گروه انرژی حمید مظفر
در حالی که همگان لحظه‌شماری می‌کنند تا با به سرانجام رسیدن احتمالی قراردادهای جدید ایران موسوم به IPC شاهد حضور بزرگان صنعت نفت جهان در ایران باشیم، روز گذشته خبری مبنی بر امضای یادداشت تفاهم شرکت ملی نفت با یک شرکت روسی به نام زاروبژنفت Zarubezhneft برای مطالعه فنی توسعه و افزایش ضریب تولید 2میدان مشترک با عراق منتشر شد.
شرکت زاروبژنفت در سال 1967 و با تصمیم وزارت نفت اتحاد سابق جماهیر شوروی تاسیس شد. هدف از تاسیس این شرکت فراهم آوردن کمک به کشورهای دوست و هم‌پیمان شوروی‌سابق در زمینه مسائل نفتی صنعت نفت و دیگر بخش‌های پایه‌یی اقتصاد است. اساسا هدف از تاسیس این شرکت فعالیت در خارج از مرزهای روسیه و در کشورهای شریک شوروی بوده است. در آن‌سال‌ها حکومت شوروی تحت هدایت رهبر دایم‌الخمر خود «لئون برژنف» به دنبال ریشه‌دواندن اقتصاد سوسیالیستی خود در سراسر جهان بود و از همین جهت به وزارت نفت این کشور ماموریت داده‌شد تا روابط اقتصادی خارجی شوروی را توسعه و گسترش بدهد و زمینه را برای ورود صنعت نفت این کشور به بازارهای بین‌المللی فراهم کند.
همان‌طور که اشاره شد، فعالیت‌های این شرکت در کشورهایی بوده و هست که گرایش‌های نزدیک به سوسیالیستی داشته‌اند. از جمله آن می‌توان به فعالیت 35ساله این شرکت در عراق و تا پیش از سقوط صدام و آغاز جنگ در این کشور اشاره کرد. این شرکت در توسعه فازهای 1 تا 3 میدان «رومیله شمالی»، ساخت‌وساز در میدان‌های نفتی «لخیص» و «نهر بن عمر»، نصب تاسیسات تزریق آب در میدان «رومیله شمالی»، توسعه فاز اول میدان نفتی «کورنه غربی» و حفاری تعدادی چاه در جنوب عراق از جمله فعالیت‌های این شرکت است. همچنین عمر فعالیت این شرکت با حکومت بعثی سوریه نیز به اندازه سابقه حضور این کشور در عراق است. مجموعه نفت و گاز «رومیلان» در سوریه با همکاری این شرکت ایجاد و توسعه پیدا کرد و میدان‌های «حسکه»، «جبیسی»، «سودیه» و «کرکوک» نیز شاهد حضور نیروهای زاروبژنفت بوده است.
هند، یمن، کویت، لیبی، آنگولا و کوبا نیز دیگر کشورهایی بوده‌اند که بخشی از توسعه صنعت نفت خود را به دستان متخصصان این شرکت داده بودند. اما حضور بلندمدت این شرکت در صنعت نفت ویتنام چیزی است که تارنمای این شرکت به‌طور مشخص آن را جدا کرده و از اهمیت ویژه‌یی برخوردار است. در سال 1981 دولت‌های ویتنام و شوروی‌سابق تصمیم گرفتند تا شرکت مشترکی به نام «ویت‌ساوپترو» Vietsovpetro تشکیل بدهند که با گذشت بیش از سه دهه یکی از برجسته‌ترین فعالیت‌های زاروبژنفت است.
با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و دیگر بحران‌های سیاسی و اقتصادی دهه 90میلادی وضعیت این شرکت رو به بحران رفت و شمار زیادی از فعالیت‌های برون‌مرزی زاروبژنفت متوقف شد و تنها فعالیت قابل توجه این شرکت تنها در ویتنام وفادار و شرکت مشترک ویت‌ساوپترو بود. اما در سال 2000 با تغییرات گسترده مدیریتی که در این شرکت صورت گرفت این شرکت عزم خود را جزم کرد تا مجددا جایگاه از دست‌رفته خود در بازارهای سنتی را به دست آورد. مدیران جدید زمینه را برای امضای قراردادهای جدید در عراق، سوریه، هند و مشخصا ویتنام فراهم کردند. در فوریه 2004 ولادیمیر پوتین با امضای حکمی شرکت ملی همکاری‌های خارجی روسیه «زاروبژنفت» را به شرکت سهامی مشترک تبدیل کرد که 100درصد سهام آن در اختیار حکومت فدرال روسیه قرار گرفت. براساس این حکم دارایی‌های چند شرکت از جمله Nefteodacha RMNTK و OJSC academician A. K. Krylov VNIIneft در اختیار این شرکت قرار گرفت. همچنین در سال 2006 دولت روسیه سهم خود از شرکت مشترک «ویت‌ساوپترو» در ویتنام را به سرمایه‌های این شرکت افزود. در همین سال روسای جمهور روسیه و ویتنام بیانیه مشترکی مبنی بر همکاری بیش از پیش در زمینه اکتشافات
زمین‌شناسی و تولید نفت و گاز منتشر کردند.
دوپینگ‌های دولت روسیه مجددا نشانه‌های حیات را به این شرکت بازگرداند و این شرکت از سال 2007 به‌طور قابل توجهی مرزهای فعالیت‌های خود را گسترش داد و با احداث پروژه‌های تولید و پالایشگاهی در منطقه بالکان، امریکای‌لاتین، شمال روسیه و تقویت بیش از پیش جایگاه خود در ویتنام یاد روزهای خوب خود در حکومت شوروی سابق زنده کرده است.
اینک زاروبژنفت در ایران
زاروبژنفت پیش از این در برخی همسایه‌های ایران و کشورهای منطقه فعالیت‌های نفتی انجام داده‌بود اما هیچ‌گاه پای این شرکت به صنعت ایران باز نشده بود تا اینکه روز گذشته یادداشت تفاهم مطالعه 2میدان مشترک بین این شرکت و شرکت ملی نفت ایران امضا شد. به گزارش «تعادل» و به نقل از شانا شرکت ملی نفت ایران و شرکت زاروبژنفت روسیه یادداشت تفاهمی امضا کردند که بر مبنای آن مطالعه 2میدان مشترک غرب کشورمان در دستور کار این شرکت روسی قرار می‌گیرد. در این نشست علی کاردر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و سرگی کودریاشف مدیرعامل شرکت زابروبژنفت روسیه، قرارداد محرمانگی و یادداشت تفاهمی را امضا کردند که بر پایه آن مقرر شد که شرکت روسی با مطالعه 2میدان «پایدار غرب» و «آبان» پیشنهادهای خود در خصوص افزایش ضریب بازیافت در این میدان‌ها را ارائه کنند. میدان‌های نفتی آبان و پایدار غرب از میدان‌های مشترک ایران و عراق به شمار می‌روند که در حوزه فعالیت شرکت نفت مناطق مرکزی ایران و شرکت بهره‌برداری نفت و گاز غرب واقع شده‌اند.
پس از امضای این یادداشت تفاهم کودریاشف اظهار کرد: «با امضای تفاهمنامه مطالعاتی بین این شرکت و شرکت ملی نفت ایران، زاروبژنفت به‌زودی برنامه پیشنهادی خود را درباره افزایش ضریب بازیافت نفت این 2میدان نفتی ارائه می‌دهد که بدون شک برای شرکت ملی نفت ایران قابل‌توجه خواهد بود».
همان‌طور که در معرفی این شرکت عنوان شد، زاروبژنفت روی فعالیت‌های خود در صنعت نفت ویتنام بسیار مانور می‌دهد و این تاکید را می‌توان در صحبت‌های مدیرعامل این شرکت در معرفی مجموعه تحت مدیریت خود مشاهده کرد. کودریاشف در باب معرفی شرکت زاروبژنفت روسیه اظهار کرد: «این شرکت با حدود نیم قرن سابقه، فعالیت‌های گسترده‌یی در عرصه بین‌المللی دارد و به‌ویژه سال‌های زیادی در حوزه بالادستی صنعت نفت کشور ویتنام فعالیت کرده است.»
وی اشاره‌یی نیز به عملکرد شرکت زاروبژنفت در حوزه حفاری و شاخص‌های مالی و هزینه تولید نفت در این شرکت داشت و افزود: «استراتژی شرکت زاروبژنفت روسیه این است که با هدف دستیابی به نتایج مطلوب‌تر برای هر مخزن و چاه، رفتار منحصربه‌فردی متناسب با ویژگی‌های آن تعریف کند.» مدیرعامل این شرکت روسی بااشاره به روابط سیاسی مناسب دو کشور، ابراز امیدواری کرد که تعامل میان شرکت ملی نفت ایران و شرکت زاروبژنفت روسیه افزایش یابد و از مرحله مطالعاتی به عملیات برسد.
وی افزود: «به‌زودی نمایندگی این شرکت در ایران آغاز به کار می‌کند و 2شرکت می‌توانند در زمینه‌های مختلف ازجمله سوآپ و معامله نفت و فرآورده‌های نفتی نیز همکاری کنند.»
مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران نیز در رابطه با این یادداشت تفاهم گفت: «در این تفاهمنامه که با هدف مطالعه ٢میدان نفتی ایران ازسوی شرکت روسی منعقد شده است، دو طرف بر تعامل در حوزه‌های مختلف ازجمله سوآپ و خریدوفروش نفت خام و فرآورده‌های نفتی نیز تاکید کردند. کاردر درخصوص عقد قرارداد محرمانگی بین دو شرکت توضیح داد: شرکت مقابل با امضای این قرارداد محرمانگی متعهد می‌شود که از اطلاعات میدان موضوع تفاهمنامه تنها برای فعالیت‌های مطالعاتی خود استفاده کرده و این اطلاعات را دراختیار شرکت‌های دیگر قرار ندهد.
وی تصریح کرد: شرکت خارجی مطالعات را با هزینه خود انجام می‌دهد، پس از مطالعه نیز یافته‌های خود را دراختیار شرکت ملی نفت ایران قرار خواهد داد و شرکت نفت می‌تواند از نتایج این مطالعات استفاده کند؛ ضمن اینکه قرارداد محرمانگی هیچ تعهدی برای شرکت ملی نفت ایران ایجاد نخواهد کرد.
کاردر با بیان اینکه شرکت زاروبژنفت صاحب پالایشگاهی در کشور بوسنی‌وهرزگوین است، ادامه داد: «شرکت ملی نفت ایران می‌تواند نفت موردنیاز این پالایشگاه را تامین کند و در این رابطه مذاکراتی داشته‌ایم.»
منظور مدیرعامل NOC، مجتمع پالایشگاهی Brod Oil است که تنها پالایشگاه موجود در بوسنی‌وهرزگوین است. نخستین خط تولید این پالایشگاه در سال2008 توسط زاروبژنفت با ظرفیت یک‌میلیون و 200هزار تن در سال به بهره‌برداری رسید. از سال2009 این مجتمع پالایشگاهی به تولید گازوییل با استانداردهای یورو4 و یورو5 و بنزین با اوکتان 95 و 98 می‌پردازد. در سال2011 خط دوم این پالایشگاه نیز به بهره‌برداری رسید و ظرفیت تولید آن را به 3میلیون تن در سال افزایش داد.
به‌نظر می‌رسد این شرکت روسی به 2میدان آبان و پایدار غرب قانع نیست و از هم‌اکنون تمایل خود را برای گسترش فعالیت‌های خود در ایران اعلام داشته‌اند. در این راستا مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران از ابراز تمایل شرکت زاروبژنفت روسیه به مطالعه میدان‌های دالپری و دانان واقع در غرب کشورمان خبر داد. عبدالمحمد دلپریش گفت: «شرکت زاروبژنفت روسیه که برمبنای این تفاهمنامه قرار است در مطالعه میدان‌های آبان و پایدار غرب با شرکت ملی نفت ایران همکاری کند، برای مطالعه میدان‌های دالپری و دانان نیز ابراز تمایل کرده است.» وی گفت: «البته در این زمینه توافقی نشده است.»
وی تصریح کرد: «میدان‌های موضوع این تفاهمنامه، ازجمله میدان‌های نفتی فعال در حوزه کاری شرکت نفت مناطق مرکزی ایران است که در کنفرانس تهران، برای توسعه در قالب قراردادهای جدید نفتی معرفی شده است.»
صلاحیت زاروبژنفت برای حضور در ایران
نگاهی به صورت‌های مالی این شرکت روسی نشان می‌دهد که حجم درآمدها و فعالیت‌های این شرکت در مقایسه با غول‌های بزرگ صنعت نفت ناچیز به‌نظر می‌آید. آخرین گزارش مالی که از این شرکت منتشر شده مربوط به سال2014 است. در این سال مجموع دارایی‌های این شرکت معادل 27میلیون و 550هزار روبل معادل 534هزار و 470دلار بوده است.
مجموع درآمدهای این شرکت در این سال بیش از 31میلیارد روبل معادل بیش از 600میلیون دلار و سود ناخالص این شرکت حدود 309میلیون دلار بوده است.
حال نگاهی به صورت‌های مالی شرکت‌هایی مانند رویال داچ‌شل و توتال در همین سال می‌اندازیم. براساس گزارش مالی سالانه منتشر شده، رویال‌داچ‌شل در سال2014 بیش از 421میلیارد دلار و شرکت توتال بیش از 212میلیارد دلار درآمد داشته‌اند که به ترتیب بیش از 700 و 350برابر درآمد زاروبژنفت روسیه است. البته همان‌طور که عنوان شد عمده‌ترین فعالیت این شرکت روسی در ویتنام و در شرکت مشترک ویت‌ساوپترول است. این شرکت مشترک، پنجمین شرکت بزرگ ویتنام براساس رنکینگ VNR500 است که ظرفیت تولید 6میلیون بشکه نفت و بیش از یک‌میلیارد و 230میلیون مترمکعب گاز طبیعی دارد.
حال سوال مهمی که در اینجا به وجود می‌آید این است که آیا این شرکت صلاحیت لازم مالی و فنی برای توسعه میادین مشترک ایران را دارد؟ آیا شرکت ملی نفت که در حال تلاش برای راضی کردن منتقدان خود برای انعقاد قراردادهای IPC است بنا دارد که به جای غول‌های بزرگ تکنولوژی نفتی سراغ شرکت‌های کوچک برود که شاید آورده چندانی برای صنعت نفت ایران نداشته باشند؟ سوال بعدی از منتقدان داخلی قراردادهای جدید نفتی است که نگران تولید صیانتی و منافع ملی هستند.
مشابه همین یادداشت تفاهم چند ماه پیش با شرک توتال فرانسه نیز امضا شد که در طرفه‌العینی پس از انتشار خبر آن فریاد وا منافع ملیای این گروه به گوش رسید که اطلاعات محرمانه میدان‌های نفتی در اختیار خارجی‌ها قرار گرفته است اما اکنون هیچ واکنشی نسبت به امضای یادداشت تفاهم محرمانگی با این شرکت روسی نه چندان مشهور برای بررسی فنی 2میدان مشترک ایران دیده نمی‌شود.
