انوش اسفندیاری
رییس اندیشکده تدبیر آب
آب و ارتباط با جامعه مسالهیی است که در این جلسات به آن توجه خواهیم کرد. تصویری که از بحران آب در شهرهای بزرگ ارایه میشود همه مساله نیست. ما بخش بزرگی از مصرف آب را در روستاها و کشاورزی داریم که به روش سنتی از آب استفاده میکنند. بهطور کلی ما در آب سه بخش عمده مصرف داریم. مصرف نهایی که همان بخش شرب کشور است با وجود سهم 5 یا 6 درصدی در منابع آب هزینههای زیادی بر اقتصاد جامعه متحمل میکند؛ به نحوی که اکنون زمزمههایی مبنی بر این شنیده میشود که دیگر نمیتوانیم در لولهکشی آب مناسب با شرب داشته باشیم. نوع دوم مصرف آب در تولیدات اقتصادی اعم از صنعت و کشاورزی است، بخش مهمی از ابر زیرساختها در کشور وابسته به آب هستند. بخش سوم محیط زیست است، آب به عنوان عنصر حیاتی درگردش خودش و در چرخه آب در کل حیات هر جامعه نقش بسیار مهمی دارد. این خصلت آب را فراتر از یک منبع طبیعی ساده میکند. نوعی دیگر از دستهبندی نیز در آب وجود دارد که باید در جامعه به آن توجه شود، بهرهبرداری آب به دو بخش مصرفی و غیرمصرفی تقسیم میشود. بهرهبرداری مصرفی همان مسالهیی است که اغلب با آن آشنا هستیم، مصرف شهری، صنعتی، کشاورزی و... همه در این دسته قرارمیگیرند. ما بیشترین استفاده از آب را در همین قسمت داریم، در جهان هم 70درصد آب در بخش کشاورزی است اما تنها 40درصد از مواد غذایی در جهان با کشاورزی آبی صورت میگیرد، درصدی که درکشور ما بالاتر از این ارقام است. بهرهبرداری غیرمصرفی شامل تولید انرژی که پتانسل آن را در کشور داریم، استفاده از آب برای حمل ونقل و دفع زبالهها و مواد آلوده، مسالهیی است که اغلب از چشم رسانهها و مردم دور میماند. این کمبود اطلاعات عمومی درجامعه کاهش قدرت چانهزنی برای اتخاذ تصمیمهای درست را در پی دارد. این اطلاعات که به صورت غیررسمی در نظام اداری وجود دارد با آزادسازی قدرت تفاهم درجامعه را بالا میبرد. درحوزه آب این اطلاعات در وزارت نیرو وجود دارد که با گسترش آن باب گفتوگو درکشور باز میشود. این گشایش در اطلاعرسانی شاید نخستین گام در اصلاح رابطه دولت و نهادهای خصوصی است. از طرفی دیگر دو نهاد مختلف در آب اثرگذار هستند یکی مجلس که در تصمیمگیری و تخصیص منابع مالی نقش تعیینکننده دارد و دیگری قوه قضاییه که کارکرد درست این قوه در دعواهای حقوقی بر سر استفاده از منابع آبی میتواند کارساز باشد؛ توجه به نقش این دو نهاد نیز مسالهیی با اهمیت است. این اصلاحات باید انجام شود تا دوباره به راهحلهای تکراری بسنده نکنیم. زمانی دنبال مهار آب بودیم و امروز دنبال انتقال آن هستیم، باید طوری برنامهریزی کنیم که بعدها نگوییم این هم اشتباه بود و دنبال راهحلهای دیگر برویم.