گروه انرژی حمید مظفر
آذر ماه سال گذشته و در خلال کنفرانس معرفی قراردادهای نفتی جدید بود که زنگنه پشت تریبون سالن اجلاس سران رفت و خطاب به همه اذعان کرد که شرکت‌های E&Pدرحال حاضر در ایران وجود ندارد و معرفی IPC بهترین فرصت برای «ایجاد» این شرکت‌هاست. حال که تکلیف قراردادهای IPC و ساختار آن هنوز به طور کامل مشخص نشده روز گذشته برخی از خبرگزاری‌ها و منابع خبری اقدام به معرفی شرکت‌هایی کردند که از طرف وزارت نفت به عنوان شرکای شرکت‌های خارجی در پروژه‌های E&P تایید شده‌اند. برخی از فعالان رسانه‌یی نیز پا را فراتر گذاشته و از مطلع بودن از لیست «شرکت‌های» E&P در ایران خبر دادند. یعنی در فاصله 6 ماه از صحبت‌های وزیر نفت شرکت‌های E&P ایجاد شده و اکنون می‌خواهند با غول‌های نفتی جهان وارد مشارکت شوند. حکایتی که کمتر کسی می‌تواند آن را باور کند. داستان از توییتی شروع شد که براساس گفته‌های یک منبع آگاه خبر از مشخص شدن8 شرکت برای حضور در قراردادهای IPC و مشارکت با خارجی‌ها داده بود که به زودی و با اضافه شدن دو شرکت دیگر به این 8 تا از سوی وزارت نفت اسامی آنها اعلام خواهد شد. در ادامه رسانه‌هایی مانند آپ‌استریم آنلاین و فایننشال تایمز نیز به این موضوع پرداختند. آپ‌استریم آنلاین در خبر خود از تکمیل لیست 10شرکت ایرانی توسط شرکت ملی نفت خبر داد. بر این اساس در مدت دو هفته اسناد حدود 50شرکت مورد بررسی قرار گرفته که از بین آنها شرکت‌های اویک، دانا انرژی، جهان‌پارس، فاراب، پاسارگاد انرژی، پارس پترو زاگرس، افق‌انرژی، پتروپارس و پتروایران است. لازم به ذکر است که فراخوان ارزیابی شرکت‌های پیمانکار صنعت نفت در تاریخ 27 اردیبهشت 1395 از سوی معاونت امور مهندسی وزارت نفت اعلام شد. به گزارش«تعادل» به نقل از آپ‌استریم آنلاین یک منبع آگاه در این زمینه گفته است:«این لیست نهایی است که توسط شرکت ملی نفت تهیه شده اما ممکن است زنگنه در این مورد مداخله کرده و آن را کوتاه‌تر کند و از 10شرکت به 5 شرکت برساند.» در همین راستا فایننشال تایمز به نقل از غلامرضا منوچهری، عضو هیات‌مدیره و معاون مدیرعامل در توسعه و مهندسی شرکت ملی نفت اعلام کرد که این شرکت‌ها درحال حاضر انتخاب شده‌اند که شامل شرکت‌های پتروایران، پتروپارس و گروه مپناست اما این لیست کماکان درحال تکمیل شدن است. فایننشال تایمز از شرکت‌هایی مانند اویک و ایدرو نیز نام برده که در این لیست حضور دارند. در همین رابطه به سراغ غلامرضا منوچهری رفتیم تا صحت و سقم این خبر را از وی جویا شویم. وی در گفت‌وگو با «تعادل» تایید شدن نهایی این شرکت‌ها را رد و اظهار کرد که هنوز این لیست تکمیل نشده است. منوچهری پیش از این 10سال و در فاصله سال‌های 89-79 مدیرعامل شرکت پتروپارس بوده و حدود یک هفته است که به سمت معاونت امور توسعه و مهندسی شرکت ملی نفت منصوب شده بنابراین به نظر نمی‌رسد که به طور کامل در جریان جزییات این لیست باشد. وی به «تعادل» اعلام کرد که تاکنون در جلسات کارگروه بررسی صلاحیت شرکت‌های ایرانی E&P شرکت نکرده است. براساس شیوه‌نامه‌یی که برای تعیین صلاحیت شرکت‌های اکتشاف و توسعه ایرانی در آذر ماه سال گذشته توسط وزیر نفت ابلاغ شد، مقرر شده که کارگروهی به ریاست معاون امور مهندسی وزیر و یکی از مدیران ارشد آن معاونت و سه نفر از مدیران شرکت ملی نفت به انتخاب مدیرعامل، مسوولیت تعیین ملاک‌ها و معیارهای ارزیابی شرکت‌ها سپس بررسی و اظهارنظر نهایی در مورد صلاحیت شرکت‌های ایرانی E&P را برعهده داشته باشند. همانطور که ذکر شد تاکنون هیچ منبع رسمی این اسامی را تایید نکرده و اکثرا به منابع آگاهی اشاره کرده‌اند که اعتبار اظهاراتشان بر ما پوشیده است و حتی غلامرضا منوچهری که تنها شخصی بود که فایننشال‌تایمز از وی نام برده بود نیز نهایی شدن این لیست را تایید نکرد. اما با این وجود پیش از این نیز می‌شد حدس زد که اگر قرار باشد لیستی از شرکت‌ها برای مشارکت با غول‌های نفتی جهان از سوی ایران معرفی شود شامل همین چند شرکت باشد. بنابراین اکنون و براساس این گمانه‌زنی‌ها فرصتی فراهم شده تا به بررسی صلاحیت این شرکت‌ها پرداخته شود و آیا اینکه واقعا توانایی حضور و مشارکت با شرکت‌های خارجی در بخش E&Pرا دارند یا خیر.
E&P در ایران وجود ندارد
واقعیت آن است که در ایران شرکت فعال در حوزه اکتشاف و توسعه وجود ندارد و اساسا یکی از اهداف اصلی قراردادهای IPC تشکیل شرکت‌های E&P توانا در ایران است. وزیر نفت در کنفرانس تهران برای معرفی این قراردادها اعتراف کرد که هیچ شرکت اکتشاف و توسعه‌یی در ایران نداریم و یاد از روزگاری کرد که قصد داشت پتروپارس را برای این مساله تاسیس کند. بنابراین تاسیس و تقویت ظرفیت‌های مدیریتی و فناوری کشور برای اجرای پروژه‌های بزرگ نفتی در حوزه اکتشاف و تولید و تشکیل شرکت‌های E&P مورد توجه و اهتمام جدی ساکنان ساختمان وزارت نفت است.
اما نکته‌یی که باید مورد توجه قرار بگیرد، این است که عملکرد و وظایف شرکت‌های E&P اساسا با شرکت‌های سرویس دهنده در بخش‌های بالادستی و شرکت‌های EPC متفاوت است و در واقع اساسا این شرکت‌ها هیچ ورود مستقیمی به خدمات، ساخت کالا و تجهیزات ندارند. شرکت‌های E&P عمدتا به حوزه سرمایه‌گذاری، مدیریت عملیات اکتشاف، مهندسی مخزن، ارائه مطالعات جامع توسعه MDP و تامین مالی پروژه‌ها ورود کرده و در این راه از ظرفیت‌های شرکت‌های OSC و EPC استفاده می‌کنند. به همین منظور در شیوه‌نامه تعیین صلاحیت شرکت‌های ایرانی E&P ذکر شده که شرکت‌های داوطلب باید صرفا فعالیت اکتشاف و توسعه‌یی داشته باشند و مجاز به فعالیت در حوزه‌های ساخت کالا و تجهیزات و ارائه خدمات متعارف نفتی (EPC و OSC) نیستند. همچنین در صورتی که شرکت‌های ایرانی داوطلب درحال حاضر در بخشی از زنجیره فعالیت‌های OSC و EPC فعالیت دارند باید به ترتیب و در مدت زمانی که به تایید کارگروه می‌رسد، تصدی اینگونه فعالیت‌ها را واگذار کنند.
بنابراین بسیاری از شرکت‌هایی که در این لیست غیررسمی حضور دارند و درحال حاضر به عنوان پیمانکار در بخش‌های مختلف صنعت نفت ایران مشغول فعالیت هستند از دایره شمول شرکت‌های E&P خارج می‌شوند مگر اینکه اعلام شود که تصدی خود در این فعالیت‌ها را واگذار خواهند کرد.
تضاد تعهدات مپنا در نیرو با شرکت E&P
نکته دیگر حضور برخی نام‌ها در این لیست است که عملا تخصص مستقیمی در حوزه صنعت نفت به‌ویژه در حوزه حساس اکتشاف و توسعه ندارند. به‌عنوان مثال مپنا شرکتی است که به‌طور تخصصی برای فعالیت در حوزه نیرو تاسیس شده و اخیرا هم قراردادهایی برای ساخت چند توربین تولید برق با زیمنس آلمان امضا کرده است. این شرکت پیش از این نیز علاقه خود را به حضور در صنعت نفت و گاز بارها نشان داده که ازجمله آن می‌توان به درخواست حضور در فاز 11پارس‌جنوبی اشاره کرد که توسط وزارت نفت رد شده بود. ساختار سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران(ایدرو) عملا هیچ ارتباط مستقیمی با حوزه نفت ندارد. هر چند این شرکت نیز پیش از این تقلاهایی در حوزه نفت و گاز داشته است. این درحالی است که براساس شیوه‌نامه تعیین صلاحیت، این شرکت‌ها باید دارای تجربه و ظرفیت در حوزه مهندسی مخازن هیدروکربوری، مدیریت اجرای تاسیسات بالادستی نفت، سرمایه و توان تامین مالی و نهایتا توانمندی برای بهره‌برداری از تاسیسات باشند که مورد تایید کارگروه مربوطه قرار بگیرد. بنابراین می‌توان گفت که لیست شرکت‌های اعلامی یا از محل اعتبار خارج است و صرفا یک بازی رسانه‌یی است یا اینکه شرکت نفت و وزارت نفت در اثر فقر موجود در حوزه اکتشاف و توسعه در بین شرکت‌های ایرانی ناچار شده‌اند از برخی مواضع خود کوتاه بیاید و به حضور برخی شرکت‌های نه چندان مرتبط و متخصص در این لیست تن دهند. در نهایت نیز به طور قطع لیست قابل اتکا، لیستی خواهد بود که از طریق وزارت نفت به صورت عمومی و با منبع مشخص و قابل استناد معرفی شود.
