گروه تجارت
اخیرا بانک مرکزی «دستورالعمل و ضوابط اجرایی خرید و فروش ارز به نرخ آزاد» را به بانکها ابلاغ کرده است و براساس این دستورالعمل، عملیات ارزی صادرکنندگان به کانال بانکی هدایت میشود. درواقع، با این کار، ریسک مبادلات ارزی کاهش مییابد و کانالی برای جذب سرمایهگذاری خارجی گشوده میشود؛ چراکه پیش از این، کانالی برای جذب سرمایه وجود نداشت. البته براساس این بخشنامه، بانکها میتوانند درآمدهای ارزی حاصل از صادرات غیرنفتی اشخاص حقیقی و حقوقی و ارز ورودی به کشور را از طریق نمایندگیهای دیپلماتیک مقیم ایران و سرمایهگذاران خارجی به نرخ آزاد خریداری کنند. همچنین براساس این دستورالعمل، بانکها میتوانند ارزهای خریداری شده صادرکنندگان را در چارچوب مقررات ارزی یا از طریق صرافیهای معتبر به فروش برسانند، ضمن اینکه فروش ارز خریداری شده به سایر بانکها و صرافیها نیز مجاز است و درنهایت، نرخ خرید و فروش ارز براساس توافق بانک و مشتری تعیین خواهد شد. در همین زمینه، بسیاری از فعالان اقتصادی از این دستورالعمل بانک مرکزی استقبال کردهاند و به نظر آنها این موضوع در جهت تکنرخی شدن ارز است؛ با اینکه همچنان انتقادهایی به سیاستهای
ارزی دولت نیز دارند. البته رییس سازمان توسعه تجارت، سیاستهای جدید ارزی دولت را در جهت توسعه صادرات میداند و معتقد است که اکنون صادرکنندگان میتوانند ارز خود را با قیمت روز، به شبکه بانکی کشور بفروشند و از این شبکه نیز برای تامین نیازهای خود با همین مدل، استفاده کنند؛ بنابراین به نظر میرسد اقدام مذکور، یکی از فعالیتهای خوبی است که در جهت توسعه صادرات میتواند نقشآفرین باشد. البته اقدامات دیگری هم ازسوی بانک مرکزی در دست انجام است و اصلاح سیاستهای ارزی را نیز صورت خواهد داد. در همین حال، نایبرییس اتاق بازرگانی ایران سیاستهای جدید بانک مرکزی برای تکنرخی شدن را مثبت ارزیابی کرد و گفت: این اقدام یک قدم به سمت تکنرخی کردن ارز است و موجب میشود از این به بعد بانکها سبد ارزی داشته باشند و براساس سیاستهای بانک مرکزی و روشهایی که خود بانکها پیش میگیرند، در ماههای آینده این دو نرخ همگرا شود و درنهایت به تفاوت جزیی برسد که معنایش همان تکنرخی شدن ارز است.
همگرایی ارزها برای تکنرخی شدن
پدرام سلطانی همچنین بااشاره به اینکه بانک مرکزی نرخ آزاد ارز را به این شیوه به رسمیت شناخته است، گفت: گام مثبتی در مسیر شفافیت است. در گذشته و پیش از شروع به کار دولت کنونی بانک مرکزی و دولت، نرخ آزاد را به رسمیت نمیشناختند و تلاششان بر این بود که با گرفتن صرافها و دلالهای ارزی و امثال آن بتوانند نرخ ارز را کنترل کنند که کارهای بسیار غلطی بود و هیچ نتیجهیی هم نداشت غیر از تشویش بیشتر در بازار ارز و حتی یکی از عوامل افزایش نرخ ارز بود. از این اتفاقات در دولت کنونی انجام نشد ولی بانک مرکزی به نرخ ارز آزاد کاری نداشت، اما این اقدام جدید یعنی بانک مرکزی نرخ ارز آزاد را به رسمیت و مجاز شمردهاند و خود این اتفاق به نظر میرسد پیام اعتمادی را به بازار ارز منعکس خواهد کرد.
امکان مبادلات ارزی برای صادرکنندگان
عضو هیات نمایندگان اتاق تهران ادامه داد: موضوع دوم این است که به هر حال ارتباطات بانکی ما ولو محدودتر از آنچه انتظار داشتیم با دنیا برقرار شده است. صادرکنندگان ما که تا پیش از این به ندرت میتوانستند ارزهای خود را به داخل بیاورند مجبور بودند در آن طرف این ارزها را به صرافها بفروشند و از این بابت هم خیلی مواقع بهدلیل اینکه مجبور بودند ارزهایشان را ارزانتر یا خیلی فوری بفروشند یا اینکه بعضی مواقع آن صرافها قلابی از آب در میآمدند، متحمل خسارت میشدند یا به واسطه تحریمهایی که وجود داشت ازجمله تحریمهای امریکا که هنوز هم وجود دارد در مواقعی این پولها بلوکه میشد.
سلطانی گفت: با اجرایی شدن این طرح صادرکنندگان میتوانند ارزشان را به حسابهای بانکی خود در داخل وارد کنند تا زمانی که نیازی ندارند در حسابها نگه دارند و هر زمانی هم که اراده کردند آن را به فروش برسانند و با قیمت رقابتی هم این کار را انجام دهند، پس این اقدام جدید کمکی به صادرکنندگان ماست. ازسوی دیگر ارزهای زیادی که متعلق به صادرکنندگان است یا دارندگان ارز که ارزشان از سالهای گذشته در بانکهای خارجی مانده و عملا به جای آنکه به چرخه پولی و ارزی کشور تزریق شود آن طرف به بانکهای دیگر کمک میکند، با این طرح فرصتی به وجود میآید که بخشی از این ارزها به داخل منتقل شود و این امر موجب تقویت نظام بانکی کشور میشود.
گشایش کانال بانکی برای سرمایهگذاری
سلطانی همچنین بااشاره به اینکه دستورالعمل جدید بانک مرکزی گامی موثر در جهت ورود سرمایهگذار خارجی است، ادامه داد: براساس قانون ورود ارز و ورود منبع آن به داخل، باید از طریق مجاری رسمی باشد تا قابل ثبت و ضبط کردن و قابل ردیابی باشد. طبیعی است که باتوجه به اینکه نرخ واقعی ارز در ایران بالاتر از نرخ رسمی است، سرمایهگذار خارجی حاضر نمیشود ارز را برای سرمایهگذاری به داخل ایران بیاورد یا آن را به نرخ رسمی و پایینتر از نرخ ارز آزاد تبدیل کند، زیرا با این اتفاق، ۱5-۱0درصد ارزش سرمایه آن از دست میرود. ولی این روش جدید میتواند راه را برای سرمایهگذاری خارجی باز کند و در پاسخ به آن گروهی که در تردید به برجام میگفتند سرمایهگذاری خارجی چه شد؟
باید گفت اصلا کانال بانکی برای سرمایهگذاری خارجی برقرار نبوده که سرمایه خارجی بیاید و تازه اکنون با این دستورالعمل این اتفاق در حال انجام است.
فازبندی تکنرخی شدن چگونه است؟
ازسوی دیگر، مشاور بانکی اتاق بازرگانی ضمن ارزیابی دستورالعمل اخیر بانک مرکزی مبنی بر ورود بانکها به خرید و فروش ارز گفت: دستورالعمل جدید بانک مرکزی اقدام مثبتی است و در رسیدن به هدف تکنرخی شدن ارز کمککننده است اما به تنهایی کافی نیست. محمدمهدی رییسزاده گفت: اگر به این دستورالعمل دقت کنیم متوجه میشویم که بانک مرکزی مراحل اجرای تکنرخی شدن ارز را فازبندی کرده است. در مرحله فعلی کمک بزرگی به صادرکنندگان شده که ارز حاصل از صادرات خود را وارد سیستم بانکی کرده و مجددا ارز را برای مصارف بعدی حفظ کنند. مشاور بانکی اتاق بازرگانی ایران اضافه کرد: همچنین نمایندگیهای خارج از کشور و مواردی که سرمایهگذار خارجی وارد میشود مشمول این دستورالعمل میشود اما فعلا مسالهیی در این دستورالعمل مغفول مانده است. این فعال اقتصادی بخش خصوصی تصریح کرد: یکی از مواردی که به تکنرخی شدن ارز غیر از رفع تحریمها و برقراری ارتباطات بانکی کمک میکند بحث جذب منابع یا بالا بردن نرخ ارز است. ما دانشجویان زیادی در خارج از کشور داریم و مسافرتهای زیادی انجام میگیرد. در سالهای قبل حجم زیادی ارزهای بانکی بود که شبکه بانکی این ارزها را
پرداخت نکرد و آن را روی پایینتر از نرخ روز برد. در آن زمان ارز به چشم کالا برای سرمایهگذاران استفاده شد و سرمایهگذاران برای آنکه ارزش پولشان کاهش پیدا نکند ارز خریداری میکردند و به این ترتیب ارزهای سرگردان در منازل جای گرفت.
خلأ تجمیع ارزهای سرگردان در بازار
رییسزاده ادامه داد: برآوردی که از حجم ارزهای سرگردان در بازار میشود، بین ۱۵ تا ۲۵میلیارد دلار است. اکنون در این دستورالعمل برای جذب این ارزها و خرید و فروش آن هیچ موردی پیشبینی نشده و این نقیصه دستورالعمل جدید محسوب میشود، درحالی که اگر مسافرانی که از خارج میآیند و به خارج میروند بهراحتی بتوانند ارز را در شبکه بانکی بگذارند، اتفاق مثبتی است. البته این اتفاق تنها مستلزم دستورالعمل نیست بلکه باید یادمان باشد مدتی است بیاعتمادی در این بخش خاص یعنی در سیستم بانکی بین مردم و سیستم بانکی به وجود آمده و به زمان احتیاج است که این اعتماد جلب شود. مشاور بانکی اتاق بازرگانی اضافه کرد: به نظر میرسد اگر ارزهای غیرمولد و منابع سرگردان به شبکه بانکی راه پیدا کند از تجمیع این رقمهای خرد رقمهای عمده شکل میگیرد که در جهت تکنرخی شدن ارز موثر است.