صنعت سیمان به عنوان یکی از صنایع سرمایه‌بر ایران به لحاظ تامین هزینه ماشین‌آلات این روزها دچار رکود وخیمی شده است. مشکلات اقتصادی واحدهای تولیدی سیمان به حدی این صنعت را تحت‌فشار قرار داده که دیگر انگیزه کافی بین سرمایه‌گذاران این عرصه باقی نمانده است.
موانع صادرات سیمان و نبود تقاضای داخلی نیز ازسویی دیگر سبب شده این صنعت استراتژیک کشور کاملا توان رقابتی خود را در بازار از دست بدهد.
باتوجه به وجود این مشکلات و موانع در صنعت سیمان، «تعادل» با مرتضی لطفی گفت‌وگویی انجام داده تا از زوایای مختلف به بررسی چالش‌های موجود در این صنعت بپردازد. او که هم‌اکنون نایب‌رییس شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی (شستا) نیز است، اعتقاد دارد که صنعت سیمان و بازار آن نیاز به شوک‌های اساسی دارد چراکه در حال حاضر بسیاری از واحدهای سیمانی در مقطع کنونی به تعطیلی رسیده‌اند. لطفی همچنین در مقطع کنونی عدم کشف قیمت واقعی را مشکل اصلی این صنعت می‌داند و تاکید می‌کند نبود تقاضا در بازار داخلی و محدویت بازارهای صادراتی باعث شده اکثر واحدهای تولیدی سیمان با مازاد تولید مواجه شوند.
باتوجه به اینکه بررسی‌ها از وضعیت عمومی کارخانه‌های تولیدکننده سیمان در کشور نشان می‌دهد بیشتر کارخانجات سیمان به‌دلیل فرسودگی و قدیمی بودن دستگاه‌ها و تجهیزات، عدم نگهداری صحیح در سال‌های گذشته و مشکلاتی از این قبیل با کاهش بازدهی تولید مواجه بوده‌اند، برای شروع بحث بهتر است به این بپردازیم که در مقطع کنونی صنعت سیمان ایران چه وضعیتی دارد و این صنعت کشور به چه جایگاهی دست یافته است؟
سیمان به عنوان یک کالای استراتژیک و بعد از آب پرمصرف‌ترین کالا در جهان محسوب می‌شود. در سال2015، 4میلیارد و 400میلیون تن تولید شد که فقط از این تعداد 150میلیون تن آنکه کمتر از 5درصد آن تجارت بوده و بقیه به‌صورت یک کالای محلی در کشورهای تولیدکننده مصرف شده‌اند. ایران در سال2015 پس از چین و هند با تولید 80میلیون تن سومین کشور تولیدکننده سیمان و با سهم 2/15درصدی رتبه اول در جهان در حوزه صادرات را داشته است. این صنعت در کشور در تراز بین‌المللی قرار دارد و تقریبا از نیمه دوم سال1375 تاکنون بیش از 48میلیون تن به ظرفیت تولید در کشور افزوده شده است. در تنوع تولید و استانداردسازی متناسب با متقاضیان بین‌المللی، با تشکیل یک مرکز تحقیق و توسعه در سیمان آبیک، سیمان‌هایی با کلاس و استانداردهای بین‌المللی تولید شده است. سیمان‌های غلطکی RCC و کلاسG، سیمان‌های نسوز ازجمله سیمان‌هایی است که توسط واحد تحقیق و توسعه سیمان فارس و خوزستان دراختیار کارخانجات سیمان قرار گرفته است. در دو دهه گذشته بیش از 50پروژه با ارزبری بیش از هزار میلیون یورو و 100هزار میلیارد ریال در کشور احداث و معادل 50میلیون تن به ظرفیت تولید کشور اضافه
شده است. در تمامی واحدهای تازه تاسیس شده به‌روزترین تکنولوژی خصوصا در حوزه زیست محیطی با استفاده از آخرین فناوری در این حوزه به لحاظ آلایندگی حتی زیر استانداردهای بین‌المللی تولید غبار می‌شود.
امروز با افتخار و در سایه تلاش فرزندان این مرز و بوم صنعت سیمان بومی شده است و ظرفیت بیش از سرانه هزار کیلو است که البته در حال حاضر صرفا 50میلیون تن آن تولید و 30میلیون تن بازار مصرف ندارد.
همان‌طور که می‌دانید از اواسط سال93 رکود همراه با تورم مشکلات فراوانی را برای تولید و تحویل سیمان ایجاد کرد، ضمن اینکه در این سال‌ها همواره قیمت فروش سیمان باتوجه به قیمت تمام شده آن مناسب نبوده است و این نامتناسب بودن اغلب متوجه کارخانه‌هایی است که در چند سال اخیر راه‌اندازی شده و به بهره‌برداری رسیده‌اند. این موضوع به نوبه خود باعث شده سرمایه‌گذار بخش خصوصی ترغیب به سرمایه‌گذاری در این عرصه نشود و خصوصی‌سازی به معنای واقعی شکل نگیرد.
گفته می‌شود بسیاری از واحدهای سیمانی در مقطع کنونی به تعطیلی رسیده‌اند. به نظرتان خاموشی کوره‌های برخی کارخانه‌ها چقدر تولیدکنندگان این عرصه را با ضرر مواجه کرده است؟
انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان برای برون رفت از شرایط حاکم بر اقتصاد کشور، صنعت سیمان با مازاد عرضه و کاهش تقاضا مواجه شد بطوری که کارخانجات در سال93 به دلیل مشکل نقدینگی و کاهش فروش، قادر به پرداخت تسهیلات دریافتی از بانک‌ها نبوده و با جرایم قابل توجهی مواجه شدند. استمرار رکود در سال94 که تقریبا مصرف سیمان 11درصد نسبت به سال93 کاهش پیدا کرده بود، با وجود توقف دوماهه تولید مقداری از شرکت‌ها در پرداخت هزینه‌های جاری مثل برق و گاز با مشکل و انباشت بدهی هزینه‌های مصرفی سوخت مواجه شده و با بدهی‌های قابل‌توجهی زیان سال را به پایان رساندند. در سال جاری با توجه به کاهش 48درصدی پروانه‌های ساختمانی و عدم تخصیص بودجه عمرانی توسط دولت، در چهارماهه اول سال نیز با کاهشی معادل 9درصد نسبت به چهارماهه مشابه سال گذشته این صنعت شرایط سختی را می‌گذراند.
از ابتدای سال94 انجمن صنفی سیمان خواستار افزایش قیمت 17درصدی سیمان شد. با پیگیری‌های مکرر این انجمن از وزارت صنعت در نهایت آزادسازی قیمت سیمان اتفاق افتاد و قیمت‌گذاری این محصول به خود انجمن سپرده شد. حال با وجود مازاد واحدهای سیمانی و عرضه آن با تخفیف چرا فعالان این عرصه از گران شدن سیمان منصرف شدند؟ با توجه به اینکه مازاد تولید سال گذشته هم بوده و سیمانی‌ها سال گذشته هم افزایش قیمت نداده بودند.
در مذاکراتی که با مسوولان وزارت صنعت و تجارت و نهایتا معاون اول محترم ریاست‌جمهوری و همراهی و پیگیری جدی اتاق بازرگانی تهران و ایران و اقدامات پیگیرانه و جدی انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان، دولت یازدهم در تلاش است تا با اعمال سیاست‌هایی در حوزه‌های صادراتی و البته این صنعت را از رکود خارج کند. در این راستا با دستور معاون اول رییس‌جمهور، پیگیری برنامه‌های دولت برای خروج صنعت سیمان از رکود، کارگروه ستاد اقتصاد مقاومتی تشکیل و خوشبختانه با تشکیل نخستین جلسه موضوع تامین اعتبار برای 5میلیون تن سیمان از طریق سازمان مدیریت برای وزارت مسکن و شهرسازی، نوسازی بافت‌های فرسوده، کاهش سهم سازه‌های فلزی در ساختمان، تخصیص یارانه حمل و نقل برای رقابتی کردن صادرات سیمان به کشورهای آفریقایی مطرح شد. در کارگروه سیمانی ستاد اقتصادی همچنین مقرر شد که با توجه به وضعیت نقدینگی شرکت‌های سیمانی وام‌های دریافتی برای یک سال استمهال شوند و یک خط اعتباری از محل صندوق توسعه ملی جهت فراهم کردن تسهیلات وام برای صادرکنندگان نیز مصوب شد. چرا که معتقدیم زمان آن رسیده که به صنعت سیمان شوک بزرگی داده شود تا بیشتر از این رکود در واحدهای
تولیدی رخنه نکند.
از ابتدای امسال صادرات سیمان به عراق با افزایش تعرفه روبرو شده و در ماه‌های اخیر صادراتایران به شمال عراق به نوعی متوقف شده است. چرا بازارهای صادراتی سیمان در این چند سال اخیر محدود شده است؟
در حال حاضر بازار صادراتی سیمان را با افزایش تعرفه در عراق از دست داده‌ایم. همان‌طور که می‌دانید تا همین چند ماه پیش بخش عمده صادرات سیمان ایران به عراق بوده و به دلیل بروز مشکل تعرفه با اینکه انجمن صنفی سیمان و معاونت معدنی وزارت صنعت تلاش‌های بسیاری در مراودات با دولت عراق انجام داده اما فعلا نتیجه همه مذاکرات در حد وعده وعید است و به ما قول داده شده مشکلات موجود برطرف و موانع صادرات سیمان برداشته شود. ضمن اینکه در حال حاضر به تانزانیا صادرات سیمان داریم و کنیا یکی از مشترین بازار سیمان ایران است اما با توجه به هزینه حمل و نقل بالای صادرات سیمان به آفریقا قرار است دولت تا حدودی یارانه به حمل و نقل سیمان اختصاص دهد. همچنین قرار است از سوی دولت هزار میلیارد ریال به صنایعی اختصاص یابد که امکان رقابت‌پذیری صادرات دارند و امیدواریم امکان صادرات سیمان با پرداخت این یارانه افزایش یابد.
برخی معتقدند صادرات کلینکر به عراق اشتباه است. این موضوع را چگونه ارزیابی می‌کنید و به نظرتان این صادرات به نفع کدام طرف است؟
بله صادرات کلینکر به عراق اشتباه است. اگرچه صادرات کلینکر هنوز به عراق جریان دارد، اما عراقی‌ها با افزایش تعرفه واردات سیمان به عراق، قیمت سیمان ایران را در کشورشان بالا برده‌اند و کارخانجات داخل عراق در راستای قیمت رقابتی این کالا، کلینکر با کیفیت و ارزان قیمت ایران را می‌خرند و یک تن کلینکر خریداری شده با مقداری افزودنی خود ترکیب می‌کنند و سیمان تولید می‌کنند و در این صورت واردات کلینکر به جای سیمان بیشتر به نفع عراقی‌ها تمام می‌شود. اما نمی‌توان گفت تنها تمرکزمان برای صادرات سیمان، بازار عراق است. اکنون انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان برنامه‌های زیادی برای شناسایی بازارهای صادراتی جدید سیمان دارد و تولیدکنندگان با کاهش صادرات به عراق، از طریق بندر امام و کویت به برخی کشورهای اروپایی سیمان صادر می‌کنند. همچنین قرار است با کمک وزارت صنعت و مسوولان وضعیت صادرات سیمان به سوریه را ساماندهی کنیم. درست است که در سال جاری کشور عراق به دلیل کاهش قیمت نفت، مسائل داخلی، کاهش بودجه عمرانی و برای حمایت از میزان تولید داخلی با تجویز تعرفه از ورود سیمان به کشورش جلوگیری کرد و تقریباً یک ظرفیت 5میلیون تنی سیمان را از
دست دادیم که خوشبختانه با شناسایی بازار صادراتی جدید امید داریم تا پایان سال بتوان جبران کرد.
به نظرتان تخفیف واحدهای سیمانی تا چه زمانی ادامه پیدا می‌کند و پیش‌بینی‌تان از بازار سیمان و وضعیت صادرات چیست؟
دست‌اندرکاران سیمان از سال گذشته با ارائه برنامه‌یی تحت عنوان «مدیریت تولید» تلاش کردند تا با مدیریت عرضه سیمان به میزان تقاضای بازار از ارائه تخفیفات جلوگیری کنند که خوشبختانه باید بگویم از 15اردیبهشت سیمان با قیمت تثبیتی در محل مصرف عرضه می‌شود و تصمیم بر این است که تا پایان مهرماه قیمت سیمان برابر قیمت مصوب سال 93 درب کارخانه عرضه شود و با توجه به رشد اقتصادی در سه ماهه اول به میزان 4/4درصد و اینکه ارتباطات تقاضای سیمان با GDP در تیر ماه تحویل سیمان حدود 4درصد رشد پیدا کرده که امید داریم به همین میزان شاهد رشد تقاضا در ماه‌های آتی سال باشیم. مسلما این صنعت با توجه به افزایش 14درصدی اجزای تشکیل‌دهنده قیمت تمام شده به میزان تورم، جهت جبران خسارت ناشی از افزایش قیمت تمام شده برخود این حق را محفوظ می‌داند که تا پایان سال یک افزایش 14درصدی را اعمال کند.
گفته می‌شود باتوجه به مازاد عرضه نسبت به تقاضا در صنعت سیمان، انجمن سیمان آمادگی ورود به بورس کالا را دارد اما باتوجه به موانعی که در عرضه قبلی، یعنی مشکلاتی که در عرضه سیمان در سال91 ایجاد شده بود و باعث شد عرضه سیمان در بورس کالا متوقف شود، در این زمینه تردیدهایی وجود دارد. مشکل سیمان در بورس کالا از چه ناحیه‌یی است؟ وضعیت سیمان در بورس کالا را چطور می‌بینید؟
موضوع ورود به بورس برای کشف قیمت و شفاف‌سازی در دو سال گذشته از جمله مباحثی است که بین انجمن تولیدکنندگان سیمان و دستگاه‌های ذی‌ربط بورس مطرح است که به‌دلیل شرایط رکودی و مباحث اجرایی و توافقات همچنان ادامه دارد.
با این حال معتقدیم به لحاظ ایجاد رابطه منطقی بین عرضه و تقاضا، سیمان نیز از طریق بورس کالا عرضه شود. البته انجمن صنفی صنعت سیمان آمادگی خود را جهت عرضه سیمان صادراتی از طریق بورس کالای مناطقی که سهم قابل‌توجه صادرات سیمان کشور را دارد، اعلام کرده است.
بنابراین در مذاکرات با مسوولان بورس موضوع عرضه رینگ صادراتی سیمان از طریق بورس پیگیری و در دستور کار است که امیدواریم با هماهنگی تولیدکنندگان، انجمن و سازمان بورس در سال آینده شاهد عرضه این کالای اساسی از طریق بورس باشیم. در مقطع کنونی عدم کشف قیمت واقعی، نبود تقاضا در بازار داخلی و محدویت بازارهای صادراتی باعث شده اکثر واحدهای تولیدی سیمان با مازاد تولید مواجه شوند. به‌همین دلیل دولت باید سیاست‌گذاری خود را بر این متمرکز کند که تولیدکنندگان بتوانند تنفسی پیدا کنند و بدهی‌های معوقه‌شان به بانک‌ها را با استمهال بیشتری پرداخت کنند. تنها در این صورت می‌توان از این ناحیه حداقل فشاری به آنان منتقل نشود. همچنین دولت می‌تواند منابع مالی به واحدهای سیمانی اختصاص دهد تا این کارخانه‌ها بتوانند آرام‌آرام احیا شوند و قدرت بگیرند. از این طریق صنعت سیمان می‌تواند با حداکثر ظرفیت خود تولید داشته باشد و از زیر سایه سنگین رکود عبور کند. زیرا شارژ مالی طرح‌های عمرانی سبب می‌شود تا صنایعی نظیر فولاد، سیمان و کاشی و سرامیک جانی دوباره بگیرند و رونق این صنایع محرک صنعت سیمان باشد. بهتر است برای رشد این صنعت حتی با عزم جدی‌تری
وارد بورس کالا شویم. چرا که اعتقاد دارم اگر تاکنون نتوانسته‌ایم در بورس رشد لازم را تجربه کنیم به این خاطر است که قیمت ذاتی این کالا با قیمت واقعی آن فاصله بسیاری داشته است و همین باعث سرکوب شدن عرضه سیمان در بورس شده است.
برخی معتقدند در حالی یکی از سیاست‌های اصلی دولت برای ایجاد رونق اقتصادی، تحریک تقاضاست که از نگاه تولیدکنندگان و فعالان این عرصه این تزریق منابع مالی به طرح‌های عمرانی همانند نوش‌دارو پس از مرگ سهراب است و اختصاص منابع مالی جدید دولت غیر از اینکه طرح‌های نیمه‌تمام را به سرانجام برساند، تاثیر چندانی در صنایع وابسته به ساختمان نخواهد گذاشت. چه آینده‌یی برای صنعت سیمان و بازار آن متصور هستید؟
برنامه‌ریزی جهت ایجاد 5پایانه صادراتی در مبادی زمینی و دریایی برای ظرفیت‌سازی صادراتی نیز از جمله مواردی است که انجمن صنفی از طریق مرکز توسعه صادرات پیگیری می‌کند. براساس تکلیف کارگروه سیمانی ستاد اقتصادی، راه‌آهن و کشتیرانی جمهوری اسلامی و همچنین همکاری مدیران عامل آن شرکت در جهت هم‌افزایی و مساعدت به صادرات، آمادگی خود را جهت تخفیف در حمل صادراتی را اعلام و انجمن نیز در قالب کمیته‌یی موضوع حمل و نقل را نیز پیگیری می‌کند. رکود تورمی سه سال گذشته که ناشی از عملکرد بد اقتصادی دولت گذشته بوده است در طول تاریخ بی‌سابقه بوده و از سال1328 که برای نخستین بار بانک مرکزی آمار تورم را اعلام کرده است، تاکنون تورم 45درصدی، جز سال 1374
نداشته‌ایم.
