گروه دانش و فن| مرجان محمدی|
شبکه ملی اطلاعات امروز به بهره‌برداری می‌رسد، شبکه‌یی که قرار است از محتوای کاربران ایرانی حفاظت کند و بستری شود برای اینترنت پرسرعت، با کیفیت و البته ارزان.
تلاش برای راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات 11ساله شده است و این شبکه قرار است امروز با حضور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، رییس سازمان فناوری اطلاعات و جمعی دیگر از مسوولان ارتباطی کشور به بهره‌برداری برسد. شبکه‌یی که قرار است با نام اختصاری «شما» در آخرین سال فعالیت دولت تدبیر و امید، رونمایی شود.
شبکه ملی اطلاعات که در برهه‌های زمانی مختلف با اما و اگر‌هایی مواجه شد و هر کس تعریفی از آن ارائه می‌کرد سرانجام پس از یک دهه قرار است به بهره برداری برسد و در این بین دولت یازدهم بهره‌برداری و رسیدن به سرانجام این شبکه را تکلیف کرد تا ایران هم از جمله کشورهایی باشد که دارای شبکه ملی اطلاعات است.
تاریخچه شبکه ملی اطلاعات
شبکه ملی اطلاعات در ابتدا در دولت نهم و از سوی محمد سلیمانی وزیر ارتباطات و معاونش عبدالمجید ریاضی، «اینترنت ملی» نامگذاری شد. وزیر ارتباطات دولت نهم تاکید داشت که با ایجاد اینترنت ملی، بی‌نیازی از شبکه اینترنت خارجی را رقم خواهد زد؛ اما این طرح به‌دلیل نبود توجیهات مناسب فنی و اقتصادی توفیقی نیافت.
در دولت دهم، رضا تقی پور وزیر وقت ارتباطات، تلاش بسیاری به کار بست تا این پروژه با نام «شبکه ملی اینترنت - شما » و تعریف مشخصی از اهداف و برنامه‌های مربوط به آن به نحوی که اینترنت در کنار این شبکه ملی باقی بماند، شکل گیرد و حتی در دوره کوتاهی نیز محمد نامی، دیگر وزیر ارتباطات دولت دهم، تلاش خود را برای ساماندهی این طرح به کار بست اما بازهم این طرح توفیقی کسب نکرد.
در نهایت اینکه دولت و مجلس موفق شدند در برنامه پنجم توسعه کشور، سرفصلی مشخص از الزامات اجرای این پروژه (ماده ۴۶ برنامه) با نام «شبکه ملی اطلاعات» تدوین کنند که این موضوع با اختصاص ردیف بودجه سالانه، به محمود واعظی وزیر ارتباطات در دولت یازدهم تکلیف شد. حال در سال پایانی برنامه پنجم توسعه، این وزارتخانه مدعی شده که در ابتدای هفته آینده، فاز نخست شبکه ملی را اجرایی می‌کند. طبق این قانون، شبکه ملی اطلاعات کشور، شبکه‌یی مبتنی بر پروتکل اینترنت (IP) به همراه سوئیچ‌ها، مسیریاب‌ها و مراکز داده‌یی است، به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی و اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند به هیچ‌وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود. در این تبصره امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در شبکه ملی اطلاعات به عنوان یکی دیگر از تعاریف مدنظر اعلام شده است. با این حال دسترسی ۶۰درصد خانوارها به شبکه پرسرعت و ۱۰۰درصد کسب و کارها به این شبکه از دیگر الزاماتی است که در بند الف و ب ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه به آن اشاره شده است.
با وجود تاخیر پی در پی در راه‌اندازی و ایجاد شبکه ملی اطلاعات، شورای عالی فضای مجازی پیرو عمل به منویات مقام معظم رهبری، در نخستین جلسات خود در دولت یازهم در دی ماه سال ۹۲، الزامات حاکم بر تحقق شبکه ملی اطلاعات را به عنوان زیرساخت ارتباط فضای مجازی کشور مصوب کرد. در این مصوبه شبکه ملی اطلاعات، شبکه‌یی متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی با مدیریت مستقل کاملا داخلی و حفاظت شده نسبت به دیگر شبکه‌ها (از جمله اینترنت) با امکان تعامل مدیریت شده با آنها، تعریف شد. شبکه‌یی با امکان عرضه انواع محتوا و خدمات ارتباطی سراسری برای آحاد مردم و با تضمین کیفیت از جمله قابلیت تحرک.
در همین حال این شورا، طراحی و راه‌اندازی شبکه‌یی با قابلیت عرضه انواع خدمات امن اعم از رمزنگاری و امضای دیجیتالی به کلیه کاربران را به وزارت ارتباطات تکلیف کرد که قابلیت برقراری ارتباطات امن و پایدار میان دستگاه‌های حاکمیتی و مشاغل و مراکز حیاتی کشور را داشته باشد و در نهایت شبکه‌یی پرظرفیت، پهن باند و با تعرفه رقابتی باشد. این شبکه به نوعی تعریف شده است که مراکز داده (دیتاسنتر) و میزبانی داخلی و نیز تفکیک ترافیک داخلی و خارجی و مراکز تبادل دیتا را شامل شود.
زنجیره‌ای که کامل شد
محمدجواد آذری جهرمی، معاون وزیر ارتباطات و مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت به عنوان مجری پروژه شبکه ملی اطلاعات در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، دستاورد نهایی شدن فاز نخست این طرح ملی را دسترسی کاربران ایرانی به ارتباطات داخلی با سرعت بالا عنوان می‌کند و می‌گوید: زنجیره شبکه ملی اطلاعات کامل شده است.
وی در تعریف فاز نخست بهره‌برداری از شبکه ملی اطلاعات می‌افزاید: شبکه ملی اطلاعات تعریفی مشخصی دارد به نحوی که مطابق قانون برنامه پنجم، ۶۰درصد خانوار ایرانی باید به پهنای باند پرسرعت، دسترسی داشته باشند به صورتی که این دسترسی پهن باند با قیمت مناسب ایجاد شود و در کنار آن شاهد حضور دیتاسنترهای داخلی (مراکز داده) باشیم.
معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ادامه داد: طبق این اهداف با درنظر گرفتن ۳۰میلیون خانوار ایرانی، باید حداقل ۱۵میلیون خط اینترنت ADSL در کشور وجود داشته باشد اما برای دسترسی به این حجم پهنای باند پرسرعت، به اهداف مدنظر نرسیده‌ایم به نحوی که هم‌اکنون حدود ۱۰ تا ۱۱میلیون خط ADSL در کشور، برآورد می‌شود. اما از سوی دیگر با پوشش وسیع اینترنت موبایل نسل سوم و چهارم در کشور
(3G و 4G) این اهداف محقق شده است و ضریب نفوذ این دسترسی به بیش از ۶۰ درصد رسیده است. مجری شبکه ملی اطلاعات در مورد تحقق زیرساخت‌های اجرای این طرح ملی، خاطرنشان کرد: در بخش زیرساختی شبکه ملی اطلاعات، ظرفیت‌سازی مناسب صورت گرفته و با راه‌اندازی مراکز تبادل اطلاعات داخلی در ۴ نقطه کشور، این طرح به سمت اجرایی شدن در حرکت است. وی با اشاره به اقدامات صورت گرفته برای ایجاد مراکز توزیع محتوا
(Content delivery network) از سوی مرکز تحقیقات مخابرات ایران و نیز بخش خصوصی، تاکید کرد: آخرین اقدام تفکیک قیمت ترافیک ارتباطات داخلی و خارجی بود که طبق مصوبه کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات انجام شد و هم‌اکنون می‌توانیم بگوییم که زنجیره شبکه ملی اطلاعات کامل شده است و فاز یک این طرح، آماده بهره‌برداری است.
اتصال مشاغل به شبکه ملی اطلاعات
مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت، گفت: شبکه ملی اطلاعات روی همین شبکه فعلی زیرساختی کشور در حال انجام است. هم‌اکنون همه‌چیز برای کاربران ملموس شده است. هم‌اکنون کاربران، سرویس داخلی را با پهنای باند بالاتر و قیمت ارزان‌تر مصرف می‌کنند و این همان شبکه ملی اطلاعات است.
وی با تاکید براینکه کاربر چیز دیگری را احساس نخواهد کرد و قانون برنامه نیز همین است، در پاسخ به این سوال که در اوایل هفته آینده چه چیزی قرار است رونمایی شود، ادامه داد: آنچه از رونمایی این طرح مدنظر است ارائه کامل شبکه ملی اطلاعات خواهد بود. چون بخشی از آن در حوزه‌های امنیت فضای تبادل اطلاعات، حملات سایبری و جلوگیری از حملات سایبری باقی مانده بود که به این زنجیره اضافه می‌شود. آنچه در ایجاد شبکه ملی اطلاعات می‌تواند برای کاربران نهایی مورد اهمیت قرار گیرد، نحوه دسترسی به ارتباطات با کیفیت، پرسرعت و ارزان است. انتظاری که هنوز در اتصال به شبکه اینترنت برای کاربران به صورت کامل محقق نشده است. با این حال، راه‌اندازی مراکز داده، مراکز تبادل اطلاعات و توزیع محتوا در داخل کشور بر بستر شبکه ملی اطلاعات قرار است این انتظار کاربران را محقق سازد. آذری جهرمی در این باره به مهر گفت: موضوع تفکیک ترافیک داخلی و خارجی در شبکه ملی اطلاعات با هدف کاهش قیمت دسترسی به خدمات آنلاین برای کاربران صورت گرفته است به نحوی که طبق مصوبه ۲۳۷ کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی ۶ماه فرصت خواهند داشت که
نسبت به تفکیک تعرفه‌ها برای کاربران اقدام کنند. وی افزود: به این معنی که چنانچه کاربران از سرویس‌ها و سایت‌های داخلی استفاده می‌کنند، هزینه پهنای باند آنها به مراتب کمتر از زمانی خواهد شد که از سایت‌های خارجی و سرویس‌های خارجی که میزبانی آنها در خارج از کشور است، استفاده کنند.
هم‌اکنون و طبق اعلام وزارت ارتباطات، ۶۰ درصد مصرف پهنای باند اینترنت برای ترافیک خارجی و ۴۰ درصد برای ترافیک داخلی است که با ایجاد شبکه ملی اطلاعات، برآورد می‌شود که این نسبت، عکس شود و کاربران ایرانی برای استفاده از خدمات، مجبور به استفاده از ترافیک خارجی نشوند و هزینه‌هایشان کاهش یابد. طبق مصوبه ۲۳۷ کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، پهنای باند اینترنت بین‌الملل تا سقف ۴۲درصد و پهنای باند شبکه داخلی تا ۸۴درصد کاهش قیمت داشته است. این کاهش قیمت برای کاربران نهایی تا سقف ۳۶درصد ملموس خواهد بود که البته بستگی به میزان مصرف کاربر دارد. در واقع کاربری که کم مصرف باشد حدود ۱۰درصد کاهش قیمت را حس می‌کند اما کاربری که مصرف بیشتری داشته باشد هزینه‌هایش تا ۳۶درصد کاهش پیدا خواهد کرد. این کاهش قیمت در اتصال از طریق موبایل نیز حدود ۲۰درصد برآورد می‌شود.
