گروه راه و شهرسازی
نشست زمین در تهران طی 5 سال گذشته دو برابر شده و اکنون از آن به عنوان تهدید ثانویه پایتخت بعد از زلزله بزرگ یاد می‌شود درحالی که به گفته رییس کمیسیون معماری شورای شهر تهران یکی از مهم‌ترین دلایل نشست زمین در این کلان‌شهر میزان ذخایر زیرزمینی است که می‌تواند با ایجاد جمعیت مرتبط باشد. محمد سالاری با اشاره به تغییرات در جداره‌های رود دره‌ها به واسطه مصنوع‌سازی‌ها می‌گوید: این عمل مانع نفوذ آب در طول مسیر رود دره‌ها به زمین می‌شود گرچه میزان استحصال آب از منابع زیرزمینی نیز از نکاتی است که باید به آن توجه داشت چراکه متاسفانه درحال حاضر قسمت عمده‌یی از برداشت آب پایتخت برای تامین آب شرب هم از گذشته چاه‌هایی است که در شهر تهران حفر شده است. او می‌افزاید: اعتقاد داریم جلوگیری از بارگذاری بیشتر در شهر و جمعیت‌پذیری یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های پایتخت و مجموعه شهرهای تهران محسوب می‌شود زیرا به سرعت جمعیت رو به افزایش است درحالی که ایجاد جمعیت برابر با افزایش میزان مصرف آب است. این امر در نهایت باعث می‌شود، استحصال بیشتر از منابع آب زیرزمینی داشته باشیم که به همراه جغرافیای خشک پایتخت و کاهش میزان بارندگی و برخی از
مداخلات و عوامل انسانی که همزمان اتفاق افتاده منجر به فرونشست پایتخت شده است.
سالاری می‌گوید: تهران آبستن اتفاقات وحشتناکی در زمان بروز حوادث غیرمترقبه خواهد بود به طوری که با توجه به گسل‌های فراوان و بافت‌های فرسوده ۴هزار هکتاری موجود در پایتخت همچنین بروز پدیده فرونشست زمین در زمان حادثه‌یی همچون زلزله عاملی برای افزایش خسارات و کشتار خواهند بود و موجب افزایش کشتارهای ناشی از زلزله می‌شود. در شهریور سال گذشته نیز یافته‌های بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری نشان داد، افزایش میزان نشست زمین در تهران به اندازه دو برابر 5 سال گذشته، خطری فراتر از زلزله بزرگ است که درحال حاضر آثار ثانویه‌اش (تخریب ساختمان‌ها و از مسیر خارج شدن خطوط و لوله‌های نهفته در زیر زمین در اثر نشست زمین) پایتخت را تهدید می‌کند.
دلیل نشست سفره‌های آب زیر زمینی
برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی از نظر رییس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران یکی از علل نشست زمین در پایتخت است. حقانی معتقد است: علت برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، نیاز مصرف آب به دلیل افزایش جمعیت در کلان‌شهر تهران است چراکه جاذبه‌ها و انگیزه‌ها در شهر تهران به عنوان پایتخت، جمعیت سایر استان‌ها و دیگر شهرهای کشور را به سوی پایتخت روان کرده است.
او می‌گوید: تهران شهری است که سال ۷۵ ظرفیت زیستی آن تکمیل شده و هر روز شاهد افزایش جمعیت تهران هستیم و این امر منجر به برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی شده است. حقانی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین سوالاتی که در این زمینه پیش می‌آید، این است که چرا آب‌های زیرزمینی نشست می‌کند، می‌افزاید: ساخت و سازهای بی‌رویه، گودبرداری‌های بسیار عمیق که ارتباط قنوات را با یکدیگر قطع می‌کند، کاهش بارندگی و در پی آن خشکسالی به طوری که دوباره حتی با بارندگی نیز جبران نخواهد شد، علل مهمی هستند که می‌توان برای بروز فرونشست نام برد. مسوولان امر اعم از دولت و شهرداری هر چه زودتر باید به دنبال مدیریت جمعیت و جلوگیری از ساخت و سازهای بی‌رویه که تا دامنه کوه‌ها پیش رفته باشند.
تضعیف تهران در برابر زلزله
در همین حال گفته می‌شود، میزان فرونشست خاک در تهران نسبت به ۱۰سال قبل حداقل دو برابر شده و به ۳۶سانتی‌متر در سال رسیده که این موضوع به دلیل سستی لایه‌های زیرین زمین و پوکی خاک ناشی از برداشت آب‌های زیرزمینی در حال حاضر حد مقاومت لرزه‌یی تهران را از ۶ ریشتر به ۴/۵ ریشتر کاهش داده و عملا شهر را آسیب‌پذیرتر کرده است. آنگونه که ایسنا گزارش داده است در کلان‌شهر تهران تاکنون ۹بار زلزله‌های بالای ۷ریشتر به وقوع پیوسته و این شهر هم‌اکنون در بین شهرهای زلزله‌خیر جهان در رتبه ششم از نظر خطرپذیری قرار دارد. از سوی دیگر احتمال فعال شدن سه گسل «مشا»، «شمال تهران» و گسل «جنوب ری» وجود دارد. گسل «مشا» که حدود ۲۰۰کیلومتر طول دارد از گسل‌های اساسی البرز مرکزی است که در شمال تهران قرار گرفته است. این گسل از حاشیه رشته کوه در غرب به سوی شرق البرز گسترش می‌یابد. گسل شمال تهران در دامنه رشته کوه البرز با طول حدود ۹۰کیلومتر قرار دارد و از «کن» تا «لشگرک» ادامه دارد. این گسل در لشگرک به گسل «مشا» فشم می‌پیوندد. گسل‌های جنوب و شمال ری نیز از شاخص‌ترین گسل‌ها در دشت‌های جنوبی تهران هستند و حدود ۲۰کیلومتر طول دارند.
ضوابط جدید ساخت و ساز روی گسل‌ها
طی روزهای اخیر در نشستی نقشه‌های پهنه‌های گسلی شهر تهران پس از ۱۰سال رونمایی شد. اکنون احمد صادقی، رییس پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران در این باره می‌گوید: این آمادگی در شهرداری وجود دارد که نقشه قنوات روی سامانه درخصوص استعلام‌ها بلاتکلیف نماند و آنها را نیز برای اجرایی شدن در مسیر قانونی آن قرار دهند. همچنین در تهران و کلان‌شهرهای زلزله‌خیز نیز نیازمند نقشه‌های دیگری همچون نقشه‌های ژئوتکنیکی هستیم. رییس کمیته عمران شورا نیز از طراحی‌های متفاوت در ساخت و سازهای جدید تهران خبر می‌دهد و می‌افزاید: ساخت و سازهای جدید باید با طراحی‌های متفاوت از گذشته صورت گیرد تا از خطراتی که در زمان زلزله متوجه این ساختمان‌هاست، پیشگیری شود. پس از ابلاغ دستورالعمل جدید وقتی مالکان برای نوسازی یا مهندسان طرح‌های جدید به شهرداری مراجعه می‌کنند به آنها اعلام می‌شود که بنای مورد نظر در پهنه گسلی قرار گرفته یا خیر و اگر واقع هستند براساس چه ضوابطی باید ساخت و سازها را انجام دهند. اقبال شاکری ادامه می‌دهد: از این پس شهرداری با آزادی عمل بیشتری می‌تواند در این زمینه اعمال قانون و نظارت کند چراکه پیش‌تر تنها می‌توانست رعایت اصول پیشگیری را توصیه کند اما با ابلاغ دستورالعمل‌های جدید می‌تواند ضوابط و قانون را به صورت رسمی اعمال کند چراکه بخشی از خطرات زلزله با پیشگیری‌ها قابلیت کاهش دارند.
