه سنجش عملکرد کمیسیون‌ها هنوز زود است اما می‌توان انتظار داشت که تحولات اساسی کمیسیون‌ها ناشی از بهبود رویکرد در نیمه دوم اتاق بازرگانی رخ خواهد داد.
کمیسیون‌هایی که سرکوب شدند
کمیسیون‌ها بخش مهم و کارشناسی اتاق بازرگانی تا دوره گذشته محسوب می‌شدند. در دوره‌های قبل همیشه شاهد این نکته بودیم که روسای کمیسیون‌ها دقیقا به اندازه هیات رییسه اتاق بازرگانی در مجامع حضور داشتند و با تکیه بر تخصصی بودن کمیسیون در زمینه‌های مختلف نظرات کارشناسی ارائه می‌دادند. اما در این دوره نه صدایی از کمیسیون‌ها شنیده می‌شود و نه نظرات کارشناسی آنها در زمینه‌های اجرای به کار گرفته می‌شود.
چند روزی از انتخابات روسای کمیسیون‌ها گذشته بود که در جلسه‌یی بخشنامه‌یی با عنوان چارچوب ارزیابی عملکرد کمیسیون‌ها در دوره هشتم منتشر شد. ظاهر ماجرا خبر از ضابطه‌مند شدن کمیسیون‌ها و تبیین رویکردها می‌داد. از کمیسیون‌ها خواسته شده بود که نقشه راه کمیسیون، ساز و کار اجرایی و خروجی هر کمیسیون را مشخص کنند. اما مساله اصلی طراحی یک الگو برای ارزیابی عملکرد کمیسیون‌ها بود.
در حقیقت به نام ارزیابی کمیسیون‌ها از پیش یک گردش کار و فرآیند اداری مشخص برای کمیسیون‌ها در نظر گرفته شده بود. همچنین نحوه تهیه گزارش‌های کارشناسی و برگزاری نشست‌ها دقیقا در این آیین‌نامه مشخص شده بود. در واقع پیش از آنکه کمیسیون شکل بگیرد، اتاق از طریق دبیرخانه کمیسیون‌ها اقدام به انتشار نحوه عمکرد کمیسیون‌ها کرده بود.
اما بخش اصلی پروژه محدود شدن کمیسیون‌ها در دستورالعملی که در تاریخ 26مهر 1394 ارائه داد، آغاز شد. این دستورالعمل در ابتدا به نظر می‌رسید یک مجموعه از رهنمودهای مناسب برای بهبود کار کمیسیون‌ها باشد اما در عمل بخش‌هایی از آن باعث انزوای هر چه بیشتر کمیسیون‌ها شد. براساس چارچوبی که هیات رییسه اتاق ایران در نظر گرفته بود، تمامی کارهای کمیسیون باید به هیات رییسه جهت بررسی، اصلاح و تصویب منتقل می‌شد. همچنین هیات رییسه سازمان‌های متناظر با هر کمیسیون را مشخص کرد تا کمیسیون‌ها نتوانند خارج از آن چارچوب با نهادهای مختلف ارتباطی داشته باشند.
براساس این دستور کار اولا موضع رییس کمیسیون از موضع اتاق و مواضع شخصی جدا می‌شد و رییس حق نداشت به عنوان نظر اتاق بحثی را مطرح کند. دوم اینکه در مکاتبات با خارج اتاق اجازه استفاده از سربرگ به کمیسیون‌ها داده نمی‌شد. با این بحث رییس کمیسیون حتی نمی‌توانست با سازمان‌های مربوطه بدون اجازه هیات رییسه اتاق بازرگانی نامه‌نگاری کند. در نهایت هر گونه ارتباط با خارج از اتاق بازرگانی با عنوان رییس کمیسیون و مصاحبه با عنوان رییس کمیسیون از کمیسیون‌ها گرفته شد. در حقیقت طرح هیات رییسه این بود که هر بخش از عملکرد کمیسیون‌ها به جای رسانه‌یی شدن یا انتقال به مسوولان به هیات رییسه ارائه شود و رییس در صورت صلاحدید آن را با مسوولان در میان بگذارد.
این موضوع هر چند با واکنش شدید روسای کمیسیون‌ها روبه‌رو شد اما حقیقت این بود که ابزارهای مالی و مدیریتی در اختیار هیات رییسه است و تا حد زیادی اجرایی شد و شاهد شکل‌گیری کمیسیون‌ها به صورت کاملا ساکت و بدون اثرگذاری دوره‌های قبل هستیم.
دست‌های بسته در انتخاب دبیر
یکی دیگر از مهم‌ترین مسائلی که باعث تضعیف کمیسیون‌ها شد، بحث انتخاب دبیرهای کمیسیون توسط بدنه اتاق بود. براساس الگوهای تشکلی مهم‌ترین بار کار هر تشکل بر عهده دبیر آن است که باید کلیه کارهای اجرایی را برعهده گیرد. این موضوع در کمیسیون‌های مشورتی نیز کاملا رواج دارد و براساس یک رسم رییس هر کمیسیون دبیر خود را انتخاب می‌کرد. اما در این دوره اتاق اعلام کرد که دبیر کمیسیون‌ها توسط خود اتاق و از میان کارمندان رسمی اتاق انتخاب خواهد شد. همچنین از ارائه دبیر تمام وقت به انتخاب هیات رییسه کمیسیون جلوگیری به عمل آمد و قرار شد هر 2 کمیسیون یک دبیر و آن هم به انتخاب اتاق داشته باشد. همین موضوع شروعی برای کاهش مشارکت کمیسیون‌ها در فعالیت‌های اتاق بازرگانی بود.
درحالی که در دوره‌های قبل درباره هر بحث تخصصی یکی از کمیسیون‌ها ابراز نظر می‌کرد اما امروز براساس چارچوبی که مشخص شده هر کمیسیون موظف است تمامی کار کارشناسی خود را در اختیار هیات رییسه قرار دهد و در صورت صلاحدید هیات رییسه این بحث‌ها در نهادهای مختلف مطرح خواهد شد. این درحالی است که شرح وظایف گسترده رییس اتاق بازرگانی عملا فرصت رسیدگی در همه بخش‌ها را گرفته است و بسیاری از دستاوردهای کمیسیون‌ها در عمل ابتر باقی می‌ماند و کسی به آنها رسیدگی نمی‌کند. حتی مساله به حدی پیش رفته است که اثرگذاری کمیسیون‌های اتاق بازرگانی تهران که اعضای آن تماما در اتاق ایران حضور دارند از اتاق ایران پررنگ‌تر شده است.
اثرگذاری کمیسیون‌ها در انتخابات
شاید مهم‌ترین مشکل رییس قبلی اتاق که باعث شد تصمیم به کاهش اختیارات کمیسیون‌ها بگیرد، عدم اعتماد به روسای کمیسیون‌های دوره هشتم بود. درحال حاضر چهره‌های شاخصی ریاست کمیسیون‌ها را بر عهده دارند و بعضی از آنها از منتقدان رییس سابق اتاق بازرگانی محسوب می‌شدند. اما با کنار رفتن جلال‌پور از ریاست شاهد حضور پررنگ کمیسیون‌ها بودیم.
با کنار رفتن جلال‌پور شورای روسای کمیسیون‌های اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران برای نخستین بار تشکیل شد تا در آستانه انتخابات رییس منجر به شکل‌گیری جبهه اثرگذار دیگری در داخل اتاق بازرگانی باشند. در نخستین جلسه این شورای تازه تاسیس انتخاباتی برای هیات رییسه موقت صورت گرفت. بر این اساس علی شمس‌اردکانی به عنوان رییس کمیسیون انرژی به سمت ریاست موقت این شورا منصوب شد. همچنین احمد اصغری‌قاجار، رییس کمیسیون گردشگری و فریال مستوفی، رییس کمیسیون سرمایه‌گذاری به عنوان نواب رییس در هیات رییسه موقت انتخاب شدند.
از دیگر مصوبات این جلسه تعیین کارگروهی برای نوشتن آیین‌نامه جایگاه کمیسیون‌های اتاق بازرگانی ایران بود. بر این اساس ابوالفضل روغنی‌گلپایگانی، علی شمس‌اردکانی، مجتبی بهاروند، سیدرضا زیتون‌نژاد و محمود تولایی مسوول نوشتن این آیین‌نامه شدند. قرار است این آیین‌نامه پس از تنظیم در جلسه بعدی این شورا به تصویب شورای روسا برسد و به عنوان سیاست‌های اصلی این شورا توسط روسای کمیسیون‌ها اجرایی شود. در این جلسه روسای کمیسیون‌ها ضمن قدردانی و تقدیر از زحمات محسن جلال‌پور، رییس مستعفی اتاق بازرگانی ایران اعلام کردند که انتقاداتی به وضعیت کمیسیون‌ها در دوره ریاست جلال‌پور وارد است و در 14ماه گذشته شأن کمیسیون‌ها رعایت نشده و رییس جدید باید کمیسیون محوری را در دستور کار خود قرار دهد.
در این جلسه همچنین قرار شد، شورای روسای کمیسیون‌ها به بحث انتخابات ورود کنند. بر این اساس گلایه‌هایی از موج‌ها و هجمه به اتاق ایران پس از استعفای جلال‌پور مطرح شد و ضمن تاکید بر اخلاق‌مداری در انتخابات قرار شد که این شورا استانداردهایی برای رییس آینده اتاق ایران مطرح کند تا اعضای کمیسیون‌ها براساس این استانداردها رای دهند. همچنین قرار شد این شورا نه به نفع کسی و نه به ضرر کسی در انتخابات ورود نکند اما از یک سو معیارهای خود را برای رییس آینده اعلام کند و از سوی دیگر تلاش کند سهمی از کیک تصمیم‌گیری در انتخابات داشته باشد. از دیگر تصمیمات جلسه اول این شورا تاکید بر برگزاری انتخابات در نخستین فرصت ممکن و جلوگیری از به تعویق افتادن انتخابات بود.
اما در نهایت به درخواست هیات رییسه جلو ادامه این حرکت گرفته شد و کمیسیون‌ها با وجود اثرگذاری در انتخابات دیگر جلسه روسای کمیسیون‌ها را به شکل قبلی ادامه ندادند.
با این وجود این روال آغاز شده است و به نظر نمی‌رسد امکان برگشت به حالت قبلی وجود داشته باشد. کمیسیون‌ها از فعال‌ترین اعضای اتاق بازرگانی شکل گرفته‌اند به همین دلیل در قالب جلسه شورای روسای کمیسیون‌ها یا حتی ایجاد فراکسیون‌های بین کمیسیونی تلاش خواهند کرد در اتاق و تشکل‌های مختلف اثرگذاری بیشتری داشته باشند.
