نتایج یک تحقیق علمی نشان می‌دهد پنج کلان‌شهر تهران، اصفهان، مشهد، شیراز و اهواز به ترتیب 70، 68، 69، 56 و 67 درصد مازاد جمعیت دارند، اما بر اساس نتایج دیگر تحقیق یادشده این شهرها همچنان به لحاظ کسب منافع برای مهاجران مثبت و تحریک‌کننده هستند.
«مقاوم‌سازی اقتصاد شهری از طریق بهینه‌یابی جمعیت شهری» موضوع مقاله‌یی است که انجمن علمی اقتصاد شهری با هدف اجرای الگوی اقتصاد مقاومتی در حوزه شهری را مورد بررسی قرار داده است. در این تحقیق اندازه کارا برای شهر تهران در سطح ۲ میلیون و ۳۸۵ هزار نفر عنوان شده که نشان می‌دهد جمعیت شهر تهران سال‌هاست از سطح کارا عبور کرده است.
یکی از مهم‌ترین مشخصاتی که اقتصاد ایران نیز از آن رنج می‌برد، بهره‌وری اقتصاد است. بهره‌وری در سطح اقتصاد شهری به معنای برخورداری مناسب از صرفه‌های تجمیع (محلی و شهری) است. در واقع شهری که بتواند توازن مناسبی میان صرفه‌های تجمیع و اثرات ازدحام ایجاد کند به عنوان شهر کارا شناخته می‌شود. افزایش جمعیت از یک طرف صرفه‌هایی برای شهر ایجاد می‌کند، از طرف دیگر اما اثرات خارجی منفی و آثار ازدحام از جمله آلودگی، ترافیک و... همگام با افزایش جمعیت را به همراه می‌آورد. آن سطح از جمعیت که منجر به حداکثر شدن خالص صرفه‌ها شود، اندازه کارای شهر شناخته می‌شود و با خود مقاومت اقتصاد شهری را همراه خواهد داشت.
غیر از ریشه‌های ملی و اسلامی اقتصاد مقاومتی، این مفهوم دارای ریشه‌هایی در ادبیات علم اقتصاد و همچنین در سطح بین‌المللی نیز است. برای مثال تاب‌آوری اقتصادی، آسیب‌پذیری اقتصادی، غیر شکنندگی اقتصادی، استحکام اقتصادی، بازدارندگی اقتصادی و... از جمله وسیع‌ترین ادبیات به تاب‌آوری اقتصادی باز می‌گردد که در رشته‌های مختلف علوم از جمله مهندسی برای سیستم‌های مختلف مطرح می‌شود.
تاب‌آوری در حوزه‌های علوم طبیعی و مهندسی و نیز مدیریت بحران‌های شهری و سازماندهی بحث کاملا شناخته شده است. اما موضوع تاب‌آوری ملی در سال‌های اخیر به ویژه بعد از بحران مالی سال ۲۰۰۸ مورد توجه نخبگان این حوزه قرار گرفته است.
همان‌طور که در شهرسازی برای مقابله با زلزله که زمان وقوع و ابعاد آن مشخص نیست، تاسیسات و امکانات شهری را در برابر آن مقاوم (تاب‌آور) می‌سازند و به گونه‌یی تاسیسات شهری و خدمات آن طراحی می‌شود که در صورت وقوع زلزله کمترین آسیب به شهر وارد شده و در شهر بتواند به کارکرد خود ادامه دهد. در موضوع تاب‌آوری ملی و شهری نیز، زیرسیستم‌های اقتصادی، اجتماعی، حکمرانی، فناوری و زیست محیطی در اقتصاد ملی و اقتصاد شهری باید به گونه‌یی طراحی شوند که بتوانند مخاطرات درونی و بیرونی را جذب کنند و خود را با محیط بسیار متحول با حفظ ثبات و کارکرد‌های سیستم انطباق دهند.
پس از تخمین ضرایب می‌توان با استفاده از دو رابطه اندازه کارا شهر و اندازه پایدار شهر مقادیر کارا و مقادیر پایدار را برای شهرهای مورد مطالعه در دوره زمانی مورد بررسی به دست آورد. در جدول شماره یک اندازه کارا شهر برای پنج کلان‌شهر تهران، اهواز، شیراز، اصفهان و مشهد ارائه شده است. نحوه محاسبه از طریق میانگین‌گیری متغیرهای توضیحی در دوره مورد بررسی و قرار دادن آنها در رابطه اندازه کارا شهر به دست آمده است.
به گزارش ایسنا، براساس این تحقیق اندازه کارا شهر برای شهر تهران در سطح ۲ میلیون و ۳۸۵هزار نفر به‌دست آمده و نشان داده که جمعیت شهر تهران سال‌هاست از سطح کارا عبور کرده. در ستون سوم جمعیت واقعی همان دوره برای کلان‌شهرها آورده شده که برای تهران ۸ میلیون نفر است. در ستون آخر نسبت مازاد جمعیت نشان داده شده و به معنای این است که چند درصد از جمعیت کنونی، مازاد بر سطح کاراست. نسبت مازاد شهر تهران در میان کلان‌شهرهای ایران بیشترین و برابر با ۷۰ درصد است. این نسبت برای سایر کلان‌شهرها کمتر از شهر تهران است به‌طوری که برای شیراز ۵۶ درصد، برای اهواز ۶۷ درصد، برای اصفهان ۶۸ درصد و برای مشهد ۶۹ درصد است. در بین این کلان‌شهرها، شهر شیراز دارای کمترین نسبت مازاد است.
اگرچه از نظر برنامه‌ریز مرکزی وضعیت کارای شهر در سطح اندازه کارا اتفاق می‌افتد، اما این وضعیت لزوما پایدار نیست زیرا انگیزه برای ورود به شهر به دلیل مثبت بودن خالص منافع حاصل از سکونت در شهر وجود دارد. این انگیزه در سطح اندازه پایدار شهر از بین می‌رود. در جدول شماره دو اندازه پایدار شهر برای کلان‌شهرهای مورد مطالعه آورده شده است. اندازه پایدار برای شهر تهران که برابر با ۱۱میلیون و ۴۱۷هزار نفر است. برای سایر کلان‌شهرها نیز جمعیت پایدار بیشتر از جمعیت واقعی است به این معنا که سکونت در شهر متضمن منافع خالص مثبت است و شهر با بزرگ‌تر شدن هنوز توانایی فراهم آوردن منافع خالص مثبت برای ساکنان خود را دارد. این امر با نسبت اندازه واقعی به پایدار که در ستون آخر محاسبه شده نشان داده شده است.
این نسبت برای تهران برابر با ۷۱درصد است و برای کلان‌شهرهای اهواز، شیراز، اصفهان و مشهد به ترتیب برابر با ۶۴، ۴۸، ۶۶ و ۶۹ است. بر این اساس از بین کلان‌شهرهای موجود، شهر شیراز دارای گنجایش بیشتری است و فاصله بیشتری با اندازه پایدار خود دارد.
در این پژوهش تلاش شده است، اندازه کارا و همچنین اندازه پایدار کلان‌شهرهای منتخب ایران در چارچوب مقاوم‌سازی اقتصاد برآورد شود. از آنجا که مساله اندازه شهر که در این پژوهش و بسیاری از پژوهش‌های دیگر بر مبنای جمعیت ساکن در شهر نماگر می‌شود، یکی از موضوع‌های مورد علاقه نه تنها مدیران شهری و ساکنان آن شهرهاست، بلکه مورد توجه سایر افراد ساکن در خارج از آن شهرها که قصد مهاجرت دارند، است. روش برآورد با استفاده از طراحی الگوی اقتصاد سنجی تابع رفاه اجتماعی مبتنی بر یک الگوی اقتصاد محلی بوده است. نتایج نشان داده است، تمام کلان‌شهرهای منتخب ایران در سطح بالاتری از وضعیت کارا قرار گرفته‌اند. نسبت‌های مازاد که نشان‌دهنده درصد افراد مازاد بر جمعیت کاراست برای شهر تهران بالاتر و برابر با ۷۱ درصد و برای سایر کلان‌شهرها به ترتیب بزرگی اختصاص به مشهد، شیراز، اهواز و اصفهان دارد.
چه باید کرد؟
الگوی اقتصاد محلی نشان داد، اندازه کارا شهر که توسط برنامه‌ریز مرکزی تعیین می‌شود لزوما پایدار نیست و به دلیل وجود انگیزه خصوصی برای ورود به شهر معمولا جمعیت شهرها بیشتر از اندازه کاراست. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، هیچ یک از کلان‌شهرها از اندازه پایدار خود عبور نکرده‌اند. با توجه به اینکه تمام شهرها از سطح کارای خود عبور کرده‌اند، تعدیل اندازه شهرها مطابق با اندازه کارا، اقتصاد شهرها را در برابر تکانه‌ها مقاوم خواهد کرد.
