گروه بورس|
بورس کالای ایران به دلیل داشتن شفافیت لازم محل مناسبی برای دادوستد محصول و مواد اولیه در حوزه‌های کشاورزی، فلزات اساسی و پتروشیمی شده است اما همین شفافیت عاملی برای گریز برخی از فعالان اقتصادی است که تمایلی به وجود شفافیت در بازارهای سرمایه ندارند. هسته اصلی چنین گریزهایی هم یک واقعیت آشکار است که در فضای ناسالم، معامله گران توان کسب سودهای غیرمعقول را راحت‌تر بدست می‌آورند.
در همین رابطه معاون عملیات و نظارت شرکت بورس در نشستی که برای بررسی مشکلات دادوستد محصولات پتروشیمی در بورس کالا در خبرگزاری فارس به همراه مدیران بورس کالا، دست‌اندرکاران صنایع پتروشیمی پاییندستی و خبرنگاران برگزار شد در پاسخ به پرسش«تعادل» مبنی بر علت اصلی اصرار خروج برخی از معامله‌گران از بورس کالا اظهار کرد: بورس کالا به دلیل در نظر گرفتن همه شرایط یک معامله سالم، دو وجه اصلی دارد؛ ابتدا شفافیت و دوم کاهش ریسک. علی پناهی افزود: درخصوص ریسک ما معتقدیم که دادوستد در بورس کالا به دلیل پوشش ریسک برای فعالان عرصه پتروشیمی، فلزات و کشاورزی محل مناسبی است و به دلیل اطلاع‌رسانی دقیق شفافیت نیز وجود دارد اما برخی از این فعالان به دلیل استفاده از فضای غیرشفاف اصرار دارند که از این فضا خارج شوند و ریسک بالای بیرون از بورس کالا را بپذیرند.
به گزارش«تعادل» معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس کالای ایران همچنین با طرح این پرسش که جایگاه تامین توزیع مواد پتروشیمی در بورس کالا کجاست، عنوان کرد: بورس‌‌ها در همه جای دنیا به بخش‌های بازرگانی ورود می‌کنند و در بخش‌های عملیاتی نیز حوزه‌های تامین مالی و ابزارهای معاملاتی مد نظر قرار می‌گیرند.
به گفته وی بورس کالا به تنهایی نمی‌تواند از عهده همه کارکردها و وظایف نظارتی در زمینه نظارت بر بازار برآید و تنها می‌تواند در زمینه کشف قیمت منصفانه کالا به عنوان یکی از کارکردهای اصلی خود ورود کند. پناهی با بیان اینکه یکی از سیاست‌گذاران در این زمینه وزارت صنعت، معدن و تجارت است، گفت: اتحادیه‌ها و خریداران محصولات پتروشیمی به طور مشخص ازجمله طرف‌های قرارداد بورس کالا هستند. براساس شرایط فصلی و تولیدی همواره بورس کالا از این دانش برخوردار است که چه کالایی با کمبود عرضه مواجه است اما هیچگاه از سوی سیاست‌گذاران دیده نشده که بگویند به طور مثال در سه ماهه تابستان یا در اوج مصرف کالای پتروشیمی برنامه‌ریزی مشخصی ازجمله تعدیل نرخ تعرفه‌ها یا افزایش عرضه کالا تعیین شده است.
بحران کالا بدلیل خلأ برنامه‌ریزی
این مقام مسوول با بیان اینکه خلأ برنامه‌ریزی از سوی سیاست‌گذار باعث شده تا طرف عرضه همواره با کمبود کالا مواجه باشد، گفت: در بخش تقاضا اما به یک‌باره با قوانینی همچون ارزش افزوده مواجه می‌شویم. به گونه‌یی که گاهی دیده می‌شود، نهاد سیاست‌گذار نیز به نوعی از وظایف خود سر باز می‌زند. سازمان امور مالیاتی یکی از این نهادهایی است که باید در این بخش نظارت خود را افزایش دهد.وی افزود: در زمینه تخفیف 9درصدی مالیات بر ارزش‌افزوده بدون استثنا بازار محصولات پتروشیمی با رانت عجیبی در برخی از مناطق آزاد مواجه است که اگرچه حجم بسیار کم است اما بر بازار کالا تاثیر خود را می‌گذارد. باید در فضای غیراضطراری این مباحث را مطرح و وظایف فعالان اصلی و سیاست‌گذاران حاکم بر بازار عرضه و تقاضای پتروشیمی را در کنار وظایف خرد هر یک از آنها دوباره بازتعریف کرد.
پناهی در برابر این انتقاد که چرا گاهی سقف و کف قیمت‌ها در بورس کالا برداشته می‌شود، گفت: وقتی شرایط قبل و بعد از وضع قوانین در نظر گرفته می‌شود، طبیعی خواهد بود که تعدادی از متقاضیان یا عرضه‌کنندگان قربانی شوند، جایگاه بورس کالا ایجاد فرآیند شفاف برای کشف قیمت منصفانه کالا در بستر قوانین و مقررات است. معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس کالای ایران در فرآیند کشف قیمت منصفانه کالا از طریق بورس همواره این تعهد گرفته می‌شود که باید به چه میزان کالا در بازار عرضه کرد.
بر این اساس از زمان انجام معامله تا مرحله مچینگ همواره زمینه‌یی فراهم شود که قیمت‌ها به سمت ارزش منصفانه گرایش یابد. وقتی کمبود عرضه در بازار به وجود می‌آید و سیاست‌گذاری‌ها برای پیگیری آن وجود ندارد یا مشکلاتی به واسطه خصوصی‌سازی برای واحدهای پتروشیمی در گذشته رخ داده، طبیعی است که برای عرضه و تقاضا مشکلاتی ایجاد شود.
پناهی با بیان اینکه برخی پتروشیمی‌های بالادستی عنوان می‌کنند در صورتی که مشتری‌های دایمی برای محصولات آنها وجود دارد چه معنا دارد که محصولات در بورس کالا معامله شود، افزود: این درحالی است که در بازار رقابتی باید هر روز برای عرضه و تقاضا انتخاب وجود داشته باشد نه اینکه براساس خواسته مشتری معامله صورت گیرد.
وی ادامه داد: اینکه خوراک از کجا دریافت و خریداری می‌شود یا اینکه خوراک بر منبای سوبسید چگونه دریافت می‌شود، پرسش‌هایی است که صرف نظر از اینکه چرا باید مشتریان در بورس کالا حضور یابند باید به آنها پاسخ داده شود.
بر این اساس بورس کالا برای ایجاد عدالت و شفافیت اطلاعات عرضه برای همه تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان محصولات پتروشیمی قراردادهای بلندمدت محصولات پتروشیمی را برای واحدهای پاییندستی ایجاد کرده است. معاون عملیات و نظارت شرکت بورس کالای ایران با اشاره به عرضه موفق قیر و سنگ آهن در بورس کالا گفت: می‌توانیم با همکاری نهاد ناظر و سیاست‌گذار برای محصولات پتروشیمی هم سازوکار مناسب در بورس کالا ایجاد کنیم.
فضای مبهم پتروشیمی مانع توسعه صنعت
علی پناهی قراردادهای بلندمدت پتروشیمی و نرخ ارز با اشاره به قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و برخی بخشنامه‌های دیگر اظهار کرد: قوانین و مقررات برای تبدیل مواد خام به کالا به صورت شفاف وجود دارد و در واقع در زمینه مقررات، کاستی دیده نمی‌شود.
وی افزود: اما مساله این است که آن‌قدر فضا مبهم شده که نمی‌توان برای رفع این معضل کاری کرد. در حوزه سیاست‌گذاری محصولات پتروشیمی، ابهامات زیادی وجود دارد و اگر از اطلاعات بورس استفاده کنیم و صورت‌های مالی شرکت‌های پتروشیمی را بررسی کنیم، به وجود ابهام در این فضا پی می‌بریم.
معاون عملیات و نظارت شرکت بورس کالای ایران با اشاره به ماده 6 قانون توسعه ابزارها و نهادهای جدید مالی گفت: براساس این ماده، عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا 10درصد معافیت مالیاتی را برای عرضه‌کننده تضمین می‌کند، اما معلوم نیست چه اتفاقی می‌افتد که عرضه‌کننده حاضر می‌شود از این معافیت 10درصدی چشم‌پوشی کند.
وی ادامه داد: یک سیاست منسجم در حوزه صادرات و واردات محصولات پتروشیمی وجود ندارد. یک بار پیشنهاد کردیم معاملات فیوچر برای محصولات پتروشیمی راه‌اندازی شود و حتی قیمت معاملات محصولات تا 6 ماه آینده مشخص شود تا دولت براساس قیمت آتی محصولات پتروشیمی، تعرفه ماه‌های آینده را تنظیم کند.
پناهی با بیان اینکه با وجود قوانین شفاف در این زمینه، خیلی از این قوانین مدنظر قرار نمی‌گیرد، گفت: وظیفه سیاست‌گذار این است که شرایط را برای تولیدکننده و مصرف‌کننده فراهم کند، اما آن‌قدر آشفتگی وجود دارد که فرصتی برای این کار باقی نمی‌ماند. وی با تاکید بر اینکه به دنبال کسب سود بودن عرضه‌کننده محصولات پتروشیمی امری بدیهی و طبیعی است، افزود: اما باید این سود حاصله منطقی باشد و معتقدیم این بستر منطقی برای کسب سود را بورس کالا به وجود می‌آورد.
معاون عملیات و نظارت شرکت بورس کالای ایران اضافه کرد: فرض کنیم بورس کالا بستری مناسب برای مبادله نباشد اما شفافیت آن نمی‌تواند زیر سوال برود. من نمی‌گویم بورس کالا هیچ مشکلی ندارد، اما قطعا بهتر از سایر بازارهاست. وی ادامه داد: درخواست ما سیاست‌گذاران این است که مواردی که در قالب قوانین و بخشنامه‌ها برای تبدیل مواد پتروشیمی به کالای نهایی تدوین شده است، به عرصه عمل در بیاید تا ما بتوانیم در آن چارچوب شفاف و مشخص کار کنیم. پناهی با بیان اینکه در حوزه محصولات کشاورزی تا حدودی شفافیت افزایش یافته، افزود: امیدواریم به سمت شفافیت در چارچوب مقررات حرکت کنیم و بهبودی در این زمینه حاصل شود. معاون عملیات و نظارت شرکت بورس کالای ایران با بیان اینکه شفافیت در قیمت و معاملات قیر اتفاق افتاده است، گفت: در نتیجه قیمت کشف شده برای سنگ‌آهن و قیر و بسیاری از مشکلات در این دو محصول برطرف شده است، اما چرا برای محصولات پتروشیمی که به 16 کشور صادر می‌شود، این سازوکار به وجود نمی‌آید.
منفعت برخی به عرضه پتروشیمی خارج از بورس
نصرالله رضازاده رییس هیات‌مدیره اتحادیه صنایع پاییندستی پتروشیمی در ادامه این نشست گفت: عده‌یی در کشور روی امکاناتی که وجود دارد، دست گذاشته‌‌اند و از مزایایی استفاده می‌کنند که تعجب‌آور است. مجتمع‌های بالادستی پتروشیمی با برخورداری از گاز 8 سنتی و امکان تامین 95 درصد مواد اولیه آنها بر اساس ارز مبادله‌یی اما چگونه می‌شود که با بخشنامه معاون وزیر صنعت اجازه دارند تا محصولات و مواد پتروشیمی تولیدی خود را با ارز آزاد در بازار داخلی به فروش برسانند.
وی افزود: پس از گذشت 1.5سال از بخشنامه خسروتاج در زمینه فروش محصولات پتروشیمی با ارز آزاد اتحادیه پاییندستی پتروشیمی با نامه‌نگاری به معاون اجرایی رییس‌جمهور عنوان کرد که این اقدام باعث شده تاکنون 13هزار میلیارد تومان بابت تفاوت پایه قیمت اولیه از محل نرخ ارز آزاد به واحدهای پاییندستی پتروشیمی صدمه و خسارت وارد شود.
رضازاده با انتقاد از برداشته شدن سقف قیمت در برخی عرضه‌های پتروشیمی در بورس کالا گفت: هم‌اکنون در برخی معاملات محصولات PVC در بورس کالا به دلیل برداشته شدن سقف قیمت با افزایش قیمت‌ها حتی تا 50 درصد هم مواجه هستیم.
وی با ذکر مثالی گفت: در زمستان در حالی به مواد Pet برای ساخت بطری نیازی نیست که به یک‌باره می‌بینیم، پتروشیمی تندگویان اقدام به عرضه 50 هزار تنی این محصول در بورس کالا می‌کند، سپس مسوولان انجمن کارفرمایی صنایع پتروشیمی با هیاهوی خبری عنوان می‌کنند که با وجود افزایش ظرفیت اما تقاضایی برای کالا وجود ندارد. در حالی که مصرف Pet در زمستان نسبت به تابستان به هیچ‌وجه قابل مقایسه نیست. رضازاده ادامه داد: طبق مقررات بورس کالا چنانچه دو بار محصولات پتروشیمی دو بار در تعادل عرضه و فروش نرود، باید در بازار آزاد به فروش رود. بر این اساس به‌طور خودکار عرضه غیرمنطبق کالا از سوی مجتمع‌های بالادستی پتروشیمی در فصل‌های سال باعث می‌شود تا عملا مجوز عرضه محصول در تابستان از طریق بازار آزاد فراهم شود. این در حالی است که عنوان می‌شود مواد کافی در انبارها وجود ندارد، در حالی که 40 هزار تن محصول در انبارها دپو شده است.
به گفته وی در سال 1388 صنایع پاییندستی پتروشیمی در حالی تولید یک میلیون و 760هزار تنی را برای خود به ثبت رساندند که با انتقال عرضه محصولات بورس کالا این میزان به 2 میلیون و 640 هزار تن رسید. رضازاده با بیان اینکه براساس افزایش ظرفیت تولید در کشور مصرف سرانه برای محصولات پلیمری 50 کیلو و در مجموع 4میلیون تن است، گفت: از حجم 2 میلیون و 660 هزار تنی تولید باید یک میلیون و 760هزار تن کالای ساخته شده از قبیل قطعات هواپیما، یخچال و کیسه خون که کشور فاقد تکنولوژی تولیدی آنهاست، وارد شود. در چنین شرایطی حجم تولید صنایع پتروشیمی صنایع پاییندستی در سال 90 به 2 میلیون و 840 هزار تن رسیده در شرایطی که کشور با تحریم و رکود نیز مواجه بوده است.
