گروه جهان|
درحالی که هند و پاکستان در ظاهر خود را برای درگیری‌های نظامی آماده می‌کردند، اکنون دستاویزی مهلک‌تر و تاثیرگذارتر برای تهدید یکدیگر یافته‌اند؛ آب. تنش‌های بین دو کشور در 3ماهه گذشته در پی خشونت‌های کشمیر و حمله شبه‌نظامیان، به‌طور بی‌سابقه‌یی افزایش یافته است. درنهایت مقامات هندی هفته گذشته را به تهدید پاکستان برای تجدیدنظر در معاهده 56ساله «پیمان آب ایندوس» گذراندند که می‌تواند فاجعه انسانی شدیدتری نسبت به جنگ به بار آورد و حالا هم، چین پای خود را به این مناقشات باز کرده است.
بعد از حمله تروریستی دو هفته گذشته به پایگاه ارتش هند در منطقه کشمیر که به کشته شدن 18نظامی هندی منجر شد، درگیری‌های لفظی میان دو کشور تشدید شد و هند، پاکستان را به دست داشتن در این حمله متهم کرد. اگرچه اسلام‌آباد این اتهام را نپذیرفت، اما نارندرا مودی نخست‌وزیر هند، در نشستی با اعضای دولت به واکنش‌ها به این حمله با فرض مداخله پاکستان ادامه داد و از احتمال ایجاد تغییراتی در مفاد «پیمان آب‌های ایندوس» خبر داد و جلسه متداولی را که دو بار در سال میان مقامات عالی‌رتبه دو کشور درمورد این پیمان و عدم توافق‌های احتمالی برگزار می‌شد، لغو کرد.
هند و پاکستان «پیمان آب‌های ایندوس» را درمورد سرشاخه‌های آب رود بزرگ سند در سال1960 و با ابتکار و کمک بانک جهانی در شهر کراچی منعقد کردند. براساس این قرارداد به هند اجازه داده شد تا در مسیر رودخانه‌های جهلم، چناب و سند که از خاک‌های این کشور می‌گذرند و وارد پاکستان می‌شوند، سد‌های کوچکی برای تولید انرژی احداث کند، به‌شرطی که به جریان آب ورودی به پاکستان لطمه‌یی وارد نشود.
اکنون تهدیدهای هند خشم پاکستان را برانگیخته است و به گفته مقامات این کشور، اسلام‌آباد هرگونه تغییری در پیمان آب‌های ایندوس را «اعلان جنگ» می‌داند و در این زمینه از سازمان ملل متحد یا دیوان بین‌المللی دادگستری مدد خواهد جست. در این میان، چین که از متحدان نزدیک پاکستان محسوب می‌شود و در حال اجرای طرح بزرگ اقتصادی و سرمایه‌گذاری در بندر گوادر این کشور است، در تلافی این تهدیدها یک شاخه از رودخانه «برهماپوترا» را که از این کشور به هند سرازیر است، بست. چین احداث سد در مسیر رودخانه «برهماپوترا» در نزدیکی مرز هند را از سال2014 آغاز کرده بود.
به‌نظر می‌رسد تنش بین هند و پاکستان به‌طور خطرناکی درحال افزایش است و با پیوستن کشورهای منطقه ازجمله چین و گسترش این تنش‌ها به موضوعاتی مانند آب که حیات کشور خشک پاکستان به آن وابسته است، به سمت غیرقابل کنترل شدن پیش می‌رود.
پاکستان یکی از کشورها با بیشترین مشکلات منابع آبی در جهان محسوب می‌شود و اگر هند قصد عملی کردن تهدید‌هایش درمورد لغو این پیمان را داشته باشد، فاجعه انسانی پیشروی پاکستان از هرگونه درگیری نظامی یا جنگ محدود، شدیدتر خواهد بود.
در برخی مناطق پاکستان ازجمله استان سند، آب‌های ایندوس تنها منبع آب برای کشاورزی و مصرف آشامیدنی محسوب می‌شوند و اگر دسترسی پاکستان به این منابع آبی قطع شود، تاثیرات بر امنیت آبی می‌تواند فاجعه‌آمیز باشد. از این رو، استفاده از آب به‌عنوان اسلحه‌یی در مقابل پاکستان می‌تواند خسارت بیشتری در مقایسه با دیگر جنگ‌افزارها به بار آورد.
بررسی برخی آمار و ارقام به درک بیشتر این موضوع کمک می‌کند. طبق جدیدترین آمارهای صندوق بین‌المللی پول، پاکستان یکی از در مضیقه‌ترین کشورها از نظر منابع آبی است و اقتصاد این کشور نیز بیش از هر کشور دیگری در جهان، به آب وابسته است و با همه این شرایط، سطح منابع آبی به‌شدت پایین است.
شماری از کارشناسان و مقامات هندی بر این باورند که استفاده از آب می‌تواند ابزار فشار قدرتمندی را در مقابل پاکستان دراختیار دهلی‌نو قرار دهد. گرچه تهدیدهایی صورت گرفته و با مداخله چین در این مناقشات، خطر عمل به این تهدیدها نیز افزایش یافته است، اما می‌توان امیدوار بود محدودیت‌های انسان‌دوستانه هند را به خودداری از استفاده از این ابزار قدرتمند مجاب کند؛ چراکه در شرایط کنونی دست‌کم 40میلیون نفر در پاکستان از جمعیت حدودا 200میلیون نفری این کشور، به آب آشامیدنی پاکیزه و سالم دسترسی ندارند و تصمیم هند برای قطع منابع کنونی آب، فاجعه‌یی ورای تصور پیش خواهد آورد.
اما اگر دلایل بشردوستانه برای هند قانع‌کننده نباشد، باز هم دلایلی وجود دارد که این کشور را از لغو پیمان آب‌های ایندوس بازدارد. باتوجه به اینکه بانک جهانی میانجی امضای این توافقنامه میان هند و پاکستان بوده است، به‌طور قطع در هرگونه اقدام قانونی بین‌المللی از پاکستان در مقابل هند حمایت خواهد کرد. به‌علاوه، اگر هند ورودی‌های آب را به روی پاکستان ببندد، حجم آب در شمال هند افزایش خواهد یافت و کارشناسان آب پیش‌بینی کرده‌اند چنین اقدامی خطر سیل در شهرهای بزرگ در ایالت‌های کشمیر و پنجاب را به‌همراه خواهد داشت. اگرچه چین در اقدام علیه هند پیش‌دستی کرده است، اما همچنان هند با تهدید آبی بزرگ‌تری ازسوی این کشور مواجه است. پکن و دهلی‌نو هیچ توافقنامه‌یی برای مدیریت آب‌‌ها ندارند و همچنان ده‌ها رود دیگر وجود دارد که چین می‌تواند هند را از آنها محروم کند. به‌عنوان آخرین مورد هم می‌توان به احتمال اقدام انتقام‌جویانه لشکر طیبه، گروه تروریستی پاکستانی در هند اشاره کرد.
آب ابزار قدرتمندی در دست هند برای تحت‌فشار گذاشتن پاکستان است و هر اقدامی در این زمینه می‌تواند عواقب وخیمی برای پاکستان داشته باشد، اما مخاطرات چنین اقدامی برای هند هم اندک نیست. درحالی که روابط دو کشور همسایه روز به روز وخیم‌تر می‌شود، تهدید به اقدامی با فجایع انسانی برای هر دو طرف چندان عاقلانه به‌نظر نمی‌رسد.
