پس از پایان شمارش آرا، صادق خان، شهردار لندن که کارزار مخالفت با برگزیت او و کامرون را به هم نزدیک کرده بود درباره آینده پست نخستوزیری و احتمال برگزاری انتخابات دیگری گفت: «پیش از این نیز گوردون براون جانشین تونی بلر از حزب کارگر شد. بنابراین از منظر قانون اساسی نیازی به برگزاری انتخابات عمومی جدید نیست. دولت کنونی هماکنون پنج سال زمان دارد، بنابراین رهبر جدید در حزب محافظهکار، میتواند نخستوزیر جدید برای سه سال و نیم آینده باشد، هر چند که فشارهای زیادی روی وی خواهد بود.»
«فیلیپ هاموند» وزیر خارجه بریتانیا همچنین درباره اینکه چرا دولت کامرون دست به چنین خطری زد، گفت: «این دموکراسی است و مردم انگلیس این تصمیم را گرفتند و وظیفه کنونی دولت این است که بهترین نتیجه ممکن را از این همهپرسی در درازمدت برای انگلیس به دست آوریم. بارها در جریان کارزار این همهپرسی گفتم و بهشدت بر این باورم که (باخروج انگلیس از اتحادیه اروپا) از نفوذ انگلیس در جهان کاسته خواهد شد.»
به گزارش اکونومیست، کار سخت نخستوزیر آینده بریتانیا این است که به افکار عمومی بفهماند که این خروج به آسانی آب خوردن که پیش از همهپرسی برایشان ترسیم کرده بودند، نیست. همچنین این نخستوزیر باید با مشکلات بزرگی در زمینه فروش محصولات و صادرات آنها به اروپا مواجه شود. به علاوه زمانی که تصمیمی اینچنین بزرگ گرفته میشود، هرج و مرج در اقتصاد و بر هم خوردن تمام توافقهای قبلی در زمینه مهاجرت میتواند جزو سطحیترین عواقب آن محسوب شود.
یک قمار خطرناک
دیوید کامرون سال 2015 در جریان مبارزات انتخاباتی اعلام کرد که در صورت انتخاب مجدد برگزاری همهپرسی برای ماندن یا رفتن از اتحادیه اروپا را به جریان خواهد انداخت. اینکه چرا دیوید کامرون در جریان انتخابات چنین وعدهیی را به مردم داد، قطعا به زمینههای داخلی وجود چنین گرایشهایی در حزب خودش بازمیگردد.
آرشین ادیبمقدم، استاد دانشگاه مطالعات مشرق زمین و آفریقا (سواس) در گفتوگو با «تعادل» میگوید: «کامرون خودش یکی از عناصر مترقی در حزب محافظهکار است. اما بحث به راه افتادن رفراندوم و جدایی از اتحادیه اروپا از سوی سایر اعضای حزب به او تحمیل شد. به عنوان مثال در این زمینه میتوان به نقش بوریس جانسون، شهردار سابق لندن و نزدیکان او در ایجاد چنین موجی اشاره کرد. بنابراین چنین تحرکی در صحنه سیاست بریتانیا از درون حزب محافظهکار سرچشمه گرفته که به جامعه هم منتقل شده است.» ادیبمقدم همچنین به سنتی که در بریتانیا در مراجعه به رای مردم وجود دارد، اشاره میکند و میگوید: «هر سیاستمداری غیر از کامرون در بریتانیا نیز به این همهپرسی نیاز داشت تا بتواند مشروعیت حضور این کشور در اتحادیه اروپا را محک بزند. ادیبمقدم در این باره گفت: «این مساله به منزله فروختن یا اعاده مقبولیت اتحادیه اروپا در یک روند دموکراتیک به مردمی است که باید از حضور موسسات اتحادیه اروپا در خاک کشورشان حمایت کنند.» ادیبمقدم در مورد اینکه چرا ناگهان در بریتانیا چنین مخالفت دامنهداری با عضویت در اتحادیه اروپا شکل گرفت، میگوید: «در بریتانیا ایده اتحادیه اروپا از داخل وارد نشده و همواره در مقابل ناسیونالیسم بریتانیا قرار گرفته است. از نظر انگلیسیها اتحادیه اروپا همواره یک راهحل «خارجی» بوده است. از نظر ادیبمقدم در این زمینه باید رهبران اتحادیه اروپا را سرزنش کرد. چرا که نتوانستند ایده این اتحادیه را به عنوان یک مرجع مهم فرهنگی به خوبی مهندسی کنند. ایده این اتحادیه و تشکیل آن در واقع از طریق روشنفکران با نگاهی از بالا به پایین شکل گرفت، به جای آنکه ایدهاش از سوی مردم و در پایینترین سطح ایجاد به سمت تشکیل اتحادیه کشیده شود. استاد دانشگاه مطالعات مشرق زمین و آفریقا گفت: «من فکر میکنم اتحادیه اروپا باید کارکردی فراتر از تشکیلات سیاسی و اقتصادی داشته باشد. تاریخ جهان ثابت کرده در زمان جنگها این ساختارها میتوانند، ناتوان شوند. در حال حاضر هم امواج ملیگرایی از همین پیامها تغذیه میکنند. عموم جریانهای راستگرایی بازگشت خودشان به شکل قبل را جشن میگیرند. میدان جنگ آنها اتحادیه اروپاست و تنها هدف آنها خود این اتحادیه است.» وی معتقد است که اتحادیه اروپا برای بقا، شورایی از فیلسوفان تشکیل دهد که بتواند چنین جریانات ایدئولوژیک و نیز تاثیرشان را روی اروپا بررسی و تحلیل کند.
در مسیر تفرقه
این همهپرسی نه تنها برای بازارهای داخلی بریتانیا و جهان عواقب شوکهکنندهیی داشت و تهدیدی جدی برای آینده اروپا به شمار میرود، اما نگرانی جدی بسیاری از سیاستمداران این کشور برای ساختار سیاسی بریتانیاست و عوارض و پیامدهای ناشناختهیی که این جدایی میتواند روی آینده بریتانیا داشته باشد، است.
«تیم فارون» رهبر حزب لیبرال دمکرات نیز در واکنش به نتیجه همهپرسی روز گذشته گفت: «این زخم ناشی از سیاستهای خود خواسته کامرون است. این یک شکست سیاسی برای اوست.»
اما رهبران گذشته و حال حزب کارگر، همدردی بیشتری با نخستوزیر دارند و موضوع را در قاب بزرگتری میبینند، «تونی بلر» نخستوزیر پیشین انگلیس در واکنش به برگزیت گفت: «من برای کشورم، اروپا و جهان ناراحت هستم. پاسخ به فشارهای ناشی از جهانی شدن بر کشور این نیست که خودمان را منزوی کنیم.»
از نظر بلر کسی که باید در این زمینه سرزنش شود جرمی کوربین، رهبر حزب کارگران و از طرفداران ماندن در اتحادیه است که نتوانسته به خوبی مردم را برای این امر مهم بسیج کند. او گفت: «حزب کارگر باید خودش را جمع کند وگرنه نایجل فاراژ تصمیم دارد که بخشی از آینده ما باشد.» نایجل فاراژ، رهبر حزب تندرو استقلال بریتانیا موسوم به یوکیپ است. احتمالا نگرانیهای بلر بجا باشد چرا که فاراژ امیدوار است، کشورش «نخستین آجر را از دیوار اتحادیه اروپا درآورده باشد.»
«نایجل فاراژ»، خود نتیجه همهپرسی را «رای مردم عادی علیه بانکهای بزرگ، شرکتهای بزرگ و سیاستهای بزرگ» توصیف کرد. او که عضو پارلمان اروپاست، در گفتوگو با خبرنگاران گفت: «اتحادیه اروپا در حال شکست و روبه مرگ است. من امیدوارم این نخستین گام به سمت اروپایی با کشورهای مستقل باشد.»
«جرمی کوربین» رهبر حزب کارگر و از طرفداران ادامه حضور بریتانیا در اتحادیه اروپا نیز همانند کامرون در خطر ترک پستاش در حزب کارگر قرار دارد. او روز جمعه در توضیح رای اکثریت مردم گفت: «بسیاری از مردم بریتانیا از سیاستهای ریاضتی خسته و عصبانی هستند. من خواستار اجرای هرچه سریعتر اصل 50 اتحادیه اروپا هستم.» بسیاری از مخالفان کوربین در حزب کارگر نیز فرصت را غنمیت و از کوربین خواستهاند که استعفا دهد. یک نماینده پارلمانی حزب کارگر روز جمعه در گفتوگو با دیلی تلگراف گفت: «کوربین باید برود. این همهپرسی نشان داد که او حتی از منتقدانش هم ضعیفتر است. حتی آنهایی که طرفدار کوربین بودهاند، متوجه شدهاند که او برای این شغل مناسب نیست. او حتی نمیتواند در رایدهندگان طرفدار حزب کارگر انگیزه ایجاد کند چه برسد به اینکه در سایرین انگیزه بیافریند.»
بر همین اساس برخی منابع انگلیسی اعلام کردند که دفتر حزب کارگر روز جمعه دستورالعملی را برای نمایندگان پارلمانی این حزب صادر کرده و از آنها خواسته تا به رسانهها بگویند که کوربین «تنها شخصیتی است که میتواند، کشور را دوباره متحد کند؛ چون او میتواند با هر دو جناح تعامل کند.»با این حال به نظر میرسد که قدرت گرفتن فاراژ تنها دغدغه آینده سیاست بریتانیا نباشد. رای بالای اسکاتلندیها ثابت کرد که آنها بر خلاف دیگر انگلیسیها نظر دیگری دارند و بهشدت خواهان ادامه راه با اتحادیه اروپا هستند. «الکس سالموند»، رهبر سابق حزب ملی اسکاتلند و نماینده پارلمانی این حزب اعلام کرد که احتمال دارد که حزبش بار دیگر خواستار برگزاری همهپرسی استقلال آن سرزمین از بریتانیا شود. «نیکولا استرجن» وزیر اول اسکاتلند هشدار داد: «مانیفیست ما در انتخابات محلی ماه گذشته میلادی میگوید که اگر بریتانیا تصمیم بگیرد برخلاف خواسته ما که خواهان رای به ماندن در اتحادیه هستیم، رای به خروج از اتحادیه اروپا بدهد، آنوقت مجلس اسکاتلند باید حق پیشنهاد برگزاری دومین رفراندوم را برای جدایی از بریتانیا داشته باشد.»
شائبه بازگشت رکود بزرگ
گذشته از تبعات بلندمدت و کوتاهمدت سیاسی، رای مردم بریتانیا به برگزیت باعث شد که بازارهای سهام در کشورهای آسیایی و اروپایی کار خود را با سقوطی چشمگیر آغاز کنند. احتمالا واکنش بازار والاستریت نیز که تا زمان تنظیم این گزارش فعالیت خود را آغاز نکرده بود نیز منفی خواهد بود. والاستریت روز پنجشنبه به برخی نظرسنجیها که از ماندن بریتانیا در اتحادیه اروپا حکایت داشت، روی خوشی نشان داده بود.
به گزارش رسانههای خبری از اقتصاد نقاط اروپا و آسیا، رای غیرمنتظره بریتانیاییها به برگزیت بازارهای آسیایی و اروپایی را تکان داد. بیشترین تاثیرات این خروج بر بازارهای مبادلات ارزی، بهای ارزهای ملی، امور بانکی و مالی و بورس گزارش شده است. به گزارش رویترز، ارزش هر پوند که اندکی پیش از همهپرسی به 1.5دلار امریکا رسیده بود، پس از معلوم شدن نتیجه در مقطعی به 1.32دلار سقوط کرد. این کاهش ارزش در 30سال اخیر بیسابقه بوده و بیشترین افت یک روزه ارزش پوند در تاریخ است. ارزش سهام در بازار بورس لندن هم بیش از 8درصد سقوط کرد و در دقایق ابتدایی باز شدن بازار، شاخص فوتسیFTSE 100 در بازار بورس لندن، بیش از ۵۰۰واحد کاهش یافت. شاخص بورس لندن شاهد بیشترین سقوط یکروزه از زمان اوج بحران مالی جهانی در پاییز سال۲۰۰۸ بود. سهام بانکهای بریتانیایی مانند آربیاس و بارکلیز حدود ۳۰درصد سقوط کرد.
بانک مرکزی بریتانیا گفته است که تحولات را از نزدیک دنبال خواهد کرد و هرگونه اقدام لازم برای ثبات بازار پولی را انجام خواهد داد.
شاخص سهام در بازارهای پاریس و فرانکفورت هم حدود 8درصد سقوط کرد و بانک مرکزی سوییس برای ثابت نگه داشتن نرخ مبادله فرانک سوییس در بازار مالی مداخله کرد. بنا بر این گزارش، شاخص بورس سهام آلمان در نخستین دقایق فعالیت جمعه با 10درصد سقوط، جمعا به 9233/48امتیاز رسید. اشپیگل نوشته است: «چیزی که مشهود بود یکسوم بازارهای سهام آلمان موسوم به داکس سقوط کرد. بانکها، شرکتهای خودروسازی و شرکتهای انرژی سقوط قابلتوجهی داشتند. دویچه بانک 16 و کامرز بانک 17درصد سقوط داشتند و سهام شرکتهای خودروسازی آلمانی که به بریتانیا صادرات خودرو داشتند نیز با کاهش چشمگیر سهام خود مواجه شدند.» در همین حال کارشناسان معتقدند با خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، لندن بهعنوان قطب مالی و بانکی در جهان جایگاه خود را احتمالا به فرانکفورت واگذار میکند.
اما این تندباد به بازارهای سهام بریتانیا و اروپا محدود نشده است. برگزیت سقوط ارزش سهام در بازارهای آسیایی و کاهش ارزش پول کشورهای این منطقه بهویژه کشورهایی مانند هند که روابط اقتصادی زیادی با انگلستان را دارند، در پی داشت. بهعنوان مثال، ارزش سهام بمبئی با کاهش 800واحدی به کمتر از 27هزار واحد رسید. بازار 30سهمی هند، یک بازار سهام شناور و آزاد است که متشکل از 30شرکت بزرگ تثبیت شده مالی و تجاری در بازار سهام بمبئی است. این 30شرکت ازجمله فعالترین و بزرگترین نمایندگان بخشهای مختلف اقتصادی هند هستند. روزنامه «هندو» در گزارشی نوشت روند منفی بازار درحالی ادامه دارد که بیش از 1500سهم در بازار سهام بمبئی بهصورت قرمز و با کاهش قیمت معامله شده بود. ارزش روپیه پول ملی هند نیز جمعه در برابر دلار با کاهش حدود 50پیسا، به 68روپیه در هر دلار خریدوفروش شد. دولت هند و بانک مرکزی این کشور برای کنترل نوسان در بازارهای سهام و ارز این کشور وارد عمل شدهاند. هند سومین سرمایهگذار بزرگ خارجی در بریتانیاست. ارزش تجارت دوجانبه هند و بریتانیا در سالهای2016-2015 به 14.2میلیارد دلار رسید که 8.83میلیارد دلار مربوط به صادرات هند و بقیه مربوط به صادرات بریتانیاست.
بازار جنوب شرق و شرق آسیا ازجمله مالزی، سنگاپور، نیوزیلند و استرالیا نیز با تکانهای جدی برگزیت از خواب بیدار شدند، بهطوری که ارزش سهام ژاپن به شکل بیسابقهیی6درصد سقوط کرد. یوشیهیدا سوگا سخنگوی دولت ژاپن، با ابراز نگرانی از این وضعیت بازارهای بورس گفت که کشورش بهشدت از این اتفاق غافلگیر شده و به سرعت در حال تجربه کردن معضلات مالی مرتبط با برگزیت است. وی تاکید کرده تحولات آنقدر آنی و یکباره رخ داده که دولت نتوانسته با آن مقابله کند اما میکوشد به اوضاع سامان دهد. از ژاپن همچنین خبر میرسد که پس از قطعی شدن برگزیت، ارزش «ین» در برابر دلار برای نخستینبار در دو سال و نیم گذشته به بالاترین میزان رسیده است.
همزمان بانک مرکزی چین 25میلیارد و 900میلیون دلار جمعه به بازار تزریق کرد تا بتواند با موج نوسانات ارزی و تاثیر برگزیت بر ارزش «یوان» واحد پول ملی این کشور مقابله کند. باوجود این، بررسیها نشان میدهد که ارزش «یوان»، پول ملی چین، همچنان در برابر دلار در پایینترین ارزش از سال2011 میلادی قرار دارد. مقامات اقتصادی کرهجنوبی نیز اعلام کردند این اتفاق باعث شده تا ارزش پول این کشور در برابر دلار امریکا نزدیک به 30وون (واحد پول کره) کاهش یابد و سقوط ناگهانی بورس موجب شد تا بازار اوراق بهادار «کاسداگ» این کشور هم تعطیل شود. انتشار این خبر باعث شده تا مسوولان مالی و اقتصادی کرهجنوبی برگزاری نشستهای ویژه را در دستور کار خود قرار دهند. بانک مرکزی کرهجنوبی در بیانیهیی آورده تمام تلاش خود را برای تثبیت بازار تبادلات ارزی بهکار خواهد گرفت. از هنگکنگ نیز خبر میرسد که مسوولان ادارات مالی و بانکی نشستهایی درخصوص مقابله با پیامدهای منفی برگزیت برگزار کردهاند.
رادیو نیوزیلند اعلام کرده نمودار بازار ارز و سهام در نیوزیلند پس از اینکه بریتانیا به خروج از اتحادیه اروپا رای داده، در تابلوهای مختلف نیوزیلند سیر نزولی داشت. بنا بر این گزارش، ارزش دلار نیوزیلند در برابر پوند بریتانیا در اواخر روز جمعه به وقت محلی به میزان 6.8درصد افزایش داشت، اما ارزش واحد پول محلی در برابر سایر ارزهای خارجی ارزش خود را از دست داد. نتایج آرای انگلیس، استرالیا را نیز از ترکشهای خود در امان نگذاشت و ضمن اینکه دلار استرالیا بخشی از ارزش خود را از دست داد، پس از اعلام نتایج بیش از 50میلیارد دلار از ارزش سهام این کشور از بین رفت. گفته میشود دلار استرالیا با از دست دادن 3.4درصد از ارزش خود به 73.4سنت بهازای هر یک دلار امریکا رسید. تارنمای استریت تایمز سنگاپور نیز نشان میدهد تا ساعت12:30دقیقه به وقت محلی روز جمعه هر پوند بریتانیا 9.2درصد از ارزش خود را مقابل دلار سنگاپور از دست داد. هر یورو نیز در مقابل دلار سنگاپور 1.6درصد از ارزش خود را دست داد و به 1.499دلار سنگاپور رسید. رینگیت مالزی نیز که مقابل دلار امریکا، دلار سنگاپور، ین ژاپن و یورو همچنان ارزش خود را از دست میدهد روز جمعه مقابل پوند بریتانیاتا حدودی تقویت شد و از رقم 5.9810 به 5.9871 رسید. گفته میشود بلافاصله پس از رای بریتانیاییها به برگزیت، ارزش سهام در بازار بورس کراچی بهعنوان قلب اقتصادی و تجاری پاکستان نیز 2درصد سقوط کرده است. در بازار ارز پاکستان، بهای پوند انگلیسی و یورو نسبت به روز گذشته کاهش قابلتوجهی داشته است. برگزیت بازارهای پول و سرمایه ترکیه را نیز همسو با بازارهای اروپا و آسیا زیرورو کرده و بورس استانبول در نخستین ساعات کاری روز جمعه بیش از 5درصد سقوط و دلار و طلا در قبال لیر ترک صعود کرد. گفته میشود در نخستین ساعات انتشار خبر رای به برگزیت، یک گرم طلا در بازار مشهور کاپالی چارشی استانبول به قیمت 127لیر ترک به فروش رسید. در همین حال، بورس استانبول شدیدترین واکنش را به خروج بریتانیا از اتحادیه نشان داده و در نخستین ساعت کاری خود در روز جمعه ارزش سهام شاخص 100بیست (BIST) آن 5.02درصد کاهش یافت. رقم شاخص بورس استانبول با 3هزار و 916.05واحد افت به 74هزار و 73واحد رسید.
دیوید بک ورث کارشناس امور مالی اروپا، با اعلام اینکه شوک مالی ناشی ازبرگزیت به بازارهای جهانی از زمان بحران اقتصادی2008 تاکنون بیسابقه بوده، گفته این شوکی است که میتواند رشد کُند فعلی اقتصاد جهان در 2016 را به یک رکود اقتصادی تبدیل کند که یکی از دلایل آن تقویت هرچه بیشتر دلار است چراکه برگزیت نخست باعث تقویت هر چه بیشتر دلار میشود، آن هم در شرایطی که نرخ واقعی دلار در حال حاضر هم از قیمت واقعی خود، بیشتر ارزشگذاری میشود.