محمود اسلامیان: برای حل بحران صندوقها همه صاحبنظر شدند
گروه اقتصاد کلان مرضیه امیری
صندوق بازنشستگی کشوری با یک میلیون و 290هزار بازنشسته و ثروت 20هزارمیلیارد تومانی تبدیل به یکی از بحرانهای بزرگ اقتصادی و اجتماعی کشور شده است و البته در این بحران دیگر صندوقهای بازنشستگی نیز سهیم هستند. معضل اصلی ماجرا هم در بحث تامین مالی این صندوقهاست. طبق اصول اولیه استاندارد جهانی قرار بوده، صندوقهای بازنشستگی بخشی از منابع خود را از سهم پرداختی شاغلان تامین کنند و بخش دیگر منابعشان هم به واسطه انباشت سرمایه و سود شرکتهای زیرمجموعه حاصل میشود اما عاقبت این صندوقها در ایران به گونهیی دیگر رقم خورده است. به عنوان نمونه صندوق بازنشستگی کشوری با تاریخی 47ساله(تحت تابعیت وزارت دارایی و بعد سازمان استخدامی و سازمان مدیریت و برنامهریزی و در نهایت وزارت رفاه) در حال حاضر تنها 34درصد هزینههای خود را از محل سرمایهگذاریهای انجام شده صندوق به دست میآورد و 74درصد تامین مالی آن توسط دولت انجام میشود. این شدت وابستگی مالی صندوق بازنشستگی کشوری به دولت را اگر در کنار این اطلاعات قرار دهیم که اکنون به ازای هر بازنشسته کمتر از یک نفر شاغل هستند بهاوج بحران مالی این صندوق پی میبریم. این گره کور
دخلوخرجهای صندوق بازنشستگی اما همچنان ادامه دارد و به سختی میتوان امید به باز شدن آن داشت؛ همچنانکه در لایحه برنامه ششم توسعه در ابتدا بحران صندوقهای بازنشستگی در کنار بحران آب و محیطزیست جزو اولویتهای اصلی برنامه قرار گرفته بود اما در لایحه ویرایش شده تقدیمی به مجلس دهم، اولویت صندوقهای بازنشستگی از سیاستهای راهبردی برنامه حذف شد؛ اتفاقی که رییس صندوق بازنشستگی کشوری نیز نسبت به آن واکنش نشان داد. رییس صندوق بازنشستگی کشوری درباره چرایی حذف این اولویت از متن لایحه به «تعادل» توضیح میدهد: «امیدوار بودیم شدت بحران صندوقهای بازنشستگی و لزوم حل آن در لایحه برنامه ششم لحاظ شود اما متاسفانه در لایحه ویرایش شده برنامه ششم تدوینگران این بحران را جزو اولویتها قرار ندادند. به هر حال با وجود پیگیریها و پیشنهادات ما ظاهرا اصلاحات پارامتری در برنامه ششم توسعه لحاظ نمیشود اما قرار است این اصلاحات در قانون خدمات کشوری دیده شود.»
مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشور همچنین با اشاره به وضعیت رکود در کشور و منابعی که از شرکتها خارج و توسط دادستانی بازگردانده شده، گفت: «آخرین مورد مربوط به فرد یونانی بود که در جریان معاملات 28میلیون دلار از منابع شرکت نفتکش را که زیرمجموعه صندوق بود از اوایل سال 92 در اختیار داشت و تحویل نداده بود. این فرد به گفته دادستانی، سه هفته پیش بازداشت شده و امیدواریم اعتباراتی که 3سال است در اختیارش بوده و پرداخت نکرده به بیتالمال برگردد».
28 تصمیم اشتباه در اداره صندوق کشوری
رییس صندوق بازنشستگی کشوری دیروز در نشست خبری خود ضمن پاسخگویی به سوالات خبرنگاران با رویکردی ساختارگرایانه دلایل پدیدهیی به نام بحران صندوقهای بازنشستگی را واکاوی کرد و در تمام صحبتهایش تاکید داشت تا نتوانیم ریشه اصلی بحران را شناسایی کنیم، امکان پیچیدن نسخه درمانی آن را هم نخواهیم داشت. به گفته محمود اسلامیان، مشکلات امروز صندوق بازنشستگی کشوری حاصل 28تصمیم اشتباهی است که در گذشته توسط دولتها و مجلسها گرفته شده است. او با بیان اینکه صندوقهای بازنشستگی در همه جای دنیا نهادهای اقتصادی هستند اما متاسفانه در ایران، ما همه اشتباهات را با پول نفت جبران میکنیم، برخی از این تصمیمهای اشتباه را نام برد و توضیح داد: «در طول زمان 28تصمیم بزرگ در مجلس و دولت برای صندوق گرفته شده که هزینههایش را لحاظ نکردهاند و این هزینهها باری چند صد هزار میلیارد تومانی به اقتصاد کشور تحمیل کرده است. یکی از این تصمیمهای اشتباه تعیین سن بازنشستگی است. در همه جای دنیا برای مردان 65 سال و برای زنان 60 سالگی سن بازنشست شدن است اما ما در ایران معیار را بر 51.5 قرار دادهایم که بسیار پایین است. در واقع فاصله سنی 50 تا 60
سالگی که اوج پختگی کاری برای هر فردی محسوب میشود ما افراد را خانهنشین میکنیم و این موضوع فشار مالی به صندوقها وارد میکند.»
بار سنگین تصمیمگیریهای غلط
معضل صندوقهای بازنشستگی بیش از آنکه اکنون مشکلآفرین باشد (هر چند هماکنون هم بازنشستگان با مشکل دریافتی و دولت با بزرگی اندازه هزینههای جاری به دلیل بودجه تخصیصی به صندوقها مواجه است) با توجه به جوانی جمعیت، شدت بحران آن از 10سال دیگر شروع به نمایان شدن میکند و به همین دلیل هم است که کارشناسان و پژوهشگران مرتبا نسبت به خطر شعلهور شدن آتش زیر خاکستر آن هشدار میدهند. تحقق این پیشبینیها را خود مسوولان مربوطه به این حوزه هم بسیار نزدیک و باورپذیر میدانند چنانکه رییس صندوق بازنشستگی کشوری میگوید که روز به روز دامنه مشکلات این صندوقها توسعه مییابد. او مقصر اصلی این ماجرا را هم نه یک فرآیند طبیعی زاد و ولدها و بمب جمعیتی دهه 60 بلکه تصمیمگیریهای غلط در این حوزه میداند. اسلامیان معتقد است که ما این صندوقها را اقتصادی اداره نکردهایم و فقط روی هزینههای قبلی هزینه جدیدی تراشیدیم؛ به طوری که تصمیماتی که در سه دهه گذشته گرفته شده 410هزار میلیارد تومان به قیمت روز هزینه داشته است.
مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری با اشاره به اینکه در گذشته ورودی به صندوق بازنشستگی کشوری کاهش محسوسی پیدا کرده و درحال حاضر یک میلیون کارمند دولتی داریم که تحت پوشش صندوقهای دیگر هستند، ادامه داد: «ما این آمادگی کامل را داریم تا بتوانیم راهحلهای مناسب را ارائه دهیم. ما پیشنهادات مدون خود را اعلام کردهایم و معتقدیم اصلاحات پارامتریک باید به صورت تدریجی و مرحلهیی انجام شود. به یکباره نمیتوان سن بازنشستگی را از 50 به 60 سال افزایش داد بلکه باید به تدریج سن بازنشستگی بیشتر شود.»
بخش انرژی سودآورترین رشته فعالیت
محمود اسلامیان در پاسخ به سوال«تعادل» مبنی بر اینکه در لایحه برنامه ششم آمده است که تا پایان سال 99 هر گونه استخدام و تبدیل وضعیت استخدامی ممنوع است، آیا این انسداد خط ورودیهای صندوق، بحران موجود را تشدید نمیکند؟ توضیح داد:«تصمیمات غلط باعث جابهجایی هزینهها میشود، قبل از هر تصمیمی باید واکاوی علمی داشته باشیم و صندوق این آمادگی را دارد که مسالهشناسی کند تا از این بحران خارج شود. درحال حاضر با توجه به اینکه ورودیهای صندوق کشوری مسدود شده، وضعیت این صندوق از دیگر صندوقها مانند تامین اجتماعی نیز بدتر است؛ به طوری که نسبت شاغل به بازنشسته صندوق بازنشستگی تامین اجتماعی 6 به یک است و این نسبت در صندوق کشوری کمتر از یک است.»
محمود اسلامیان با بیان اینکه مجموع ثروت صندوق در قالب شرکتهای مختلف20هزار میلیارد تومان است، توضیحاتی در مورد وضعیت سرمایهگذاریهای این صندوق ارائه داد و گفت: «درحال حاضر 6 هلدینگ در حوزه حملونقل و گردشگری، انرژی، صنعت و معدن، مواد غذایی، کشاورزی و دارویی، ساختمان و عمران، بیمه و بازار سهام فعالیت دارند. تا قبل از این ستاد سامانیافتهیی مربوط به سرمایهگذاری در صندوق وجود نداشت اما اکنون شاهد کنترل، نظم و افزایش بهرهوری در هلدینگهای تخصصی هستیم، پروژههای زیادی آغاز شده به طوری که در سال 92 سود کل شرکتها 800 میلیارد تومان بود در سال 93 با رشد 35درصدی 1200میلیارد تومان و در سال 94 به 1500میلیارد تومان رسیده است و امسال امیدواریم این روند ادامه پیدا کند. 10شرکت زیانده و کم بازده داشتیم که هفت مورد از آنها را مهار یا شیبشان را کنترل کردیم و سه شرکت دیگر به واسطه مسائل محیطی حاکم بر صنعت هنوز زیانده هستند که امیدواریم اینها را نیز به سودآوری برسانیم یا از آن خارج شویم».
همه نظر میدهند
هر چند سخنان رییس صندوق بازنشستگی کشوری از دو برابر شدن سود شرکتهای این صندوق در کمتر از 2سال خبر میدهد اما هنوز هم نمیتوان امیدوار بود که در سالهای نزدیک این صندوق برای هزینههای خود بتواند مستقل از دولت عمل کند (در حال حاضر 76درصد از هزینههای این صندوق از طرف دولت تامین میشود) حتی برخی مسوولان معتقدند این بار تحمیلی صندوقهای بازنشستگی در سالهای آینده بسیار هم عمیقتر خواهد شد همچنانکه علیلاریجانی، رییس مجلس دهم اعلام کرده است تا 10، 15سال آینده بیش از 50 درصد از هزینههای جاری دولت لاجرم باید به صندوقهای بازنشستگی اختصاص پیدا کند.
در اینباره «تعادل» در نشست خبری دیروز نظر رییس صندوق بازنشستگی کشوری را نیز جویا شد که وی چه چشماندازی را برای آینده مالی این صندوقها متصور است. اسلامیان توضیح داد: «قبل از انجام هر کاری بهتر است مطالعه و واکاوی اساسی داشته باشیم و ببینیم در 40سال گذشته چه شده که به اینجا رسیدهایم، اگر این کار انجام نشود هرکس یک نظری میدهد و بعد از اعمال این نظرات مانند اتفاقی که در گذشته افتاده باید افسوس فقدان تصمیمات صحیح و کارشناسی را بخوریم. بنابراین صندوق بازنشستگی باید در کنار موضوع آب و محیط زیست در لایحه برنامه ششم توسعه قرار میگرفت اما متاسفانه حذف شد. حالا باید امیدوار بود با اصلاحیه قانون مدیریت خدمات کشوری در دوره 10تا 15ساله بتوانیم شرایط را برگردانیم. صندوق این آمادگی را دارد با مسالهشناسی از این بحران خارج شود مشروط به اینکه دیگر دستگاهها هم همکاری کنند.»
معضل صندوقهای بازنشستگی کشوری به قدری اظهر منالشمس شده است که دیگر در میان سخنان هر مسوول و مقام دولتی میتوان ردپایی از نگرانی درباره آن را دید، نگرانی که هرچند بجاست اما به زعم رییس صندوق بازنشستگی کشوری باعث شده هر نهاد و فرد متخصص یا غیرمتخصصی راهکاری برای آن ارائه دهد. رییس مجلس روز دوشنبه در سخنانی اظهار کرده بود که لازم است با تشکیل یک ستاد ویژه صندوقی جداگانه ایجاد شود که مشخصا به بحث سرمایهگذاری صندوقهای بازنشستگی بپردازد؛ فرآیندی که البته هماکنون در صندوقها بهویژه صندوق بازنشستگی کشوری خود در جریان است و همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، عملکردی مثبت اما نه مکفی در این راستا داشتهاند.
محمود اسلامیان در اینباره اظهار کرد:«صندوقهای بازنشستگی چون نهادهای مالی هستند، مدیریت آنها باید ثابت باشد، دلیلی ندارد هر دولتی که میآید و میرود، این همه تغییر به بار بیاید. در دولت قبل حتی بخشدار و فرماندار نیز تغییر کرد درحالی که باید با شناسایی و ارتقای مدیر خوب سرمایههای کشور را نگهداشت و فقط تغییرات در سطح وزیران باشد و کادر مدیر و کارشناس که سرمایههای کشورند، تغییر نکند».