13 مهرماه در جهان به‌نام روز اسکان بشر نامیده می‌شود. در این روز مقامات رسمی کشورها و مقامات سازمان ملل به برگزاری مراسمی تحت این عنوان می‌پردازند تا راه‌های افزایش کیفیت سکونتگاه‌های بشر را به بحث بگذارند. در ایران نیز به‌دلیل قابل‌توجه بودن بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌هایی که به‌دلیل شرایط اقلیمی از پایداری مناسبی برخوردار نیستند یا تحت‌عنوان سکونتگاه‌های غیررسمی نامیده می‌شوند این موضوع از اهمیت ویژه‌یی برخوردار است. اگر چه طبق گفته مقامات وزارت راه و شهرسازی، 72درصد مردم ایران در مناطق شهری زندگی می‌کنند و از این حیث ایران حدود 22درصد بیش از متوسط جهانی جمعیت شهری دارد اما 10میلیون نفر در سکونتگاه‌های غیررسمی و بافت فرسوده زندگی می‌کنند که آمار نگران‌کننده‌یی است.
روز گذشته در مراسم بزرگداشت روز جهانی اسکان بشر عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی نیز حاضر شد و طی سخنانی گفت: در‌حال‌حاضر نیمی از جمعیت دنیا در شهرها زندگی می‌کنند و پیش‌بینی می‌شود تا سال2025 بیش از دو‌سوم این جمعیت، ساکن شهرها شوند. توسعه شهری یک پدیده جهانی است و بیشترین رشد توسعه شهری در کشور‌های در‌حال‌توسعه مشاهده می‌شود؛ به‌طوری که بیش از 90درصد از شهرنشینان جدید دنیا در این بخش مستقر خواهند بود. وی با بیان اینکه این جمعیت در شهرهای بزرگ کشور‌های در‌حال‌توسعه متمرکز شده‌اند، افزود: از هر چهار نفر یک نفر در شهرهای با جمعیت بیش از 500هزار نفر و از هر 10نفر یک نفر در شهرهای با جمعیت بیش از 10میلیون نفر زندگی می‌کنند. امروزه شهرها نیروی محرکه رشد اقتصادی، تامین‌کننده اشتغال و خدمات مختلف و امید‌بخش ارتقای کیفیت زندگی هستند.
وزیر راه و شهرسازی با اشاره به اینکه امروزه شهرها شاهد رشد سریع، گسترش وسایل نقلیه موتوری، افزایش محله‌های پرازدحام، فقیر‌نشین و نابسامانی هستند، ادامه داد: این مسایل خود می‌تواند تهدیدی برای بهداشت، محیط‌زیست و منابع اکولوژیکی به‌شمار رود و نابسامانی‌های فوق اقتصاد شهری را به مخاطره می‌اندازد که امکانات زندگی شهری را محدود می‌کند.
وی در ادامه گفت: طی دهه‌های گذشته شاهد بروز نابسامانی‌هایی در سازمان فضایی - کارکردی و اجتماعی شهرها به‌ویژه کلان‌شهرها و شهرهای بزرگ بوده‌ایم. وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه گسترش بی‌رویه کالبدی و استقرار نامتعادل جمعیت در نواحی شهری سبب گسترش عرصه‌های نابسامان شهری به شکل‌های مختلف شده، تصریح کرد: مراکز شهری به‌علت نزول کیفیت زندگی با ترک ساکنین اصیل و بومی مواجه شده‌اند. آخوندی افزود: سکونتگاه‌های غیررسمی با حداقل امکانات، زیرساخت‌ها و خدمات شهری عمدتا در حاشیه کلان‌شهرها و شهرهای بزرگ رشد و گسترش یافته‌اند. وزیر راه و شهرسازی در ادامه خاطرنشان کرد: سکونتگاه‌های روستایی ادغام‌شده واقع در محدوده شهرها و شکل‌گیری بافت‌های فرسوده با پیشینه روستایی در این نواحی، گسترش پهنه‌هایی با کاربری ناکارآمد اعم از کاربری‌های صنعتی-کارگاهی، انبار، نظامی و همچنین بسیاری از اراضی بایر و رها‌شده در محدوده شهرها و همچنین محلات پیرامونی مراکز شهری با ساختاری ناپایدار و حداقل خدمات مورد نیاز ساکنین از مهم‌ترین محدوده‌های نابسامان در عرصه شهرها به‌شمار می‌روند. وی با بیان اینکه در مواجهه با مسایل عرصه‌های شهری تاکنون
سیاست‌ها و برنامه‌های متعددی مطرح و برخی به اجرا رفته‌اند، ادامه داد: با آسیب‌شناسی اقدامات صورت‌گرفته می‌توان زمینه‌های لازم برای رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت این برنامه‌ها شناسایی کرد. آخوندی ادامه داد: تجارب گذشته نشان داده‌اند که توجه صرف به ابعاد زیبایی شناسانه و کالبدی بدون توجه به نیاز ساکنان و همچنین عدم حضور آنها در فرآیند برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های بهسازی و نوسازی شهری سبب ناکارآمدشدن بسیاری از این طرح‌ها و برنامه‌ها شده است.
ارتقای کیفیت شهری و محیطی
وزیر راه و شهرسازی با اشاره به اینکه امروزه مهم‌ترین ویژگی رویکرد و چشم‌انداز آینده برنامه‌های بهسازی و نوسازی شهری، ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی است ادامه داد: تلاش برای تقویت حضور و مشارکت گسترده ساکنان، مالکان و سایر دست‌اندرکاران امر بهسازی و نوسازی شهری در این فرآیند است.
وی با بیان اینکه در قرن بیست‌ویکم توجه به نقش مردم و نیازهای آنان کلید مهم دستیابی به شهرهای سرزنده، امن، پایدار و سلامت است، تصریح کرد: امروزه به جنبه انسانی توسعه دستیابی به شهری با کیفیت محیطی بالا و در شأن مردم همچنین ارتقای کیفیت در عرصه عمومی توجه شایانی می‌شود. آخوندی خاطرنشان کرد: در این رویکرد برنامه‌های بازآفرینی اجتماع‌مدار به‌شکل یکپارچه و از پایین به بالا به‌صورتی که همه افراد ذی‌نفع را شامل شود، بسط و توسعه یافته‌اند.
وزیر راه و شهرسازی تاکید کرد: چنین رویکردی امکان ارایه و توسعه راه‌حل‌های بلند‌مدت پایدار را افزایش می‌دهد به‌طوری که امروزه بازآفرینی شهری به‌دنبال شکل‌دهی به تشکل‌هایی از همه گروه‌های ذی‌نفع است که این امر خود منجر به بهبود همه‌جانبه و پایدار وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی محدوده‌های هدف برنامه‌های بهسازی و نوسازی می‌شود. وی با اشاره به اینکه تحقق مشارکت پایدار مردمی و حضور گسترده کلیه دست‌اندرکاران در گرو فراهم‌کردن بستر‌های لازم، تشویق و تحریک این فرآیند از طریق فراهم‌کردن شرایط کمی و کیفی سکونت در این محدوده‌هاست، افزود: از سوی دیگر فراهم‌شدن زمینه‌های فوق و اجرای پروژه‌های محرک توسعه نیازمند وجود ساختار مدیریتی مناسب، هماهنگ و کارآمد است.
وزیر راه و شهرسازی در ادامه گفت: در این رویکرد نوین ابزارسازی، توانمندسازی و فرهنگ‌سازی سه رکن بستر‌سازی تحقق اقدامات بهسازی و نوسازی شهری به‌شمار می‌روند.
آخوندی با بیان اینکه الگوسازی، توسعه خدمات و ارتقای زیرساخت‌ها سه برنامه کلیدی تحریک توسعه این فرآیند و نهادسازی هستند، تاکید کرد: ظرفیت‌سازی و هماهنگ‌سازی سه محور استراتژیک مدیریت این سیاست محسوب می‌شوند. وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: امروزه بهسازی مناطق نابسامان شهری یکی از اولویت‌های سیاست‌گذاران، قانون‌گذاران، برنامه‌ریزان و مجریان امر توسعه شهری در جمهوری اسلامی ایران است.
وی با اشاره به اینکه توجه به ارتقای کیفی سکونت، رفع محرومیت‌های اجتماعی، ایمن‌سازی و ارتقای امنیت محیط شهری و عرصه سکونت شهروندان، فراهم‌کردن مسکن اقشار کم‌درآمد، بهسازی مناطق نابسامان شهری مستلزم اتخاذ سیاست‌گذاری جامع است، افزود: ابزارسازی حقوقی و مالی، ظرفیت‌سازی و نهادسازی در حوزه عمران شهری، خدمات شهری، مسکن شهری و ارایه خدمات اجتماعی و اقتصادی به ساکنان این نواحی است. آخوندی تاکید کرد: این مهم از عهده یک دستگاه یا سازمان به‌تنهایی برنمی‌آید و پیشبرد آن در مقیاس بزرگ و موثر مستلزم تعهد مشترک و هماهنگ کلیه دستگاه‌ها، نهادها، شهرداری‌ها و مشارکت پایدار و گسترده مردمی در حوزه‌های ذی‌ربط در سطوح ملی، استانی و محلی است.
وزیر راه و شهرسازی با اشاره به اینکه همواره کمبود رژیم حقوقی واحد یا قانون مدون در حوزه بهسازی مناطق نابسامان شهری از دغدغه‌های کلیدی دست‌اندرکاران بوده است، افزود: در طول دهه گذشته همکاری قوای سه‌گانه جمهوری اسلامی ایران (قوه مقننه، قوه قضاییه و قوه مجریه) موجب فراهم شدن بسترها و ساختارهای مالی، حقوقی، قانونی و در‌نتیجه تحقق اهداف برنامه‌های بهسازی مناطق نابسامان شهری شده است.
آخوندی در ادامه با بیان اینکه کاهش فقر شهری با رویکرد توانمندسازی، ارتقای هویت شهری و تاب‌آوری شهری با هدف توسعه محله‌یی کلید بهسازی مناطق نابسامان شهری است، تصریح کرد: از‌طریق توانمندسازی و ارتقای شرایط زندگی ساکنان سکونتگاه‌های نابسامان است که می‌توان کرامت انسانی را ارتقا و امید به زندگی را در بین ساکنان این مناطق افزایش داد.
وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: به‌استناد اصول مختلف قانون اساسی و در چارچوب سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق1404 و همچنین سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری سند ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی (مصوب بهمن سال1382هیات‌وزیران) تدوین قوانین جدیدی برای رفع مسایل اجرای برنامه‌های بهسازی مناطق نابسامان شهری در دستور کار دولت و مجلس شورای اسلامی قرار گرفته است.
آخوندی با بیان اینکه در اجرای اصل123 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قانون حمایت از احیا، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری با هدف جلب همکاری و مشارکت کلیه دستگاه‌های ذی‌ربط است، ادامه داد: فرایند احیا، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری و در جهت راهبری، مدیریت یکپارچه و ایجاد وحدت رویه بین کلیه عوامل مرتبط در سطح ملی و محلی به پیشنهاد کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی توسط وزارت راه و شهرسازی (سازمان عمران و بهسازی شهری ایران) و با هماهنگی سایر دستگاه‌های ذی‌مدخل تهیه و به تصویب مجلس شورای اسلامی ایران رسیده است. وزیر راه و شهرسازی افزود: این قانون پس از تایید شورای نگهبان در تاریخ 29دی1389 توسط ریاست جمهور ابلاغ شده است و همچنین در سال1393 در سفر هیات‌دولت به مشهدمقدس سند ملی راهبردی احیا، بهسازی، نوسازی و توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری برای راهبری و مدیریت یکپارچه در سطح ملی و محلی که در مورخ 9مهر سال1393 با پیشنهاد وزارت راه و شهرسازی و تصویب هیات وزیران توسط معاون اول رییس‌جمهور ابلاغ شد.
زنگ خطر جدی است
سیدمحمد پژمان، معاون وزیر راه و شهرسازی هم در این مراسم با بیان اینکه امروزه 72درصد از جمعیت ایران در شهرها زندگی می‌کنند، گفت: 10میلیون نفر از جمعیت ایران در بافت فرسوده سکونت دارند. وی با اشاره به اینکه امروزه بالغ بر 60درصد جمعیت جهان در شهرها سکونت دارند، گفت: مهم‌ترین مرکز فعالیت‌های اقتصادی، علمی، فرهنگی و سیاسی در شهرهاست و همه فعالیت‌های مورد نیاز جوامع بشری در شهرها انجام می‌گیرد.
پژمان با بیان اینکه چهار دهه پیش، 30درصد از جمعیت ایران در شهرها و 70درصد در روستاها زندگی می‌کردند، افزود: در‌حال‌حاضر 28درصد از جمعیت کشور در روستاها و 72درصد در شهرها سکونت دارند. رییس سازمان ملی زمین و مسکن تصریح کرد: باید به‌گونه‌یی برنامه‌ریزی شود تا انتظارات از جوامع شهری در شرایط مناسب به اجرا برسد و از ایجاد سکونتگاه‌های غیررسمی جلوگیری شود. پژمان با تاکید بر اینکه بافت فرسوده در ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی از اولویت‌های دولت است، ادامه داد: امروز با عنوان روز جهانی اسکان بشر از سوی سازمان ملل متحد انتخاب شده تا صدای ساکنان این مناطق را بشنویم و تلاش کنیم تا آسیب‌های محیطی، اقتصادی و اجتماعی در این مناطق اصلاح شود.
معاون وزیر راه و شهرسازی اضافه کرد: در‌حال‌حاضر 10میلیون نفر در بافت فرسوده زندگی می‌کنند که 2.8میلیون خانوار در 2.6میلیون واحد مسکونی یا سکونتگاه‌های غیررسمی ساکن هستند.
در این مراسم از سند ملی بازآفرینی پایدار محدوده‌ها و محله‌های هدف برنامه‌های احیا، بهسازی و نوسازی شهری رونمایی شد.
