گروه اقتصاد کلان|
کسبوکارهای خرد باوجود اهمیت بالایی که در ایجاد اشتغال و کاهش آمار بیکاری دارد، آن‌گونه که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته‌اند. در دولت‌های مختلف، بنگاه‌های کلان تولیدی به عنوان مهم‌ترین پتانسیل‌های رشد همواره بیشترین حمایت را به خود جلب کرده‌اند. این درحالی است که گرچه نقش بنگاه‌های کلان در ایجاد رشد اقتصادی پررنگ‌تر است اما نقش آنها در ایجاد اشتغال طی سال‌های اخیر کمرنگ‌تر شده است. به دنبال تورم منابع انسانی که در دولت‌های نهم و دهم رخ داد، بنگاه‌های کلان اقتصادی با حجم قابل‌توجهی از نیروی انسانی مازاد مواجه شدند و همین امر سبب شد تا در جذب منابع انسانی جدید دست به عصا حرکت کنند. در این میان وعده تک‌رقمی کردن نرخ بیکاری تا پایان سال96 آن هم در شرایطی که بنگاه‌های کلان اقتصادی توان جذب منابع انسانی جدید را ندارند، ایجاب می‌کند تا کسبوکارهای کوچک به‌عنوان پتانسیل‌های ایجاد اشتغال بیشتر مورد توجه قرار گیرند. با این حال، کسبوکارهای کوچک در شرایط رکودی با آسیب‌های بیشتری مواجه هستند. آسیب‌پذیری کسبوکارهای خرد در دوران رکود سبب شده تا نه‌تنها اشتغال چندانی در این بخش ایجاد نشود بلکه اشتغال موجود نیز در
معرض تهدید قرار گیرد. در این شرایط، بررسی معضلات این بخش برای افزایش توان اشتغالزایی ضروری به‌نظر می‌رسد. مرکز پژوهش‌های مجلس در این خصوص، با انجام پژوهشی با عنوان موانع محیطی تاسیس و رشد کسبوکارهای خرد در تهران به بررسی معضلات کسبوکارهای کوچک تهران پرداخته است. براساس یافته‌های این پژوهش که طی مصاحبه با فعالان کسبوکارهای خرد در حوزه‌های مختلف حاصل شده، بالا بودن اجاره‌هاست که مانع اصلی شروع و توسعه کسب‌وکار است. درهمین حال مصاحبه‌شوندگان نیز به مشکل کمبود تقاضا و رکود بازار اشاره کرده‌اند. ناعادلانه بودن مالیات‌ها با 38درصد و بالا بودن میزان مالیات‌ها با 28درصد دیگر موانع بر سر راه کسبوکارهای خرد عنوان شده است. تقویت تقاضا، رونق دادن به بخش‌های مولد و دارای ارتباطات پیشینی و پسینی و بالادستی و پایین‌دستی نظیر ساختمان، کاهش نرخ تعرفه گمرکی و سود بازرگانی برای تجهیزات سرمایه‌یی و برای تولیدکنندگان خرد و تدارک محل‌هایی، به‌ویژه با نرخ تمام شده با مشارکت در سود فروش، برای عرضه محصول و ارتباط با مشتری، 4راهکاری است که براساس این پژوهش برای تقویت کسبوکارهای خرد عنوان شده است.
چالش‌های تاسیس کسبوکارهای کوچک
قوانین مربوط به ثبت شرکت‌ها برای ایجاد کسب‌وکار مهم‌ترین مانع بر سر راه تاسیس کسبوکارهای خرد است. همچنین نامناسب بودن قوانین مربوط به قراردادها، حقوق دارایی‌های فکری، رویه‌های اجرایی، قوانین ورشکستگی و دارایی‌های خصوصی از دیگر موانع در این رابطه است.
عدم توانایی جذب و استخدام کارکنان مناسب به‌علت ضعف در بازار کار و هزینه‌های بالا، رقابت‌های سخت برای جلوگیری از ورود به بازار، عدم دستیابی به سرمایه اولیه کافی و نقدینگی و کمبود مشتری به‌عنوان دیگر موانع تاسیس کسبوکارهای کوچک شناخته می‌شوند. در همین حال، موانع رشد کسبوکارهای کوچک عبارتند از: عدم توانایی در دستیابی به نقدینگی موردنیاز، کمبود آموزش مهارت‌های مدیریتی و بازاریابی، بروکراسی‌های شدید و ناپایدار اداری و عدم کفایت زیرساخت‌ها. سیستم‌های مالیاتی پیچیده، شرایط ناپایدار اقتصادی کشور، کاهش تقاضا در بازار، رقابت سخت و مستقیم با واحدهای بزرگ و قوی و کمبود سرمایه لازم از دیگر مشکلاتی است که دارندگان کسبوکارهای کوچک با آن مواجهند.
موانع کسبوکارهای خرد در تهران
اظهارات مسوولان نشان می‌دهد درصد قابل‌توجهی از بنگاه‌های تاسیس شده به‌دلایل مختلف ازجمله تامین مالی، مالیات، رکود، بالا بودن قیمت تمام شده محصولات بر اثر فناوری قدیمی و مقیاس نامناسب، وجود کالاهای قاچاق و... در وضعیت تعطیلی یا توقف تولید قرار گرفته‌اند. مرکز پژوهش‌های مجلس برای انجام پژوهش حاضر مصاحبه‌هایی با فعالان صنوف مختلف نظیر مبلمان، پوشاک، کسبوکارهای خرد خدماتی ترتیب داده است. بر این اساس، یافته‌های این مرکز در رابطه با موانع تاسیس و رشد کسب‌وکار از دیدگاه فعالان نجاری و تولید مبلمان نشان می‌دهد رکود موجود در بازار بالادستی (ساختمان) و کمبود مشتری برای محصولات تولیدی از مهم‌ترین معضلات موجود در این حوزه از کسبوکارهای خرد است. همچنین اخذ مالیات‌های غیرقابل پیش‌بینی بیش از حد توان و درآمد واقعی و بدون منطق و عدالت از مواردی است که در این پژوهش یکی از موانع کسب‌وکار در حوزه یاد شده عنوان شده است.
نوسان قیمت مواد اولیه و غیرقابل پیش‌بینی بودن آنها، وجود کالاهای تقلبی در بازار، قاچاق محصولات و ورود محصول به بازار خارج از مسیر گمرک و فقدان امنیت اقتصادی و ضمانت اجرایی الزام طرفین قرارداد به اجرای تعهدات و بی‌فایده بودن مراجعه مالباخته‌ها به مراجع انتظامی و قضایی از دیگر مشکلاتی است که از زبان فعالان حوزه نجاری و تولید مبلمان عنوان شده است.
موانع تاسیس و رشد از دیدگاه تولیدکنندگان پوشاک
رکود موجود در بازار بالادستی و کمبود مشتری برای محصولات تولیدی از مهم‌ترین مشکلات در حوزه تاسیس و رشد تولید در حوزه پوشاک عنوان شده است. همچنین اخذ مالیات‌های غیرقابل پیش‌بینی بیش از حد توان و درآمد واقعی و بدون منطق و عدالت، ناکارآمدی اتحادیه برای استماع و پیگیری و حل مشکلات اعضا و فقدان نیروی کار ماهر و باانگیزه از دیگر مشکلاتی است که از زبان فعالان صنعت پوشاک عنوان شده است. ضعف سازوکار توزیع در رساندن محصول به دست مشتری از دیگر معضلاتی است که نه تنها در این حوزه، بلکه در سایر حوزه‌های کسب‌وکار نیز به چشم می‌خورد. در همین حال، سود بالای تسهیلات بانکی تا حدی که تولید با تسهیلات را غیراقتصادی کرده، از دیگر معضلات تولیدکنندگان این حوزه عنوان شده است.
موانع تاسیس و رشد کسبوکارهای خدماتی خرد
از نظر فعالان صنوف شیرینی‌پزی، عطاری، کتابفروشی، فروش پوشاک و لوازم خانگی مهم‌ترین مشکل بر سر راه تاسیس و رشد کسبوکارهای یادشده بالا بودن اجاره ملک است. در همین حال، افزایش شدید مالیات از دیگر نقاط اعتراض فعالان این حوزه‌ها بوده است. همچنین یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد باوجود افزایش نرخ اجاره و هزینه‌های بالاسری و دستمزد، بازار راکد است و فروش ثابت مانده است که همین امر معضلات متعددی برای فعالان ایجاد کرده است.
در همین حال، چرخه توزیع مواد اولیه گران و انحصاری است و با هزینه مبادله بسیار بالا کالا را به دست تولیدکننده می‌رسانند. تمایل شهروندان به استفاده از کالاهای مشابه خارجی از دیگر موانعی است که فعالان حوزه‌های یادشده به آن معترف هستند.
گران و محدود بودن سازوکارهای پخش و رساندن محصول به مشتری از دیگر معضلاتی است که فعالان در حوزه‌های خدماتی یادشده به آن اذعان دارند. در همین حال، تبعیض‌آمیز بودن حمایت‌های دولتی -حکومتی از فعالان اقتصادی از دیگر نکاتی است که تضعیف کسبوکارهای خرد در حوزه‌های خدماتی را در پی داشته است.
4راهکار تقویت کسبوکارهای کوچک
یکی از مهم‌ترین معضلاتی که در تمام کسبوکارهای مورد بررسی در این پژوهش عنوان شده است، نبود تقاضا و رکود حاکم بر بازار است. باتوجه به رکود اقتصادی فراگیر که حتی بنگاه‌های کلان اقتصادی هم از آن در امان نیستند به‌طور قطع کسبوکارهای کوچک آسیب بیشتری خواهند دید، بنابراین تقویت تقاضا (به‌ویژه از طریق توسعه صنعت گردشگری و با جذب گردشگران خارجی) مهم‌ترین پیشنهادی است که در رفع مشکلات کسبوکارهای کوچک می‌توان عنوان کرد.
همچنین رونق دادن به بخش‌های مولد و دارای ارتباطات پیشینی و پسینی و بالادستی و پایین‌دستی نظیر ساختمان از دیگر راهکارهایی است که می‌تواند به کسبوکارهای کوچک قوت بخشد و از این بخش تا حدودی رکودزدایی کند. به‌علاوه کاهش نرخ تعرفه گمرکی و سود بازرگانی برای تجهیزات سرمایه‌یی از دیگر راهکارهای پیشنهادی است تا فشار سایر محدودیت‌ها مانند سود بانکی با قاچاق که قابل کنترل و اجاره نیست، جبران شود. همچنین براساس پژوهش حاضر پیشنهاد می‌شود برای تولیدکنندگان خرد، محل‌هایی، به‌ویژه با نرخ تمام شده با مشارکت در سود فروش، برای عرضه محصول و ارتباط با مشتری تدارک دیده شود.
براساس یافته‌های این پژوهش، مهم‌ترین مانع از دیدگاه کسبوکارهای خرد در ایران بالا بودن اجاره‌هاست که حدود 60درصد مصاحبه‌شوندگان این پژوهش، آن را مانع اصلی شروع و توسعه کسب‌وکار خود دانسته‌اند. 50درصد از مصاحبه شوندگان نیز به مشکل کمبود تقاضا و رکود بازار اشاره کرده‌اند. ناعادلانه بودن مالیات‌ها با 38درصد از بالا بودن میزان مالیات‌ها با 28درصد مانع بزرگ‌تری بیان شده است.
مانع بعدی عدم نظارت موثر دولت به‌ویژه در زمینه قاچاق و فساد گمرکی با 27درصد و پس از آن کمبود نقدینگی و عدم دسترسی به وام مناسب با 28درصد مانع مهمی هم در مرحله تاسیس و هم در مرحله رشد عنوان شده است.
براساس یافته‌های این پژوهش، اکثر کسبوکارهای خرد اجازه بیشترین سهم را در هزینه تولید دارد و بنگاه‌های خرد در تهران بیش از هر چیز خواهان ساماندهی وضعیت اجاره مکان‌های تولید و عرضه محصولات خود هستند. همچنین بسیاری از کسبوکارها رکود بازار باوجود هزینه بالای تولید را عامل ورشکستگی یا در آستانه تعطیلی و کاهش نیروی انسانی شاغل در واحد خود بیان کرده‌اند.
در همین حال، افزایش مالیات‌ها در دو سال اخیر بدون آنکه تولید رونق یافته باشد و اجرای ناقص قانون مالیات بر ارزش افزوده، به نحوی که از تولیدکننده و فروشنده نهایی مالیات اخذ می‌شود اما هنوز واسطه‌ها مالیات خود را نمی‌پردازند، باعث شکل گرفتن نگاه بدبینانه‌یی در میان کسبوکارها مبتنی بر ناعادلانه بودن نظام مالیاتی شده است. علاوه بر این، تولیدکنندگان از کمبود نقدینگی به‌ویژه سرمایه در گردش و نیز طولانی و پرهزینه بودن دسترسی به وام برای شروع کار نیز شکایت دارند.
نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد، رکود اقتصادی مهم‌ترین نقش را در نامساعد شدن وضعیت کسبوکارهای کوچک در تهران داشته است. در همین حال، افزایش هزینه‌ها آن هم در شرایطی که میزان تقاضا امیدوارکننده نیست، این کسبوکارها را درمعرض آسیب بیشتر قرار داده است، بنابراین اقدامات موثر در جهت ایجاد تقاضا و رفع رکود اقتصادی، می‌تواند کسبوکارهای خرد را نیز رو به بهبود ببرد.
