گروه اقتصاد کلان امیر قاسمی
طرح سرشماری نفوس و مسکن امسال برای نخستین بار به صورت الکترونیکی در حال انجام است. برگزاری الکترونیکی سرشماری از ابتدا با حواشی بسیاری روبه‌رو بود. یکی از مسائلی که این طرح ملی را با چالش مواجه کرد، موضوع حذف یارانه سه دهک درآمدی درست قبل از اجرای طرح سرشماری بود. این مساله باعث شد که در بین خانوارها این احساس پدید بیاید که از اطلاعات آنها برای شناسایی حذف یارانه استفاده خواهد شد. با وجود اینکه دولت صراحتا اعلام کرده است که از اطلاعات سرشماری برای پرداخت یا عدم پرداخت یارانه به خانوارها استفاده نخواهد کرد، به نظر می‌رسد این توضیحات برای مردم قانع‌کننده نبوده است. بنا به گفته رییس مرکز آمار ایران تا روز چهارشنبه 14 مهر 95 تنها یک میلیون و 589هزار خانوار در این طرح شرکت کرده‌اند که تنها 6درصد خانوارهای ایرانی را شامل می‌شود.
سنت بی‌اعتمادی به دولت
عدم اعتماد در بین مردم ایران سابقه تاریخی دارد. از زمان‌های گذشته به دلیل اخذ مالیات‌های گسترده و سنگین از سوی حکام خودکامه، مردم به‌اصطلاح آن را «پول‌زور» می‌دانستند و سعی داشتند تا حداقل تعامل را با دولت داشته باشند. با وجود این در 3 دهه اخیر اوضاع بسیار متفاوت شده است هرچند هنوز هم مردم همکاری خوبی با دولت در تبادل اطلاعات ندارند. دولت یازدهم یکی از اهداف خود را شفافیت در تعامل با مردم قرار داده و تا حدودی توانسته است اعتماد عمومی راجلب کند که یکی از نشانه‌های آن آرامش نسبی در بازارهای مالی است. اما سوالی که در اینجا پیش می‌آید، این است که چرا با وجود اینکه مردم ایران به تکنولوژی بسیار وابسته‌اند و بیشتر اوقات فراغت خود را با اینترنت و شبکه‌های مجازی سپری می‌کنند برای پر کردن فرم سرشماری 15دقیقه زمان صرف نمی‌کنند. به این سوال از وجوه مختلفی می‌توان پاسخ داد؛ عملکرد رسانه‌یی نه چندان مطلوب مرکز آمار ایران در چند روز گذشته باعث شده است که بسیاری از خانوارها از جزئیات این طرح اطلاع دقیقی نداشته باشند. مرکز آمار مشوق‌هایی را برای شرکت در این طرح مانند جوایز نقدی و استفاده از دو گیگابایت اینترنت رایگان در
نظر گرفته که به خوبی اطلاع‌رسانی نشده است و باید برای دوره‌های آینده از ابزارهای رسانه‌یی همچون شبکه‌های مجازی استفاده بیشتری برای اطلاع مردم از اهداف و جزئیات طرح‌های دولت انجام گیرد.
توازن در دسترسی به اینترنت
سرشماری نفوس و مسکن به شکل اینترنتی اما نوید دهنده اتفاقات مثبتی هم بوده است. یکی از اهداف دولت یازدهم برخورداری متوازن از اینترنت در سراسر کشور است. بنا بر اعلام مرکز آمار ایران استفاده از اینترنت برای سرشماری در بین مناطق کمتر برخوردار بسیار بیشتر از مراکز استان‌ها بوده است که بیانگر بهبود فرهنگ استفاده از ابزارهای الکترونیک در بین روستاییان و ساکنان شهرهای کوچک‌تر است. استفاده متوازن از اینترنت باعث یکپارچگی اطلاعاتی و فرهنگی در بین مردم و دور شدن از تعارضات می‌شود که به نظر می‌رسد دولت به این هدف خود نزدیک شده است.
یکی از مسائل مهمی که در این سرشماری آزمون می‌شود، سرمایه اجتماعی در ایران است. دولت در این سرشماری سعی می‌کند، پاسخ‌های خانوارها را راستی‌آزمایی کند و بالابودن صداقت در اطلاعات ارائه‌شده می‌تواند، نشان از موفقیت دولت در افزایش سرمایه‌اجتماعی داشته باشد. بررسی این نکته در هزینه‌کرد دولت برای نمونه‌گیری‌ها و سرشماری‌های آینده تاثیر بسزایی دارد. در صورتی که مردم از اینترنت برای پاسخ‌دهی استفاده کنند، دولت می‌تواند همان‌طور که در کشورهای پیشرفته مرسوم است در بسیاری از مسائل ملی و منطقه‌یی به آرای مردم رجوع کند و فاصله خود را با مردم کاهش دهد. البته سرمایه اجتماعی طی زمان انباشت می‌شود و نباید توقع داشت که در نخستین گام دولت به تمام اهداف خود دست پیدا کند بلکه باید سیاست اجرای این طرح را به صورت کارشناسی بررسی کنیم و نواقص آن را برای دوره‌های بعد به حداقل برسانیم. به هر حال تمرین برنامه‌ریزان و دولتمردان برای استفاده از فضای مجازی برای تعامل می‌تواند، پدیده مبارکی باشد. باید دید آیا تا روزهای آینده استقبال از طرح همچنان کم‌شور خواهد ماند یا بار دیگر ایرانی‌ها با سیاست دقیقه نودی خود در روزهای آخر برای تکمیل فرم‌های ثبت‌نام اقدام خواهند کرد.
