گروه انرژی نادی صبوری- حمید مظفر
هواپیما که به آسمان ماهشهر نزدیک میشود، دود را به راحتی میتوان تشخیص داد. دودی که مانند سایهیی شوم ناگهان عصر چهارشنبه پتروشیمی ایران را فرا گرفت. از همان ابتدای ورود میتوان فهمید که اخبار مبنی بر تخلیه شهر شایعه است. مردم عادی در شهر تردد میکنند ولی تمام چشمها و انگشتها به سوی جهت دود دوخته شده است. مثل دوران سرخپوستی میتوان جهت دود را گرفت و به پتروشیمی بوعلی رسید. نیمه شب پنجشنبه بیژن زنگنه، وزیر نفت وارد منطقه ویژه پتروشیمی ماهشهر شده است. تنها نکته خوشحالکننده جهت باد است که به سمت شمال میوزد و دود و آتش را نه به سوی مردم بلکه به سوی دریا میفرستد.
ساعت حدود 3 و 45 دقیقه عصر روز جمعه است و اتومبیل ما پشت سر اتومبیلی که مرضیه شاهدایی مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی را به سوی شهرک صنعتی ماهشهر میبرد، حرکت میکند. با هر قدم نزدیکتر شدن به منطقه دود نیز واضحتر و بوی سوختن در هوا بیشتر استنشاق میشود. دمای هوا در فرودگاه ماهشهر 47درجه اما در منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر و نزدیک مجتمع پتروشیمی بوعلی سینا به 52 درجه رسیده است.
همانطور که میشود تصور کرد همه چیز به هم ریخته است، کسی دقیقا نمیداند موضوع به چه سمتی پیش خواهد رفت اما مهمترین نکتهیی که از خلال پچ پچهای افرادی که چند روز است اینجا درگیر بودهاند، میشود فهمید شدت بیشتر حادثه از تصورات اولیه است. میگویند بیژن زنگنه، وزیر نفت 15دقیقه قبل از رسیدن ما به اتاق حراست مجتمع پتروشیمی بوعلی سینا همینجا بوده است، میگویند به او گفتهاند که برای این زبانههای آتش نمیتوان کاری کرد. باید ایستاد تا این زبانهها خود سر آرام گرفتن در پیش گیرند. در واقع چیزی به نام «اطفا» در وضعیت فعلی آتشسوزی بوعلی سینا عملا غیرممکن است.
یکی از روسای ارشد HSE منطقه میگوید که اگر این اتفاق هر جای دیگر دنیا نیز افتاده بود و تا این اندازه گسترش مییافت، کاری جز ایستادن برای تمام شدن آتش نمیشد کرد.
گوشت را که تیز کنی همه درباره این حرف میزنند که مخزن دوم پتروشیمی نیز از دست رفته است. آنها که دستی بر آتش دارند، میگویند هیچ کجای دنیا در این نوع آتشسوزیها نمیتوانند کار خاصی انجام دهند؛ اما بین همین بحثها صداهای ضعیفی نیز شنیده میشود. صداهای ضعیفی که با توجه به حضور من تحت عنوان یک خبرنگار با ایما و اشاره خاموش میشوند اما مضمون حرفشان این است که آتش یا در ثانیههای اول مهار میشود یا دیگر قابل مهار شدن نخواهد بود. آتش بوعلی سینا را در ثانیههای اول مهار شدنی میدانند. در خلال همین حرفها، آتش بیمهابا شعله میکشد، ماشینهای آتشنشانی باز وارد مجتمع میشوند، از همه جای کشور و از تمام شرکتها همه در ماهشهر جمع شدهاند و میتوان پیراهنهای مختلف مربوط به شرکتهای مختلف را در جای جای پتروشیمی بوعلی سینا دید.
در میان این هیاهو، اداره اطلاعات استان دستور خروج خبرنگاران از پتروشیمی بوعلی را صادر میکند. به سراغ یکی از آتش نشانها میروم، پوستش از شدت گرما سرخ شده و به صحبتهای رییساش گوش میدهد که از او میخواهد آتشنشانهای خسته را با گروههای جدید جایگزین کنند. از او میپرسم فکر میکند این آتش چقدر دیگر طول بکشد؟ میگوید هنوز نصف مخزن نیز تخلیه نشده است. میپرسم یعنی ممکن است 2روز دیگر هم زبانههای آتش آسمان ماهشهر را رها نکنند؟ جواب میگیرم که بله. البته روایتها از پاسخ این پرسش مختلف است. یک روایت میگوید 10ساعت دیگر آتشی وجود نخواهد داشت اما مشاهدات از دود خاکستری رنگ و پر شدتی که جلو چشمان ما به سوی دریا میرود چیز دیگری را نشان میدهد. در همین ساعت سخنگوی ستاد کمیته مدیریت بحران منطقه ویژه به خبرنگار خورنا، پایگاه اطلاعرسانی استانی خوزستان گفته است که عملا تا یک سوم مخزن از محتوی خود خالی نشود امکان هیچگونه عملیات موفقیتآمیزی برای کنترل آن وجود نخواهد داشت. اینجا در ماهشهر، بعضیها درباره شکست عملیاتی که روز
گذشته برای اطفای این حریق انجام شد، حرف میزنند، بعضی از فرسوده و به روز نبودن تجهیزاتی که میتوانند در این مواقع جلو گسترش آتش را بگیرند. در خلال یکی از همین پچ پچها صحبت از بازگشت بیژن زنگنه، وزیر نفت به تهران است؛ زنگنه قبل از این اعلام کرده بود که تا پایان عملیات اطفای حریق در ماهشهر میماند اما طولانی شدن برآوردها از زمان خاموش شدن شعلهها ممکن است در برنامههای وزیر تغییری ایجاد کرده باشد.
ساعت 18 و 8 دقیقه است و خبرنگاران را به اتاق مدیریت بحران در کنار سایت آتشنشانها هدایت کردهاند. حیاط آتشنشانی پر از پیراهنها و کفشهای آتشنشانهاست. یکی از مهیبترین آتشسوزیها در ایران تاکنون برای مهار شدن به همین پیراهن و کفشها چشم دوخته است. مانیتورهای ستاد مدیریت بحران از 4 جهت متفاوت آتشسوزی پتروشیمی بوعلی را برای حاضران به نمایش گذاشتهاند. گزارشهای تکمیلی خبرنگار «تعادل» در این باره را در روزهای بعد خواهید خواند.
علل بروز حادثه
اما ریشههای این حادثه را شاید بتوان در صحبتهای چند روز پیش مدیرعامل شرکت پتروشیمی بوعلیسینا جستوجو کرد. دقیقا یک هفته پیش بود که محمدرضا صاحبنسق در گفتوگویی با افتخار از پشتسر گذاشتن یک سال بدون حادثه در مجتمع تحت مدیریت خود خبر داد، اما هیچگاه فکر نمیکرد تنها چند روز زمان کافی است تا بیسابقهترین سانحه آتشسوزی صنعتی سالهای اخیر در پتروشیمی بوعلی روی دهد و اعتبار صحبتهای وی را زیر سوال ببرد. صاحبنسق در گفتوگوی خود با شانا از اتمام انجام تعمیرات اساسی 20روزه در فصل بهار خبر داده بود؛ تعمیراتی که بهنظر میرسد به هیچوجه کافی نبوده و نشت مواد از واحد پارازایلین این مجتمع منجر به حادثهیی شده که چند روزی است صنعت پتروشیمی ایران را مشغول به خود کرده است. همچنین وی در این گفتوگو از امضای قرارداد 50میلیون یورویی با دو شرکت فرانسوی در آینده نزدیک خبر داده بود. وی این همکاری را با هدف تامین مواد، تجهیزات و خدمات فنی دانست و اظهار کرد: «با گذشت پس از 12سال از آغاز فعالیت کارخانه نیازمند
ترمیم و تعویض برخی مواد و تجهیزات هستیم.» با تامل در صحبتهای مدیرعامل پتروشیمی بوعلیسینا میتوان دریافت که علت اصلی این سانحه عظیم که حجم خسارتهای سنگین آن در چند روز آینده بهطور شفافتر مشخص خواهد شد، فرسودگی و استهلاک تاسیسات و تجهیزات این واحد تولید پتروشیمی بوده است، به نحوی که حتی تعمیرات اساسی که تنها چند روز از اتمام آن میگذرد نیز نتوانسته مانع از بروز این آتشسوزی شود.
مجتمع پتروشیمی بوعلیسینا در زمینی واقع در منطقه ویژه بندر امامخمینی، مجری طرح آروماتیک سوم است که سال83 راهاندازی شد. خوراک اصلی این مجتمع میعانات گازی و بنزین پیرولیز است که حجم مصرفی از این خوراکها در سال بیش از یکمیلیون و 800هزار تن است. براساس دادههای منتشر شده در تارنمای این شرکت، تولید سالانه پتروشیمی بوعلیسینا بیش از یکمیلیون و 200هزار تن محصول در سال است. براساس صورتهای مالی حسابرسی شده تا تاریخ 29/12/93 حجم داراییهای این مجتمع معادل 2974 میلیارد تومان است. عمده تولید این مجتمع متمرکز بر پارازایلین است، محصولی که نشت در واحد تولیدی آن عامل اصلی این حادثه بوده است. پتروشیمی بوعلیسینا سالانه 400هزار تن پارازایلین، 350هزار تن برش سبک نفتا، 200هزار تن رافینیت، 180هزار تن بنزن و محصولات دیگری ازجمله ارتوزایلین، گاز مایع، برش سنگین نفتا، برش پنتان و برش سنگین بنزینپیرولیز تولید میکند.
بلا شک توقف تولید بر اثر آتشسوزی روزهای اخیر محدود به پتروشیمی بوعلیسینا نمیشود، چراکه این مجتمع تامینکننده محصولات موردنیاز پتروشیمی بندرامام، تندگویان، امیرکبیر، فارابی، تبریز و چند شرکت پاییندستی داخلی دیگر است. محصولات این مجتمع جهت تولید اسیدترفتالیک، استفاده به عنوان مواد میانی در تولید پلیاستر و فیبر، استفاده برای ساخت استایرن، دو دسیل بنزن برای شویندهها، سیلکوهگزان برای تولید نایلون، فنل و نیتروبنزن همچنین تولید آنیلین و حلالها برای ساخت پلاستیسایزرها، داروها و سموم دفع آفات، رنگ و فتالیکانیدرید استفاده میشود.
حال باید دید بر اثر این اختلال، تولید پتروشیمیهای مستقر در ماهشهر که در هفته گذشته و بر اثر قطعی برق نیروگاه پتروشیمی فجر نیز وضع بسامانی نداشتند چه وضعی پیدا خواهند کرد. به گزارش «تعادل» به نقل از پتروتحلیل، هفته گذشته برق نیروگاه فجر قطع شد و منجر به توقف تزریق گاز متان به پتروشیمیهای ماهشهر مانند امیرکبیر، لاله، نویدزرشیمی و مارون شد که حجم تولید این مجتمعها را کاهش و موجب وارد کردن خسارتهای مالی شد. البته گزارشها نشاندهنده این است که تولید این واحدهای پتروشیمی تا پیش از بروز این حادثه به روند سابق برگشته بود ولی در روزهای اخیر مجددا علامت سوال بزرگی در تولید منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی ایجاد شده است.