بیست و سوم خرداد ماه برابر با 12 ژوئن در تمام کشورهای جهان روز منع کار کودک اعلام شده است. گای رایدر، رییس سازمان جهانی کار، می‌گوید: «ما باید از تمام ابزارها و ظرفیت‌ها استفاده کنیم که آینده جهان، آینده‌یی بدون کار کودکان باشد.»
168میلیون کودک کار در جهان وجود دارد. این کودکان در مشاغلی از کشاورزی و کار در معدن و کارخانجات تا صنعت توریسم، به کار گرفته می‌شوند و میلیون‌ها نفر از مردم جهان از خدمات و محصولاتی که توسط کودکان ارائه می‌شود بهره‌مند می‌شوند بی‌آنکه به این مساله فکر کنند. به‌گزارش «تعادل» به نقل از سازمان بین المللی کار، کار کودکان عمدتا در نواحی روستایی و اقتصاد غیر رسمی، به دور از چشم بازرسان سازمان بین‌المللی کار، سازمان‌های حمایت از حقوق کودکان و دولت‌ها اتفاق می‌افتدمشکل فقط کمبود نظارت نهادهای مربوط در نواحی روستایی و اقتصاد غیر رسمی نیست که میزان کار کودکان را بالا برده است. در بنگاه‌های کوچک خانگی و مزارع، کودکان معمولا به صورت داوطلبانه و با رضایت مشغول به کار می‌شوند. از دلایل این رضایت می‌توان به کمبود منابع مالی خانواده برای به کار‌گیری نیروی کار نام برد.
علاوه بر کودکانی که در زنجیره عرضه جهانی به کار گرفته می‌شوند و آمار آنها توسط این سازمان جمع‌آوری می‌شود، تعداد زیادی از کودکان هستند که در مناطق دورافتاده و در اقتصادهای محلی کار می‌کنند که آنها را نیز نباید از نظر دور داشت. کشورها متوجه شده‌اند که مقابله با پدیده کودکان کار نیاز به یک بسته منسجم سیاست‌گذاری دارد که همزمان با کاهش میزان کار کودکان، افزایش کیفی و کمی آموزش، حمایت‌های اجتماعی و کار مناسب برای والدین این کودکان را در بر بگیرد. بیش از نیمی از کودکان کار (85میلیون نفر) در کارهای پرخطر فعالیت می‌کنند. این آمار در سال 2000 میلادی برابر با 171میلیون نفر بود. توافق بین اتحادیه‌های کارگری جهان و شرکت‌های بزرگ یک گام بلند به سوی نیل به هدف از بین بردن کار کودکان است. بیشترین کودکان کار، در کشورهای آسیایی و حوزه اقیانوسیه زندگی می‌کنند که جمعیت آنها بطور تقریب 78میلیون نفر یا 9.3درصد جمعیت کودکان جهان است. بالاترین آسیب‌زایی کار در میان کودکان کار در کشورهای جنوب صحرای آفریقا است بطوری که بیش از 21درصد کودکان کار، در معرض چنین شرایطی قرار دارند. همچنین برآوردها نشان می‌دهد، 13میلیون نفر از کودکان کار (8.8درصد) در کشورهای امریکاری لاتین و حوزه کارائیب و 9.2میلیون نفر (8.4درصد) از این کودکان در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا زندگی می‌کنند. کار در مزارع بخش مهمی از کار کودک را در جهان به خود اختصاص داده است بطوری که 98میلیون نفر (58درصد) از کودکان کار در مزارع، کار کشاورزی انجام می‌دهند. کار کودکان به تفکیک جنسیت نشان می‌دهد، تعداد کودکان کار دختر نسبت به سال 2000 میلادی 40درصد و پسران 25درصد کاهش یافته است.
2 میلیون کودک کارگر در ایران
پیمان جهانی حقوق کودک یک پیمان نامه بین‌المللی است که برای دفاع و حمایت ازحقوق کودکان تهیه شده است. این پیمان پس ازده سال گفت‌وگو بین کشورهای عضو سازمان ملل درسال 1989میلادی تدوین گردید و در سال1990 به مرحله اجرادرامد. درحال حاضر از 193 کشور جهان، 191 کشور به این پیمان ملحق شده و خود را ملزم به اجرای مفاد آن کرده‌اند. جمهوری اسلامی ایران در سال1373 به‌صورت مشروط به پیمان حقوق کودک ملحق گردیده است. ماده 32 پیمان جهانی حقوق کودک می‌گوید، کودک باید در برابر هر کاری که رشد و سلامت او را تهدید می‌کند، حمایت شود و دولت‌ها باید حداقل سن کار و شرایط کار کودکان را مشخص کنند. بر اساس ماده 26 این پیمان، هر کودکی حق دارد از تامین اجتماعی از جمله بیمه اجتماعی برخوردار شود. همچنین ماده 27 پیمان جهانی حقوق کودک تاکید می‌کند، کودکان باید از سطح زندگی که تامین‌کننده رشد جسمی، ذهنی و اجتماعی آنها است، برخوردار شوند. ماده 28 از این پیمان‌نامه نیز از حق هر کودک برای برخورداری از آموزش و پرورش و وظیفه دولت‌ها برای تامین امکانات آموزش ابتدایی و اجباری برای همه کودکان سخن به میان آورده است. متاسفانه آمار رسمی در خصوص کار کودک در ایران اعلام نشده است اما آنچه که هر روز مردم در خیابان‌ها مشاهده می‌کنند نشان از شرایط نامتعارف کار کودک دارد. در هر چهار راه و پشت هر ترافیکی تعدادی کودک گل به دست به سمت اتومبیل‌ها هجوم می‌برند. کودکانی که قد بعضی از آنها حتی به شیشه اتومبیل‌ها هم نمی‌رسد. آنچه مردم به عینه در خیابان‌ها مشاهده می‌کنند بخشی از کودکان کار است. بخش وسیعی از کودکان کار در ایران که در کارگاه‌های تولیدی، کوره پزخانه‌ها و مزارع مشغول به کارند، از نظرها پنهان هستند. بر طبق آمارهای غیر رسمی 2میلیون کودک کارگر در ایران وجود دارد که 30درصد آنها از تحصیل محروم هستند. همچنین 3میلیون و 500هزار کودک ایرانی 6 تا 17 ساله از تحصیل بازمانده‌اند یا اصلا به مدرسه نرفته‌اند.
نقش موثر سمن‌ها در حمایت از کودکان
فعالیت سمن‌ها (سازمان‌های مردم‌نهاد) در دولت یازدهم افزایش یافته است. این نهادها از طریق آموزش و توانمند‌سازی کودکان گام‌های موثری در جهت بهبود وضعیت کودکان بر می‌دارند. افخم صباغ فعال مدنی حوزه کار کودک به مناسبت این روز با ایرنا گفت‌وگو کرده است: «براساس ماده 32 پیمان نامه جهانی حقوق کودک، هر فعالیت و کاری که ممکن است کودک را در معرض استثمار اقتصادی قرار بدهد و برای او زیان بار باشد، به تحصیل کودک خللی وارد کند، به سلامتی کودک یا به رشد جسمانی، ذهنی، اخلاقی یا اجتماعی او آسیب برساند کار کودک محسوب می‌شود. کار کودک می‌تواند آشکار یا پنهان باشد. کارهایی که در فضاهای عمومی یا در خیابان‌ها و معابر عمومی نظیر دستفروشی یا پاک کردن شیشه ماشین‌ها یا زباله جمع‌کنی قابل مشاهده هستند. صباغ ادامه داد: همچنین کارهای دیگری که کودکان در فضاهای بسته، مشغول به کار می‌شوند و به چشم نمی‌آید نظیر کار در کارگاه‌ها، کوره‌های آجرپزی یا کار در خانه یا مزارع است. سقوط به ورطه فقر در اثر گرانی، ناتوانی سرپرست خانواده به علل گوناگون نظیر اعتیاد، بیماری، فوت، زندانی بودن و از هم پاشیدگی خانواده می‌تواند موجب پیدایش کودک کار شود. رشد شهرنشینی ناموزون و بدون ایجاد زیر ساخت‌های لازم که منجر به حاشیه‌نشینی می‌شود عامل دیگری برای افزایش روزافزون تعداد کودکان کار است.
صباغ معتقد است، کودکی که باید کودکی را تجربه کند، از حق مسلم آموزش، تغذیه، سلامت، بهداشت و درمان مناسب بهره‌مند باشد، در محیطی گرم نیازهای عاطفی کودکانه خود را برطرف کند متاسفانه در معرض بدترین آسیب‌های اجتماعی نظیر خشونت، تبعیض، تحقیر و در مواردی تجاوز قرار می‌گیرد. وی با اشاره به نقش دولت در مهار کار کودک گفت: این وظیفه دولت است که مطابق پیمان نامه حقوق کودک از کودکان در برابر نقض حقوقشان دفاع کند. این دولت است که باید حافظ منافع کودکان باشد. ملزم کردن شرکت‌ها و کارفرمایان به استفاده نکردن از نیروی کار کودکان و افزایش سیاست‌های حمایتی و رفاهی از وظایف دولت است. کودکان به هیچ تریبون و ابزاری برای پیگیری مطالبات خود دسترسی ندارند. روز جهانی منع کار کودک، فرصتی است که نهادهای دولتی و غیردولتی بازنگری اقداماتی که تاکنون انجام داده‌اند را دوباره مورد مداقه قرار دهند تا بتوانند به توانمندی‌ها و کاستی‌های اقدامات خود و تصحیح یا ادامه روند کارهای خود بیشتر اشراف بیابند.
