دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه میگوید کشت چغندر قند در اطراف دریاچه ارومیه صرفه اقتصادی ندارد
گروه اقتصاد اجتماعی|
اکنون تنها 3 تا 5درصد از مساحت دریاچه ارومیه دارای آب است و شاید اگر نمیبود توجه مردم و سازمانهای مردم نهاد، دولت یازدهم هم فکری برای نجات دومین دریاچه بزرگ آب شور در دنیا نمیکرد. حالا هم صحبتهای مسوولان ستاد دریاچه ارومیه نشان میدهد که ممنوعیت کشت محصولات کشاورزی در این منطقه به دلیل بارشهای مناسب و شاید هم برخی دلایل اقتصادی و سیاسی، اجرایی نشده است. از طرفی، ژاپن اعلام کرده که میخواهد برای نجات دریاچه ارومیه با ایران همکاری نزدیک داشته باشد.
بسیاری از کارشناسان مدیریت منابع آب در سراسر جهان گمان میکنند دریاچه ارومیه دیگر نجات دادنی نیست و منتظرند روزی این دریاچه هم به سرنوشت دریاچه آرال در زمان شوروی سابق دچار شود. برای این دسته از کارشناسان البته فرقی هم نمیکند دریاچه ارومیه نجات پیدا کند یا نه، چرا که آنها در خاورمیانهیی زندگی نمیکنند که کمبود منابع آب، خشکسالی و باد، توفان ریزگردها را به مهمان ثابت شهرهایش تبدیل کرده باشد.
نشست خبری بررسی آخرین وضعیت عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه، که به همت این ستاد و نیز خانه کشاورز برگزار شده بود، محملی بود برای اشاره دوباره به وضعیت بزرگترین قربانی خشک شدن فلات ایران.
کشاورزی ادامه پیدا میکند
دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: «هیچ کجای دنیا مانند ایران مصرف بیشتر از 50درصد آبهای تجدیدپذیر را ندارند و کشور ما بیشترین استفاده از آبهای تجدیدپذیر خود را دارد. بسیاری از کشورهای دنیا استفاده بیش از 40درصد از آبهای تجدیدپذیر را ممنوع و حرام میدانند و مصرف بالای آب از منابع تجدیدپذیر ایران که 107 تا 108درصد است به نوعی تیشه به ریشه زدن کشور است.»
عیسی کلانتری با بیان اینکه وعده روحانی در زمان انتخابات ریاستجمهوری مبنیبر احیای دریاچه ارومیه از زبان یک سیاستمدار گفته شده در حالی که وی از لحاظ فنی صلاحیت این امر را نداشته است، گفت: «تعدادی از کارشناسان پس از مطالعات زمینشناسی و ساختار دریاچه و اطراف آن احیای آن را محتمل و عدهیی دیگر آن را غیرممکن میدانستند.»
طرحهای رویایی مانند انتقال آب دریای خزر به دریاچه ارومیه ظاهرا هنوز طرفداران خودشان را دارند که کلانتری خود را ملزم میبیند در مورد عملی نبودن آنها توضیح دهد: «آب دریاچه ارومیه کلراته است و این در حالی است که آب دریای خزر سولفاته است، به همین دلیل نمیتوانیم آب خزر را به ارومیه انتقال دهیم.» با این همه، کلانتری از انتقال آب از مناطق دیگر به دریاچه ارومیه خبر داد. او در مورد دلایل شور بودن آب ورودی به دریاچه هم گفت: «ضلع شمالی دریاچه ارومیه کوههای نمکی وجود دارد که وقتی آب شیرین ورودی به این دریاچه با آنها برخورد میکند آب این دریاچه را شور میکند وگرنه آبهای ورودی به این دریاچه شور نیستند.»
کلانتری افزایش سطح زیرکشت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه را عامل اصلی خشک شدن این دریاچه اعلام کرد. به گفته کلانتری، هماکنون سالانه چیزی در حدود 1.5 میلیارد مترمکعب اضافه برداشت از حقابه دریاچه ارومیه وجود دارد و این موجب خشکی این دریاچه شده است. «حوضه آبریز دریاچه ارومیه در سالهای گذشته به 290هزار هکتار سطح زیر کشت آبی محدود میشد که اکنون این رقم به بیش از 500هزار هکتار رسیده است و 1.5میلیارد مترمکعب از آب دریاچه ارومیه اضافه برداشت میشود که چیزی در حدود 7 تا 8درصد از آب این دریاچه را تشکیل میدهد.»
نکته مهم صحبتهای رییس خانه کشاورز و دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه آنجایی بود که به تداوم کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اشاره کرد. توضیح اینکه قرار بود دولت پولی به کشاورزان این منطقه بدهد تا موقتا دست از کشاورزی بردارند تا حقابه دریاچه تامین شود.
کلانتری گفت: «اگر بتوانیم به درستی نیاز آبی گیاه را تامین کنیم براساس آب اختصاص داده شده حتی نیازی به تغییر الگوی کشت در شرایط فعلی نداریم علاوه بر این، پیشنهاداتی برای تغییر کشت سیب به انگور داشتیم اما با توجه به اینکه میزان بارشها در سالهای گذشته مناسب بوده است از این موضوع صرفنظر شد.» کلانتری گفت: «طرح نکاشت در اطراف دریاچه ارومیه تنها برای دو سال در نظر گرفته شده بود تا شرایط دریاچه ارومیه به ثبات لازم برسد اما با توجه به بارندگیهای خوبی که انجام شد اجرای این طرح به فراموشی سپرده شد و عملیاتی برای جلوگیری از کشاورزی انجام نشد.»
برداشت اصفهانیها از آب ارومیه
یکی دیگر از نکاتی که کلانتری به آن اشاره کرد، عقد قرارداد با برخی شرکتهای خارجی برای واردات واریتهها (گونههای) مختلف گیاهان که آب کمتری نسبت به گونههای داخلی مصرف میکنند بود. به این ترتیب میتوان از محل کاهش مصرف آب گونههای کشاورزی، آب بیشتری را به خود دریاچه اختصاص داد.
کلانتری با اشاره به اینکه از سایر استانهای کشور از آب دریاچه ارومیه بطور غیرمستقیم برداشت میکنند، گفت: «در استانهای خراسان و اصفهان که کمبود آب دارند و سطح زیر کشت چغندر در آنها کاهش پیدا کرده است برای تامین چغندر مورد نیاز خود به اراضی اطراف دریاچه سرازیر شدهاند و سالانه 400هزار تن چغندر قند از منطقه اطراف دریاچه ارومیه به استانهای یاد شده میرود.»
کلانتری اما به حساب و کتاب اقتصادیی اشاره میکند که نشان میدهد کشاورزی با استفاده از آب دریاچه ارومیه مقرون به صرفه نیست: «ارزش شکر تولید شده توسط این 400هزار تن براساس محاسباتی که ما انجام دادهایم 18میلیون دلار است اما سالانه 22میلیون دلار یعنی 4میلیون بیشتر برای هزینه حمل و نقل این چغندرها به اصفهان و خراسان پرداخت میشود که این امر در اقتصاد کلان 4میلیون دلار به کشور ضربه وارد میکند دلیل اینکه ورود چغندر قند از منطقه ارومیه به استانهای خراسان و اصفهان برای کارخانجات به صرفه است آن است که تعرفههای بالای واردات قیمت محصول وارداتی را بالا میبرد.»
کلانتری ادامه داد: «با کاشت ذرت به جای چغندر مازاد میتوان سالانه 60میلیون تا 64میلیون مترمکعب آب صرفهجویی کرد و کاشت چغندر قند در این منطقه توجیه اقتصادی ندارد. ستاد احیای دریاچه ارومیه دیگر اجازه خروج چغندر از استان آذربایجان غربی را نمیدهد و این محصول باید تنها در خود استان مورد استفاده قرار گیرد.»
کلانتری که مدیر گروه پژوهشی امور کشاورزی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام هم هست ادامه داد: «آب مصرفی کشاورزی از دریاچه ارومیه سالانه 4.2میلیارد مترمکعب است که کل آب مصرفی از این دریاچه 4.7میلیارد مترمکعب است یعنی 90درصد آب مصرفی دریاچه ارومیه توسط بخش کشاورزی مورد استفاده قرار میگیرد.»
کلانتری گفت: «اگر کسی به حق از مدیریت مصرف آب در اطراف دریاچه ارومیه خسارت دید ستاد احیای دریاچه ارومیه خسارت وی را پرداخت میکند و ما معتقدیم که در هر عملی ممکن است برخی متضرر شوند اما سعی ما این است که این اتفاق نیفتد. باید توجه داشت که مصرف آب جنگ بین وزارت کشاورزی و وزارت نیرو یا دولت با مردم نیست و باید به مصرف آب توجه بیشتری شود.»
کلانتری با اشاره به گسترش بیماریها و تغییرات ژنتیکی در اطراف دریاچه ارومیه ناشی از خشکسالی آن نیز گفت: «روسای دولت اصلاحات و دولت نهم و دهم، در جریان خشک شدن دریاچه ارومیه بودند. در سال 82 به رییس دولت اصلاحات و در سالهای 84 دو بار به احمدینژاد نامه نوشته شد و خطرات خشک شدن دریاچه ارومیه وهزاران میلیارد دلاری که از این بابت صدمه وارد میشود تاکید شد. باید توجه داشت که هزینهیی که برای احیای دریاچه ارومیه در نظر گرفته میشود حدود 6میلیارد دلار است و این هزینههای کمتری نسبت به خسارتهای بعدی دارد. در صورت عدم احیای دریاچه ارومیه شهر تبریز و شهرهای مراغه، آذرشهر، ملکان، بناب و شبستان باید تخلیه شوند و تنها با تخلیه شهر تبریز باید 1000میلیارد دلار هزینه را متقبل شویم. زمستان و تابستان در شرایط خشکی دریاچه ارومیه هر کدام 4درجه سردتر و گرمتر میشود و به محصولات کشاورزی آسیب میرسد به همین دلیل بود که رییسجمهور تصمیم استراتژیکی برای احیای دریاچه ارومیه گرفت.»
ژاپن به کمک دریاچه میآید
در ادامه برنامه، مدیر دفتر برنامهریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: «این ستاد برای فعالیتهایی که در خصوص احیای دریاچه ارومیه انجام داده و در دستور کار دارد هرگز کشاورزی را کنار نگذاشته است. کشاورزان در برخی موارد 45درصد بیشتر از نیاز گیاه آب مصرف میکنند که ما این مصرف را با کمک خود آنها مدیریت کردیم.»
محمد مسعود تجریشی البته از راهاندازی تاسیساتی در اطراف دریاچه هم گفت که با استفاده از آنها علاوه بر کاهش مصرف آب، میتوان میزان و نحوه مصرف آن را هم مدیریت کرد. «از سال 93 اقدامات کنترلی مصرف آب در بخش کشاورزی در مزارع اطراف دریاچه ارومیه انجام شده است همچنین اقدامات دیگری نظیر تهیه بذرهای مناسب و مقاوم به خشکی، همچنین نحوه کاشت، داشت و برداشت به کشاورزان منطقه برای صرفهجویی بیشتر در مصرف آب آموزش داده شده است.»
مدیر دفتر برنامهریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه همچنین گفت: «همکاریهای مشترک برای نجات دریاچه ارومیه از هفته آینده با کمک ژاپن شروع میشود. ژاپن خواسته است که عملیات مشترک خود را از جنوب دریاچه ارومیه با توجه به اولویتی که از لحاظ آب ورودی دارد شروع کند.»