گروه اقتصاد اجتماعی|
برحسب شواهد تاریخی، انسان بیش از ٩هزار سال قبل در جلگه‌های دجله و فرات و نیل به کشت و زرع بعضی از محصولات مشغول بوده است. در مصر و بین النهرینِ قدیم، حدود ٣٥٠٠سال قبل، آبیاری با روش‌های مختلف انجام می‌گرفته و استفاده از گیاهان دارویی و ادویه‌یی نیز معمول و متداول بوده است. یک مقاله علمی که به معرفی اهمیت علم زراعت و باغبانی پرداخته اعلام می‌کند در همین دوران مصریان قدیم تعداد زیادی از گیاهان زراعی و باغی مثلاً غلات، حبوبات، خرما، انگور، زیتون، انار، موز، لیمو، انجیر، سبزی‌ها را می‌شناختند و آنها را کشت می‌کردند. در حفاری‌های نقاط مختلف ایران نیز معلوم شده که در حدود ٣٠٠٠سال قبل ازمیلاد درخت کاری معمول بوده است. بابلی‌ها و آشوری‌ها در حدود ٧٠٠سال قبل ازمیلاد نزدیک به ٩٠٠گیاه مختلف را با موفقیت کشت و کار می‌کردند. این پیشینه تاریخی باعث شده تا نقش و آثاری که امروزه محصولات زراعی و باغی در زندگی بشر دارند انکار ناپذیر باشد، زیرا همان‌گونه که اشاره شد زندگی کلیه جانوران متکی به گیاهان و فرآورده‌های آن است. به عبارت دیگر انسان به طرق مختلف وابسته به گیاهان زراعی و باغی است. از سوی دیگر فعالیت باغداری یکی از زیر
بخش‌های بسیار مهم در حوزه کشاورزی به حساب می‌آید که به همراه فعالیت زراعت حدود 66درصد ارزش افزوده بخش کشاورزی به قیمت ثابت را تشکیل می‌دهد. مرکز آمار ایران در تازه‌ترین گزارش خود نتایج طرح آمارگیری از باغداری‌های کشور در سال1394 را منتشر کرد. گزارش «تعادل» از مهم‌ترین دستاوردهای این طرح را در زیر می‌خوانید:
62درصد محصولات باغی کشور
در 7 استان
براساس این گزارش مقدار تولید محصولات باغی برای سال1393 نزدیک به 12میلیون و 278هزار تن بود که 59درصد از این تولیدات مربوط به 4محصول مهم سیب، انگور، پرتقال و خرما اختصاص دارد.
این در حالی است که مقدار تولید محصولات باغی در سال1389 نزدیک به 10میلیون و 718هزار تن بود که مقدار تولید چهار محصول مهم سیب، انگور، پرتقال و خرما همچنان 4محصول اول در تولیدات باغی به حساب می‌آمدند. نتایج این طرح در سال1394 نشان می‌دهد بیش از یک‌میلیون و 707هزار بهره‌بردار باغ و قلمستان در کشور وجود دارد که بیش از یک میلیون و 136هزار بهره‌بردار باغ و قلمستان به صورت کاشت ساده
(تک محصولی) و 738هزار بهره‌بردار به صورت باغ مخلوط (چندمحصولی) مشغول به فعالیت بوده‌اند. مساحت باغ‌ها و قلمستان‌های کشور در سال1394 بیش از یک میلیون و 814هزار هکتار برآورد شد که 69.6درصد آن باغ و قلمستان ساده (تک‌محصولی) و بقیه به صورت باغ و قلمستان مخلوط (چندمحصولی) بود.
نتایج حاصل از این آمارگیری نشان می‌دهد حدود 18.5درصد مساحت باغ‌ها و قلمستان‌های کشور مساحت کمتر از یک هکتار، 47.9درصد باغ‌ها و قلمستان‌های کشور مساحت یک تا پنج هکتار و 33.6درصد آنها 5هکتار یا بیشتر بود. این گزارش در بررسی استان‌های کشور اعلام می‌کند که 62درصد تولیدات باغی کشور به ترتیب در 7 استان کشور شامل مازندران، فارس، کرمان، آذربایجان غربی، قزوین، آذربایجان‌شرقی و خراسان‌رضوی تولید شده است.
مساحتی کمتر از یک هکتار
برای 68درصد باغداران
از نظر شمار بهره‌برداران 68.1درصد آنان در مساحت کمتر از یک هکتار، 29.2درصد آنان در باغ‌ها و قلمستان‌های کشور دارای مساحت یک تا 5هکتار و 2.7درصد بهره‌برداران در باغ‌ها و قلمستان‌های دارای مساحت پنج هکتار یا بیشتر باغ و قلمستان بودند.
این گزارش به خانواده باغداران نیز پرداخته و اعلام می‌کند بیش از یک میلیون و 300هزار بهره‌برداری از باغ متعلق به پنج میلیون و 200هزار خانوار بهره‌بردار بود که محل سکونت آنها در آبادی یا شهر محل بهره‌برداری قرار داشت.
از این میزان، بیش از 4میلیون و 900هزار نفر بیش از 6سال داشتند که 76درصد با سواد و 24درصد بیسواد بودند. همچنین از 4میلیون و 600هزار نفر از اعضای خانوارهای بهره‌بردار با سن بالاتر از 10سال، بیش از یک‌میلیون و 900هزار نفر شاغل بودند که شغل اصلی
یک میلیون و 100هزار نفر آنها باغداری بود.
کشاورزانی که باغدار شدند
واکاوی ارقام و دادهای اعلام شده در آخرین گزارش مرکز امار ایران این موضوع را به ذهن متبارد می‌کند که تغییر در برخی شئون اجتماعی و اقتصادی کشور به تغییر در الگوهای کشت و زراعت هم کشیده شده است. بنابر آمارها، در چند سال اخیر برای نخستین بار در کشور، تولید محصولات باغداری بر تولید محصولات کشاورزی پیشی گرفته است. این موضوع می‌تواند افزون بر اینکه خبر از تغییر الگوی کشاورزی می‌دهد، نشانه‌یی باشد از علامت‌هایی که قیمت‌ها و بازار به تولید‌کنندگان محصولات کشاورزی و باغی می‌دهند، از آنجا که تولید محصولات باغی ساده‌تر از تولید محصولات کشاورزی-مانند گندم و جو- است و احتمالا سودآوری بیشتری هم دارد، تولید آنها به صرفه‌تر است.
علاوه بر این، تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی و زمین خواری که کم‌کم به معضلی عظیم تبدیل شده است، با این داده‌ها سازگار‌ند: برخی زمین‌خواران با غرس درختان باغی، قانون عدم تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی را دور می‌زنند. اما اینها تنها چیزهایی نیستند که می‌توان در مورد تغییر الگوی کشت در کشور به آنها اشاره کرد. کاهش سطح زمین‌های کشاورزی در کشور و حتی کاهش شاغلین در بخش کشاورزی الزاما نمی‌تواند نشانه خطرناکی باشد و شاید خبر از مدرن شدن کشاورزی در ایران بدهند. اما پیشی گرفتن باغداری از کشاورزی که این دومی با امنیت غذایی شهروندان ایرانی سر و کار دارد، موضوعی است که نمی‌توان به سادگی از کنار آن گذشت. با این حال بسیاری از کارشناسان این حوزه زیر‌بخش باغبانی را یکی از مهم‌ترین زیر مجموعه‌های کشاورزی می‌دانند که از نظر مقدار، تنوع تولید، ارزش غذایی محصولات تولیدی و جایگاه صادراتی از اهمیت بالایی برخوردار است.
همچنین برخی محصولات باغبانی کشور مانند مرکبات، پسته، زعفران، زرشک، انار و برخی گیاهان دارویی دارای ارزش اقتصادی، صادراتی و ارز‌آوری بالایی هستند و از عوامل مثبتی به شمار می‌روند که در گرایش افراد به باغبانی و باغداری موثر واقع شده است.
