گروه راه و شهرسازی
از فرونشست‌های اخیر زمین در تهران که ابتدا دامنگیر خیابان‌های نقاط مختلف شهر از غرب و شرق تا جنوب تهران شد و بعد کاخ صاحبقرانیه و مجموعه تاریخی کاخ نیاوران در شمال تهران را مبتلا کرد، زمان زیادی نمی‌گذرد.
در این مدت کارشناسان بسیاری درخصوص علل و عوامل بروز این پدیده صحبت کرده‌اند اما درنهایت هنوز راهکاری برای جلوگیری از این امر پیش‌بینی نشده است.
متاسفانه تعداد فرونشست‌های تهران تاکنون کم نبوده و اضافه شدن بافت‌های تاریخی به این موضوع، موجی از نگرانی را در مردم و علاقه‌مندان به آثار تاریخی ایجاد کرده است.
این در حالی است که محمد شکرچی‌زاده، رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی معتقد است در شهر تهران با پدیده فرونشست به صورت عمومی مواجه نیستیم و فرونشست‌ها جای نگرانی ندارد.
به گزارش «تعادل»، شکرچی‌زاده در توضیح علل فرونشست زمین گفت: خوشبختانه در شهر تهران با پدیده فرونشست به صورت عمومی مواجه نیستیم اما با توجه به جنس خاک این شهر که عمدتا از آبرفت‌های جوان با چسبندگی نسبتا کم تشکیل شده در بعضی نقاط به صورت موضعی که دارای خاک‌های ریزدانه‌یی هستند با این مشکل مواجهیم. دلیل اصلی فرونشست هم برداشت غیرکارشناسانه و بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی است که باعث تغییر در فشار حفره‌یی اجزای تشکیل دهنده خاک شده و به فرونشست یا فروچال در تهران انجامیده است.
وی افزود: از سوی دیگر قنات‌های قدیمی در شهر تهران وجود دارد که تعدادی از آنها شناخته شده، تعدادی جهت کم‌آبی مسدود و برخی نیز به مسیر فاضلاب تبدیل و دچار فروریزش شده است.
همچنین برخی آب‌های زیرسطحی از لحاظ مرفولوژی باید سنجیده شود. به همین لحاظ هر نوع اقدام عمرانی که بخواهد زیرسطح زمین انجام شود باید این ملاحظات را در نظر بگیرد.
وی با اشاره به عملیات حفر تونل مترو و گودبرداری‌های انجام شده برای تامین پارکینگ و بلندمرتبه‌سازی طی سال‌های اخیر گفت: بدیهی است که ساخت مترو جهت استفاده از حمل و نقل عمومی اقدامی لازم برای کلان‌شهر تهران است اما نوعی دخالت در بافت طبیعی زمین محسوب می‌شود که باید مطالعات ژئوتکنیکی و ژئوفیزیکی در این زمینه صورت بگیرد. شکرچی‌زاده تاکید کرد: به جهت شیبی که در دامنه البرز تا پایین شهر وجود دارد با تغییر مسیر قنات ممکن است آب اصطلاحا پشته کند و به سمت بالا برگردد که موجب آب‌شستگی در لایه‌های آبرفتی می‌شود و حفره‌هایی تولید می‌کند که منجر به فرونشست یا فروریزش خواهد شد.
وی علت حادثه شهران را عدم ارزیابی دقیق از وضعیت خاک و عدم آگاهی از مسیر انشعابات دانست و گفت: در شهران گودبرداری به واسطه مترو انجام شد که وضعیت خاک غیرچسبنده درشت دانه باعث فروریزش خاک در مترو شد و گودالی بزرگ ایجاد کرد. این گودال به قطع و پاره شدن شبکه اصلی گاز و برق انجامید که آتش‌سوزی صورت گرفت.
رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تصریح کرد: با توجه به این حوادث ممکن است مجبور شویم محدودیت‌هایی در عمق گودبرداری‌ها صورت دهیم. وقتی گودبرداری عمیق انجام می‌شود علاوه بر بحث خاک، بحث ایمنی در برابر آتش‌سوزی مطرح می‌شود؛ زیرا وقتی ۹-۸ طبقه زیر زمین ساخته می‌شود، مهار آتش و نجات افراد و خودروهایی که در طبقات زیرین قرار دارند بسیار مشکل است.
شکرچی‌زاده با بیان اینکه مدیریتی از نظر ضوابط ایمنی وجود ندارد، گفت: ما حتی رکوردهای حفاری بیش از ۶۰ متر را در تهران داریم که باید در دستور کار شورای عالی شهرسازی و معماری قرار گیرد که این اقدام دو هفته قبل انجام شده است.
لذا هر نوع خاکبرداری جدی بخواهد انجام شود باید ملاحظات شورای عالی شهرسازی و معماری را در نظر بگیرد.
وی با اشاره به خطرات ناشی از گودبرداری‌های غیراصولی گفت: متاسفانه در سطح کشور با تلفات ناشی از ریزش دیواره‌های گود در شهرهای مختلف مواجهیم که غالبا اصول فنی گودبرداری انجام نمی‌شود.
به طور مثال چندی پیش در شهرک غرب با ریزش مواجه شدیم؛ زیرا پایدارسازی دیواره‌های گود به‌نحو مناسب انجام نشده بود و یک جریان آب زیرسطحی هم در آنجا بود که شیروانی‌ها را ناپایدار کرد و باعث ریزش خاک شد.
تهران، رکورددار فرونشست زمین در جهان
به گفته علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله در مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن وزارت راه و شهرسازی هر روز یک میلی‌متر از زمین در تهران نشست می‌کند، یعنی در سال ۳۶سانتی‌متر. این میزان نشست تهران را رکورددار نشست زمین در دنیا کرده است.
این در حالی است که در اتحادیه اروپا برای نشست سالانه 4میلی‌متر خاک کمیته بحران تشکیل می‌دهند اما تهران سالانه 36سانتی‌متر پدیده فرونشست زمین رخ می‌دهد اما آب از آب تکان نمی‌خورد.
آنچه مشخص است این است که ادامه نشست در تهران، شریان‌های حیاتی را دچار مشکل می‌کند و نیز ممکن است لوله‌های آب و فاضلاب دچار مشکل شود و با ایجاد مشکل در سایر حوزه‌ها، ادامه زندگی در برخی از مناطق امکانپذیر نباشد.
لوله‌های آب و فاضلاب، گاز، دکل‌های فشار قوی برق و ساختمان‌های مسکونی و غیرمسکونی براثر نشست‌های زمین، تخریب می‌شود؛ بنابراین مسوولان باید به فکر چاره باشند.
نکته مهمی که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که نشست زمین در تهران از قبل هم وجود داشته و با شرایط فعلی قطعا ادامه خواهد داشت و از آنجا که این موضوع مستقیما با جان شهروندان در ارتباط است، انتظار می‌رود تا علاوه بر شهرداری، همه دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های مربوطه برای برداشت آب مجاز یا غیرمجاز، پیگیر حل این معضل باشند و اجازه ندهند دوباره شاهد فرونشست زمین در منطقه و خیابانی از شهر باشیم و فرونشست زمین به کابوس شهروندان تبدیل شود.
