گروه بانک و بیمه محسن شمشیری
بررسی میزان افزایش و رشد پایه پولی به عنوان یکی از مهمترین شاخصهای رشد تورم و نقدینگی نشان میدهد که در 5سال گذشته، پایه پولی از رقم 68هزار میلیارد تومان در سال 1389 به 143هزار میلیارد تومان در آذر 94 رسیده و طی این 5سال معادل 75هزار میلیارد تومان بیشتر شده و بیش از 2برابر رشد کرده است.
به گزارش «تعادل»، پایه پولی در 5سال اخیر بهطور متوسط سالی 15هزار میلیارد تومان افزایش و سالانه رشد متوسط 15.2درصدی داشته و بررسی اجزای آن نشان میدهد که مهمترین عامل رشد پایه پولی در این سالها افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی و افزایش بدهی بانکها به بانک مرکزی بوده است.
کل بدهی دولت و بانکها شامل بانکهای تخصصی و بانکهای تجاری به بانک مرکزی در این سالها از رقم 50.2هزار میلیارد تومان در سال 89 به 10.9.4هزار میلیارد تومان در سال 94 افزایش یافته و به میزان 57.2هزار میلیارد تومان بیشتر شده است. متوسط رشد سالانه بدهی دولت و بانکها به بانک مرکزی در این 5سال بهطور متوسط سالی 11.84هزار میلیارد تومان بوده است.
براین اساس، میتوان نتیجه گرفت که باتوجه به افزایش 75هزار میلیارد تومانی پایه پولی و همچنین افزایش 57هزار میلیارد تومانی بدهی دولت و بانکها به بانک مرکزی، مهمترین سهم از رشد پایه پولی را بدهی دولت و بانکها به بانک مرکزی با سهم 76درصدی تشکیل داده و برای کنترل پایه پولی، مهمترین ابزار بانک مرکزی و سیاستگذار پولی، کنترل بدهی بانکها و دولت به بانک مرکزی است این نکته نشان میدهد که تنگنای مالی دولت در بودجه و همچنین تنگنای مالی بانکها در بازار پول، مهمترین عامل مراجعه دولت و بانکها به منابع بانک مرکزی بوده است.
از رقم 75هزار میلیارد تومانی افزایش پایه پولی در این 5سال، 33.8هزار میلیارد تومان را بدهی بانکهای تخصصی، 16.2هزار میلیارد تومان را بدهی بانکهای تجاری و 9.2هزار میلیارد تومان را بدهی دولت به بانک مرکزی تشکیل داده است.
بر این اساس، در بین اجزای بدهیها به بانک مرکزی و عوامل رشد پایه پولی، بدهی بانکهای تخصصی با سهم 45درصدی از رشد پایه پولی در این 5سال بالاترین نقش و سهم را داشته است. پس از آن بدهی بانکهای تجاری با سهم 21.6درصدی از رشد پایه پولی در رتبه دوم قرار داشته و در رتبه سوم نیز بدهی دولت با سهم 12.3درصدی از رشد پایه پولی قرار داشته است.
سهم 12.3درصدی بدهی دولت به بانک مرکزی
میزان بدهی دولت به بانک مرکزی از 17.3هزار میلیارد تومان در سال 1389 به 26.5هزار میلیارد تومان در سال 94 رسیده و طی این مدت 5سال 9.2هزار میلیارد تومان و بهطور متوسط سالانه 1.84هزار میلیارد تومان بیشتر شده است.
رشد بدهی دولت به بانک مرکزی در این سالها نوسان بسیاری داشته بهطوریکه در سال 89 با رشد بالای 87درصدی مواجه شده اما در سال بعد رشد 46-درصدی را تجربه کرده و سالانه بهطور متوسط با 23درصد رشد در این 5 سال مواجه شده است. براین اساس رقم 9.2هزار میلیارد تومانی افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی، نسبت به رقم کل افزایش پایه پولی سهم 12.3درصدی داشته و اگرچه به عقیده کارشناسان بدهی دولت به بانک مرکزی همواره باعث رشد پول پرقدرت شده و اثر تورمی قابل توجهی دارد اما نگاهی به این ارقام نشان میدهد که در 5 سال گذشته و بهخصوص در دولت یازدهم، رشد زیادی نداشته است.
رشد منفی بدهی بانکهای تخصصی
از سوی دیگر، بررسی بدهی بانکهای تخصصی به بانک مرکزی که در دولت قبل و به خاطر اجرای طرح مسکن مهر، عامل رشد بالای پایه پولی و نقدینگی و تورم بوده، نشان میدهد که از رقم 21.6هزار میلیارد تومان در سال 89 به 55.4هزار میلیارد تومان در سال 94 رسیده و در این 5 سال معادل 34هزار میلیارد تومان بیشتر شده است. البته بخش عمده این رشد در دولت قبل رخ داده و از سال 92 به بعد که دولت روحانی از نیمه دوم سال سکان اقتصاد را به دست گرفته رشد زیادی نداشته است.
رشد متوسط بدهی بانکهای تخصصی به بانک مرکزی در این 5سال معادل 6.76هزار میلیارد تومان بوده و سالانه 26درصد رشد کرده است. این رشد عمدتا در سال 90 با رشد 67درصدی و در سالهای 91 و 92 با رشد 22 و 24درصدی همراه بوده اما در سالهای93 و 94 رشد اندک 2.1درصدی و رشد منفی 0.08-درصدی را در دولت روحانی تجربه کرده است.
رشد بالای بدهی بانکهای تجاری در سال 93
رشد بدهی بانکهای تجاری شامل بانکهای دولتی و بانکهای غیردولتی، خصوصی و خصوصیشده نیز نشان میدهد که میزان بدهی بانکهای تجاری از رقم 11.3هزار میلیارد تومان در سال 89 به 27.5هزار میلیارد تومان در سال 94 رسیده و در این دوره 5ساله معادل 16.2هزار میلیارد تومان بیشتر شده است.
این رشد بدهی و اضافه برداشت از منابع بانک مرکزی عمدتا در سال 93 رخ داده که با رشد بالای 445درصدی همراه بوده است. به نظر میرسد به خاطر سیاستهای کنترل تورم و انضباط مالی دولت و بانک مرکزی، بانکها که از یک سو با مطالبات معوق بالا و بدهی بالای دولت به بانکها مواجه بودهاند و با سرکوب مالی و کمبود منابع و قفل شدن منابع مواجه شدهاند، چارهیی جز اضافه برداشت از منابع بانک مرکزی نداشتهاند و همین موضوع باعث رشد بدهی بانکها به بانک مرکزی شده است. رشد متوسط بدهی بانکهای تجاری در این 5سال معادل 18درصد بوده و سالانه 3.24هزار میلیارد تومان به بدهی بانکهای تجاری به بانک مرکزی اضافه شده است.