بودجه پیشنهادی برای مقابله با این پدیده 250میلیارد تومان بوده که به دلیل مشکلات مالی دولت با 60میلیارد آن موافقت شده است
گروه اقتصاد اجتماعی|سپیده پیری|
مهم نیست منشأ گردوغبارها چیست و متعلق به چه کشوری است مهم این است که بار دیگر ریزگردها به سمت شهرهای ایران هجوم آورده‌اند. این را گفتیم تا مسوولان بدانند برای مردمی که این روزها نفسشان بوی خاک گرفته فرقی نمی‌کند دو لت قبل کوتاهی کرده و مقصر است یا نمایندگانی که به جای تصویب لایحه هوای پاک و تخصیص بودجه برای برنامه ملی مقابله و با گردوخاک ماسک به چهره زدند و وعده‌هایی که به مردم مناطقشان داده بودند پشت ماسکهایشان پنهان کردند و ژست دلنگرانی گرفتند. اینکه منشأ چنین تراژدی داخلی است یا خارجی قطعا پرسش اصلی مردم خاک خورده مناطق غربی نیست بلکه آنها می‌خواهند بشنوند چرا برخی از مسوولان می‌کوشند تا فقط توپ را از درون زمین خود بیرون انداخته و ارگانی دیگر، حکومتی دیگر یا مردم را باعث و بانی این پدیده معرفی کنند!!
بدون تردید در تبیین چنین پدیده‌یی نمی‌توان با نگاه تک ساحتی یک گروه یا فرد را مقصر دانست اما انچه مسلم است لزوم همکاری فوری تمام نهادها و سازمان‌های متولی است. تمام کسانی که متولی تامین سلامت مردم هستند، از وزارت بهداشت گرفته تا سازمان حفاظت محیط زیست و نمایندگان مجلس و البته مشارکت خود شهروندان که می‌توانند در کنترل عوامل داخلی بروز این پدیده موثر واقع شوند.
اگرچه گفته می‌شود کشور ایران به روی کمربند گردوخاک جهان قرار دارد و منشأ گردوخاک هم صحراهای عربستان، شمال آفریقا و جنوب عراق است اما این همه ماجرا نیست زیرا تغییر در رژیم هیدرولوژیکی منطقه با احداث سدها، وجود کانال‌های انحرافی، تغییر الگوی مصرف، تغییر الگوی کشت و بی‌توجهی به از بین رفتن تالاب‌ها و در نمونه بارز که در چند سال اخیر بسیار درباره آن شنیده‌ایم، خشک شدن دریاچه ارومیه، همه و همه موجب شد تا همزمان با ایجاد تغییرات اقلیمی، آثار سوء پدیده گردوغبار افزایش یابد و این روند همچنان و در سال‌های آتی نیز مهمان ناخوانده استان‌های مختلف کشور باشد. موضوعی که دیگر با صراحت می‌توان گفت به بحرانی تبدیل شده که زندگی را برای نواحی وسیعی از ایران سخت کرده است. تقریبا 10سال پیش بود که پای این مهمان ناخوانده به خاک ایران باز شد که البته منشأ آن از کشورهای عراق، سوریه و اردن اعلام شد و از آنجا که این پدیده در آن زمان ریزدانه بود تداوم زمانی بیشتری داشت و سطح گسترده‌تری از کشور را تحت تاثیر قرار داد بطوری که تا نواحی مرکزی و دامنه‌های جنوبی البرز نیز رسید و حتی آسمان تهران را هم تاریک کرد.
در این میان آنچه قابل تامل است میزان توجه متولیان مقابله با این پدیده است زیرا بنا بر اعلام سازمان حفاظت محیط زیست نخستین درخواست جلسه از سوی این سازمان به معاون اول رییس‌جمهوری، برای طرح و بررسی موضوع در کمیسیون امور زیربنایی، صنعت و محیط زیست دو سال پس از وقوع نخستین گردوخاک در کشور یعنی سال۸۷ اعلام می‌شود. دراین درخواست تشکیل کارگروهی با مسوولیت سازمان حفاظت محیط زیست و عضویت وزارت‌خانه‌های نفت، جهاد کشاورزی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و نیرو هم مطرح و مقرر شد طرح جامعی در این خصوص تهیه و در مدت یک ماه برای سیر مراحل قانونی تصویب و به دفتر این کمیسیون ارائه شود. حالا 8سال از طرح و بررسی موضوع گردوغبار در جلسه‌های مختلف دولت می‌گذرد، اما هنوز صحبت بر سر تدوین طرح سند ملی و جهانی برای مبارزه با این پدیده است.
در کش و قوس تدوین این برنامه، مردمی که شاید اگر مسوولان نجنبند به زودی زیر تلی از خاک دفن می‌شوند خود دست به کار شده و در دو روز گذشته از شبکه‌های اجتماعی مدد گرفتند تا با انتشار عکس‌هایی از وضعیت استانشان و تشکیل کمپین‌هایی با این موضوع صدای اعتراضشان را به گوش مسوولان برسانند.
روز گذشته میزان گردوغبار موجود در شهر «دره شهر» استان ایلام حدود ۱۹برابر حد مجاز زیستن در یک سکونتگاه انسانی اعلام شد. نظیر چنین وضعیتی در اغلب شهرهای استان‌های غربی کشور، به ویژه خوزستان و کرمانشاه، ایلام و کردستان هم حاکم شده است. سازمان هواشناسی استان خوزستان ظهر دیروز اعلام کرد میزان گردوخاک در اهواز به یک‌هزارو990 میکروگرم بر مترمکعب، آبادان به 2هزارو188 میکروگرم بر مترمکعب، ماهشهر یک‌هزارو455 میکروگرم بر مترمکعب و شوشتر به یک‌هزارو570 میکروگرم برمترمکعب رسیده است. بیشترین گردوخاک دیروز در آبادان بود که به 15برابر حد مجاز رسید.
پیام مساعدی کارشناس تحقیقات و پیش بینی اداره کل هواشناسی استان بوشهر نیز به خبرگزاری ایرنا اعلام کرد: « آلودگی ناشی از ریزگردها در هوای بوشهر 7برابر حد مجاز است. در روز جمعه میزان آلودگی ناشی از ریزگردها در هوای این استان با رسیدن به یک‌هزارو66 میکروگرم بر مترمکعب به 7برابر حد استاندارد رسید»
90درصد توفان‌ها منشأ خارجی دارد
برای اطلاع از جزییات موضوع با ضیاءالدین شعاعی، مدیر ملی مقابله با گردوغبار گفت‌وگو کردیم. وی با اشاره به اینکه ایران در کمربند خشک و نیمه خشک قرار دارد و اکوسیستم شکننده‌یی دارد به «تعادل» گفت: « حدود 32میلیون هکتار از عرصه‌های کشور در معرض فرسایش بادی و به سمت بیابانی شدن است که از این میزان 7/5میلیون هکتار عرصه‌های بیابانی و 3میلیون هکتار، بحرانی است. اگر چه بخشی از آسیب‌های ما ناشی از مشکلات مدیریتی است اما خشکسالی 23 ساله هم توان مراتع ما را با مشکل مواجه ساخته است و خوشبختانه امسال با افزایش میانگین بارش در کشور وارد بیست‌وچهارمین سال خشکسالی نشدیم. شعاعی افزود: پدیده بیابان به نوبه خود بد نیست و به صورت طبیعی باید به عنوان اکوسیستمی زنده آن را حفظ کرد اما بحث ما این است بیابان‌های جدیدی ایجاد نشود.
این مقام مسوول در سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه از حدود 12 سال پیش کشور با چالش نوظهور توفانهای گردوغبار مواجه است گفت: 90درصد این توفان‌ها منشأ خارجی دارد.
وی گفت: «هر دستگاهی برای مقابله با پدیده گردوغبار وظایف قانونی دارد و ستاد شکل گرفته در سازمان حفاظت محیط زیست، وظیفه‌اش هماهنگی میان 12 دستگاهی است که در این خصوص وظایفی برعهده دارند. ما هم‌اکنون نقشه‌های دقیق منشأ را در 15 استان کشور تعیین کرده‌ایم و بقیه آن تا پایان سال انجام می‌شود که این نقشه‌ها مبنای تدوین برنامه‌های دستگاه‌ها خواهد بود. البته در بحث مقابله با پدیده گردوغبار باید توجه داشته باشیم که شرایط اقلیمی هم کار ما را مشکل کرده است به این ترتیب که سال گذشته 60درصد زمینهای کشاورزی خوزستان بدلیل کم‌آبی کشت نشد و شادگان به عنوان یکی از منشا‌های مهم گردوغبار بود که به اهواز سرایت کرد اما امروز شاهدیم که شادگان، پر آب و حاصلخیز شده است و در آن ماهیگیری انجام می‌شود.
شعاعی گفت: باید برای زمینهای کشاورزی مولد گردوغبار، تخصیص آب داشته باشیم و نهال کاری را در برخی مناطق اجرا کنیم و البته مالچ‌پاشی هم از دیگر راهکارها برای مقابله با بیابان‌زایی است.
مدیر طرح ملی مقابله با پدیده گردوغبار سازمان حفاظت محیط زیست گفت: عمده فعالیتهای ما در بحث مقابله با پدیده گردوغبار باید در سطح بین‌المللی انجام شود و با وجود زمان بر بودن اینگونه اقدامات اما موفقیت‌های چشمگیری داشته‌ایم.
ضیاءالدین شعاعی در مورد موج گردوغباری که اخیرا وارد کشور شده است گفت: منشأ گردوغبار اخیر در دو جبهه بوده است. یکی در غرب عراق و دیگری در سوریه. این جبهه از ظهر دو روز پیش شکل گرفته و ساعاتی بعد وارد کشور شده است و بیشتر مناطق مرکزی غرب ایران و استان‌های لرستان و کرمانشاه را تحت تاثیر قرار داده است. البته در استان خوزستان نیز آلودگی هوا بالاتر از حد مجاز است. آلودگی در برخی استان‌ها به 2000 میلی‌گرم بر مترمکعب رسیده است در حالی که بالاترین حد مجاز 150 میلی‌گرم بر مترمکعب است. این توده گردوغبار پشتوانه ندارد و پیش بینی می‌شود امروز از بین برود اما در صورت وجود بادهای شدید امکان دارد تا مناطق مرکزی ایران نیز برسد. طی تماسهایی که با استان‌ها داشتیم اطلاع پیدا کردیم که روند پایدار و تحت کنترل است اما آلودگی در اهواز و ایلام و کردستان هنوز بالا و در در حالت خطرناک است.
از تلخی کام عسل تا اختلال در پروازها
وی ادامه داد: اعتبار برای مقابله با گردوغبار 60میلیارد تومان است که امیدواریم سازمان برنامه و بودجه به زودی آن را پرداخت کند. اما بودجه پیشنهادی ما رقم 250میلیارد تومان است که با توجه به وضعیت دولت و کمبود بودجه به احتمال زیاد پرداخت چنین رقمی از توان دولت خارج است.
شعاعی درپاسخ به سوالی درباره مضرات گردوغبار بر کشاورزی گفت: مهم‌ترین تاثیر گردوغبار بر سلامتی مردم و به ویژه افراد آسیب پذیر است. حل مشکل گردوغبار به دلیل اینکه یک مشکل منطقه‌یی است یک وفاق منطقه‌یی می‌خواهد که زمان بر است. گزارش‌های جدیدی که به دست ما رسیده است نشان می‌دهد که تولیدات کشاورزی چه از نظر کیفی و چه از نظر کمی کاهش پیدا کرده است. همچنین گردوغبار با ابعاد کمتر از 2.5 میکرون جذب خون شده و در سلامتی دام‌ها تاثیر منفی می‌گذارند. تاثیر این ذرات بر فراورده‌های دامی در دست بررسی است. گزارش‌های رسیده نشان می‌دهد که حتی تولید عسل در مناطق آلوده به گردوغبار با کاهش رو به رو شده است. از دیگر مضرات گردوغبار تعطیلی یا به تعویق افتادن پروازها و اختلال در فعالیتهای جامعه است که ضرر‌های اقتصادی زیادی به همراه دارد.
پا جای پای ترکیه گذاشتیم
محمد درویش مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست نیز دیروز در کانال تلگرامی خود از ماجرای بروز پدیده گردو غبار پرده برداشت و نسبت به تکرار علت آن در ایران هشدارهای داد. درویش نوشت: « ماجرای طغیان ریزگردها از دزدی آشکار حق آبه دجله و فرات به میزان پانصد مترمکعب در روز توسط دولت ترکیه از حدود دو دهه پیش اوج گرفت. ضعف دولت مرکزی در عراق و سوریه آن را دامن زد. دولت ترکیه هم‌اکنون حجم آبی به اندازه ۴۰ رودخانه به بزرگی زاینده رود، معادل ۳۸میلیارد مترمکعب در سال؛ را طی پروژه بزرگی به نام «گاپ» از میانرودان دزدیده و مطلقا مورد اعتراض جدی ایران قرار نگرفته است! چرا؟ همین ماجرا در شرق ایران، منتها در ابعادی کوچک‌تر و پس از احداث سدهای جدید بر روی هیرمند و هریر رود توسط دولت افغانستان در حال شکل گرفتن است که آخرین نمونه آن سد سلما در بالادست سد دوستی است که می‌تواند برای آب شرب مشهد بحران ایجاد کند!اما چرا ما سکوت می‌کنیم؟!
یک دلیل تلخش آن است که ما نیز دقیقا داریم با رودخانه‌های خود چنین رفتاری می‌کنیم! ما نیز آب‌های مرزی را مهار و تغییر جهت داده یا اجازه رسیدن آب کر و سیوند را به بختگان نمی‌دهیم؛ اجازه رسیدن اترک به آلماگل را، اجازه رسیدن هلیل رود به جازموریان را، اجازه رسیدن کارون به خلیج فارس را، اجازه رسیدن رودخانه‌های کرج، جاجرود، قم رود، وفرقان، حبله رود و... را به دریاچه نمک قم، اجازه رسیدن زرینه رود، سیمینه رود، باران دوز، شهرچای و... به دریاچه ارومیه؛ اجازه رسیدن سیمره و کرخه به هورالعظیم و اجازه رسیدن زاینده رود به گاوخونی را نمی‌دهیم! می‌دهیم؟
بیاییم واقعیت را بپذیریم؛ ما خود اخلاق محیط زیستی را رعایت نمی‌کنیم و تن به قوانین طبیعت نمی‌دهیم و بدون فراهم کردن زیرساخت‌های لازم، چشم انتظار افزایش جمعیت هم هستیم!
ما مردم ساکن در آسیای جنوب غربی واقعا با سرزمین مان چه می‌کنیم؟!
اختصاص اعتبار در دستور کار دولت
محمد مجابی معاون پارلمانی سازمان حفاظت محیط زیست نیز در رابطه با درخواست سازمان محیط زیست برای اختصاص اعتبار مقابله با گردوغبار و حفاظت تالاب‌ها که در دستور کار دولت قرار گرفته به خبرگزاری ایسنا گفت: با اشاره به اینکه بند «ش» ماده 224 قانون برنامه پنجم توسعه کشور، به حوادث غیرمترقبه و برخی مسائل از جمله خشکسالی، گردوغبار، احیای تالاب‌ها و... می‌پردازد، این بند ماده 224 در حوزه اعتباری به دولت اختیار می‌دهد و دولت از آن اختیار برای حل مسائل استفاده می‌کند. در بودجه سال 95 دولت با توجه به اینکه این اختیار را داشت؛ اما آن را در قالب لایحه نیاورد بلکه قصد دارد بعد از ابلاغ بودجه برای بررسی در دولت آن را مطرح کند. مجابی با بیان اینکه در سال گذشته قانون بودجه، از همین محل (بند ش ماده 224) مشخصا اعتباری به این موضوع داده شده بود، افزود: در صورتی که این محل در اختیار دولت هست، دولت نیازی ندارد برای اختیاری که در قانون برنامه به آن داده شد در قانون سنواتی اختیار مجددی بگیرد. طبق این بند به دولت اجازه داده می‌شود برای پیشگیری، مقابله و جبران خسارت ناشی از حوادث غیرمترقبه، مدیریت خشکسالی با تنخواهی که در اختیار دارد
اقداماتی را انجام دهد. در سال گذشته نیز مجلس شورای اسلامی از این محل اعتباری به اموری چون مقابله با گردوغبار اختصاص داد ولی در شرایطی که دولت خود این اختیار را دارد نیازی به مطرح شدن آن در مجلس نیست و باید این موضوع مصوبه هیات وزیران باشد. بعد از ابلاغ بودجه سال 95، سازمان حفاظت محیط زیست از دولت درخواست کرد تا سازمان مدیریت اعتباری را برای بحث مقابله با گردوغبار و حفاظت از تالاب‌ها اختصاص دهد که در حال حاضر در دستور کار دولت قرار گرفته است.
گردوغبار عراق را تعطیل کرد
همچنین خبرگزاری آلمانی «آرپی‌آنلاین » نیز دیروز اعلام کرد «از عراق خبر می‌رسد که به دلیل وسعت و شدت گردوغبارهای دیروز، تمامی مدارس در بسیاری از شهرهای این کشور، از جمله بغداد تعطیل شده و حتی یک گردهمایی مهم سیاسی در پایتخت کشور هم به همین دلیل لغو شده است.»
