بیش از یک قرن از اکتشاف و استخراج چاه‌های نفت در ایران می‌گذرد اما هنوز ایران در بسیاری از بخش‌های این صنعت به شرکت‌های بزرگ نفتی که برخی از آنها به کشورهای فاقد نفت تعلق دارند؛ وابسته است. از سوی دیگر در فرآوری نفت نیز ایران هرگز نتوانست سودآورترین منبع درآمدی خود را به محصولی با قیمتی چندبرابر نفت‌خام تبدیل کند. اکنون دولتمردان و استراتژیست‌های اقتصادی کشور گویا معادن را جانشین چاه‌های نفت در‌حال‌خاموشی می‌دانند؛ اما صاحبان معدن دولتی و خصوصی نیز با وجود سودهای کلانی که از خام‌فروشی به‌دست آورده‌اند هنوز از ارزش‌افزوده فرآوری و تحقیق و توسعه در بخش معدن آگاهی ندارد.
بیم آن می‌رود که جایگزینی معدن به‌جای نفت بیش از آنکه یک تغییر رویکرد باشد به تغییر از محصولی به محصول دیگر مبدل شود بنابراین باید هشدار داد که مبادا معدن به سرنوشت نفت دچار شود. در ادامه دیدگاه‌های صاحب‌نظران معدن کشور درباره نقش تکنولوژی در جلوگیری از آفت خام‌فروشی و جایگاه آن در معادن را جویا شده‌ایم.
جذب سرمایه‌گذار خارجی و واردات
سیدرسول رنجبران، عضو کمیسیون معادن اتاق ایران در گفت‌وگو با «تعادل» معادن ایران در بخش بزرگی از تجهیزات را، وابسته به واردات دانست و تصریح کرد: در ایران تجهیزات ساده مانند بنکرها، استراکچرهای فلزی و... تولید می‌شوند اما فناوری‌های روز همچنان وارداتی هستند.
وی در پاسخ به پرسش «تعادل» درباره شرایط ساخت ماشین‌آلات مورد نیاز معادن در ایران اظهار داشت: ایران نیروی انسانی و بخش بزرگی از خطوط تولید را در اختیار دارد و این یعنی بستر برای سرمایه‌گذاری در ساخت و تولید ماشین‌آلات و تجهیزات معدن در ایران فراهم است اما باید دانش و روش‌ها را بومی‌سازی کنیم که این نیازمند انتقال دانش و بهره‌گیری از تجارب کشورهای موفق است.
از رنجبران درباره معادنی که در بخش تکنولوژی خودکفا شده‌اند پرسیدیم و وی گفت: معادن طلا و مس شاید در بخشی از ماشین‌آلات خودکفا شده باشند اما همین معادن نیاز به لودر دارند یا برای برش سنگ‌ها، الماس به‌کار می‌رود که این لودر و الماس وارداتی هستند پس آن‌چنان‌که شایسته است ادعای خودکفایی در ماشین‌آلات را نباید داشته باشیم.
عضو کمیسیون معادن اتاق ایران جذب سرمایه‌گذار خارجی در بخش معادن و واردات ماشین‌آلات با شرط انتقال تکنولوژی از کشور مبدا را راهکار دستیابی به فناوری‌های نوین در بخش معادن کشور برشمرد و افزود: اگر استراتژی دولت جایگزینی معدن به‌جای نفت است باید از سرنوشت نفت در کشور درس عبرت بگیریم و مانع از تکرار سرنوشت نفت پس از یک قرن در کشور شویم.
در فناوری‌های اکتشاف پیشتاز هستیم
بهروز برنا، معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی واکتشافات معدنی کشور در گفت‌وگو با «تعادل» وضعیت ماشین‌آلات بخش معدن را ضعیف ارزیابی کرد و افزود: اگرچه در بخش استخراج و بهره‌برداری ماشین‌آلات معادن فرسوده شده‌اند اما در بخش اکتشاف با وجود تحریم از تکنولوژی‌های روز دنیا عقب نیستیم.
وی اظهار داشت: در اکتشاف و بخش ژئوفیزیک هوایی (ارایه اطلاعات لایه‌های زمین) جزو پنج کشور دارای این تکنولوژی به‌شمار می‌رویم؛ همچنین برای بخش آنالیز و آزمایش نمونه، ایران دستگاه ICTMS را در اختیار دارد. برنا اضافه کرد: دستیابی به فناوری‌های جدید نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت دارد و اگر تصمیم جدی برای توسعه معادن و بهره‌مندی از ارزش‌افزوده آن داریم باید با نگاهی فراملی در بخش معدن سرمایه‌گذاری کنیم نه اینکه نگاه ما به معادن مانند نگاهی باشد که در چند‌دهه گذشته به نفت داشته‌ایم.
معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور تاکید کرد: نباید از خام‌فروشی نفت به خام‌فروشی مواد معدنی تغییر محصول بدهیم بلکه باید رویکرد درآمدزایی کشور را اصلاح کنیم.
برنا تاکید کرد: ما هنوز با وجود ذخایر غنی نفت و گاز در فرآوری و حتی استخراج و اکتشاف آن وابستگی‌های زیادی داریم و اگر می‌خواهیم معدن مستقل و خودکفا باشد باید فناوری‌هایی که ساخت آنها توجیه اقتصادی دارد را تولید و برخی از تکنولوژی‌ها را نیز با ترغیب سرمایه‌گذاران خارجی به کشور انتقال دهیم و مانع از اثرگذاری روابط سیاسی بین‌المللی بر توسعه بخش معدن شویم.
واحدهای تحقیق و توسعه ایجاد شود
سیدمحمدرضا مرتضوی، رییس خانه صنعت، معدن و تجارت تهران در گفت‌وگو با «تعادل» اظهار داشت: هیچ تکنولوژی بدون تولید دانش به‌دست نمی‌آید، بنابراین معادن کشور نیاز به ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه با هدف دستیابی به تکنولوژی‌های جدید دارند. وی تشریح کرد: باید مهندسان معدن و طراحان ماشین‌آلات و مبتکران صنعتی در کنار هم نقشه راه ساخت و تولید تجهیزات مورد نیاز معادن کشور که بستر آنها وجود دارد را تهیه کنند.
مرتضوی افزود: صحبت از خودکفایی و تولید فناوری‌های جدید به‌معنای تولید همه تجهیزات نیست بلکه باید تولید هر نوع محصولی دارای توجیه باشد و بنابراین بخشی از ماشین‌آلاتی که تولید و ساخت آنها در کشور توجیه اقتصادی دارند، کفایت می‌کند.
رییس خانه صنعت، معدن و تجارت تهران یادآور شد: هیچ کشوری نمی‌تواند همه محصولات مورد نیاز خود را تولید کند و بنابراین ایران نیز در دستیابی به فناوری‌های جدید معدنی باید ضمن تلاش برای کسب دانش و تولید علم، روابط بین‌المللی خود را نیز توسعه دهد تا از فرصت‌های وارداتی و انتقال تکنولوژی نیز بهترین بهره‌برداری را داشته باشد.
ایده‌های معدنی را تجاری کنیم
هرمز ناصرنیا، رییس سازمان نظام مهندسی معدن کشور در گفت‌وگو با «تعادل» از سرمایه‌گذاری روی ایده‌های مخترعان و مبتکران دانشجویی و مهندسان خبر داد و افزود: کمبود تجهیزات یکی از ضعف‌های معادن کشور برای توسعه به‌شمار می‌رود.
وی ادامه داد: ساخت و تولید تجهیزات معدنی در ایران یک حرکت زیربنایی است که در نمایشگاه مهرماه تلاش می‌کنیم سرمایه و ایده‌های بیشتری را برای رفع این کمبود جذب کنیم. ناصرنیا توضیح داد: بهبود ارتباط بخش معدن با دانشگاه‌ها و مراکز کارآفرینی می‌تواند به تجاری‌سازی ایده‌های این بخش کمک شایانی کند. باید آگاه باشیم که بخش معدنی ایران و البته سایر بخش‌های صنعتی کمتر به بومی‌سازی فناوری‌ها و تحقیق برای تولید دانش روی آورده‌اند و تا زمانی‌که پروژه‌های دانشگاهی بدون حمایت صنعت و معدن انجام می‌شوند و از سوی دیگر دانشگاه نیز تمایلی برای اجرای تحقیقات کاربردی ندارد هیچ ارزش‌افزوده‌یی به‌دست نمی‌آید.
این کارشناس بخش معدن وعده داد: امسال در نمایشگاه معدن و صنایع معدنی که در 22مهر برگزار خواهد شد بخش تجاری‌سازی ایده‌ها با قدرت بیشتری ظاهر شود.
بخش فنی معدن قدرت صادرات دارد
محمدرضا بهرامن، نایب‌رییس خانه معدن ایران در گفت‌وگو با «تعادل» اظهار داشت: ما در بخش معدن نیروی تحصیلکرده و باتجربه زیادی داریم که یکی از مزیت‌های این حوزه اقتصادی محسوب می‌شود. این سرمایه‌گذار معدنی کشور مدعی شد: بخش خصوصی معدن در ایران آن‌قدر تجربه به‌دست آورده که می‌تواند خدمات فنی و مهندسان باتجربه معدن را به کشورهای دیگر نیز صادر کند.
بهرامن اضافه کرد: شاید در بسیاری نمونه‌ها، معادن کشور از کمبود تکنولوژی روز آسیب دیده باشند اما این کمبودها فرصت کسب تجارب جدیدی را برای مهندسان و تکنیسین‌های معدنی فراهم کرد تا دانش فنی خود را با آزمون و خطا ارتقا دهند و اکنون ما می‌توانیم ادعا کنیم که هم در بخش نیروی انسانی و هم خدمات امکان صادرات به کشورهای معدن‌خیز وجود دارد.
